Ερχεται ως συνέχεια του Δοκιμίου Ιστορίας Α΄ Τόμος , που είχε εκδοθεί το 1995 και αφορούσε την περίοδο 1918-1949.
Τον δεύτερο τόμο του Δοκιμίου παρουσίασε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, κυρία Αλέκα Παπαρήγα.
Υπήρξε επανεκτίμηση για τη θητεία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ μέχρι την 6η Ευρεία Ολομέλεια, Νίκου Ζαχαριάδη, και έτσι προέκυψε, όπως σημείωσε η κυρία Παπαρήγα, η ανάγκη αποκατάστασής του, καθώς καθαιρέθηκε και διαγράφηκε με «την άδικη και λαθεμένη κατηγορία ότι παρέσυρε το Κόμμα σε σεχταριστική, δογματική, τυχοδιωκτική γραμμή».
Σημείωσε ότι επρόκειτο για «κατηγορία – προϊόν κυριαρχίας του οπορτουνισμού στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, στο ΚΚΣΕ, και σε άλλα ΚΚ εξουσίας, παράγοντες που συνέβαλαν και στο να κυριαρχήσει αυτός και στο ΚΚΕ».
Η επανεκτίμηση θέσεων και πολιτικών επιλογών του ΚΚΕ, γίνεται , όπως είπε η κυρία Παπαρήγα, «με κριτήριο την ιστορική επαλήθευση, δεν συνιστά λαθολογία».
Όπως επεσήμανε: «Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος άλλωστε δεν καθορίστηκε από το αποτέλεσμα μιας στρατιωτικής πολεμικής αναμέτρησης. Η ιμπεριαλιστική περικύκλωση ήταν παρούσα, η ιμπεριαλιστική συνωμοσία, όμως καθοριστικές θεμελιακές ως προς αυτήν ήταν οι εσωτερικές διεργασίες, η ταξική πάλη μέσα στην ίδια την πορεία της σοσιαλιστικής πορείας, τα εσωτερικά υποκειμενικά λάθη, η απομάκρυνση από βασικές αρχές, η υιοθέτηση λαθεμένων επιλογών πριν απ’ όλα στην οικονομία που οδήγησαν στον οπορτουνισμό, στην αλλοίωση του χαρακτήρα του κόμματος, του εργατικού χαρακτήρα της εξουσίας».
Αυτές δεν αφορούσαν, όπως σημειώνεται, μόνο τις διεθνείς σχέσεις αλλά και την ίδια την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Το 20ό συνέδριο του ΚΚ της Σοβιετικής Ένωσης, το 1956, αποτέλεσε «το αποκορύφωμα των λαθεμένων απόψεων, της νίκης του οπορτουνισμού». Υπογράμμισε ότι «οι λαθεμένες εκτιμήσεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα άσκησαν επίδραση και στο ΚΚΕ, αυτή είναι η αλήθεια. Ωστόσο εμείς στο Δοκίμιο και όχι μόνο και σε άλλα ντοκουμέντα αναγνωρίζουμε τις δικές μας ευθύνες, δεν τις μεταφέρουμε αλλού, γιατί το κομμουνιστικό κόμμα οφείλει να αναλαμβάνει τις δικές του ευθύνες απέναντι στην εργατική τάξη και τον λαό της χώρας του».
«Η θυσία του προγράμματος στο όνομα της συμμαχίας με σκοπό απλά την ελπίδα για ένα καλύτερο εκλογικό άθροισμα και χωρίς πολιτική ρήξης, η ένταξη του κόμματος σε ένα συμμαχικό σχήμα, έστω και αν διατηρεί την οργανωτική του αυτοτέλεια, είναι θυσία των συμφερόντων της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων», τόνισε.
Υπογράμμισε, μάλιστα, ότι η συμμαχία είτε θα έχει κατεύθυνση την υπεράσπιση ή την ανασυγκρότηση του αστικού πολιτικού συστήματος είτε τη συγκέντρωση δυνάμεων για την ανατροπή του.
Σαράντα δύο χρόνια αργότερα το ΚΚΕ αντιμετώπισε ανάλογο πρόβλημα με την απόφαση να μετεξελιχθεί ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου σε κόμμα, «πράγμα που έρχονταν σε αντίθεση με την αυτοτέλεια του ΚΚΕ».
Αυτό το γεγονός αποτέλεσε στη συγκεκριμένη φάση την οριστική και βαθιά ρήξη. «Ο οπορτουνισμός δεν αλλάζει, χρησιμοποιεί τα ίδια και τα ίδια μέσα, πέραν των βασικών προγραμματικών και ιδεολογικών διαφορών αποδεικνύεται και χώρος αφερέγγυος», είπε.
«Όταν το κόμμα γλιστρούσε στο λάθος, τότε ο αντίπαλος μας παίνευε, όταν διορθώναμε το λάθος, μας έκανε επίθεση»
Αλλα θέματα που αναδεικνύει, κατά την περίοδο που εξετάζει το Δοκίμιο, είναι το γλωσσικό, η ιδεολογική πάλη για το περιεχόμενο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως επίσης η δράση και η επίδρασή του ΚΚΕ στον αγώνα για την ισοτιμία και χειραφέτηση της γυναίκας.
Η κυρία Παπαρήγα κατηγόρησε τον αστικό Τύπο ότι δεν ανέφερε το πλήθος των ζητημάτων που το Δοκίμιο πραγματεύεται, αλλά παρουσιάζει «αυτήν την επίπονη δουλειά εκλεκτικά ως αυτή να έγινε μόνο και μόνο για να αποκατασταθούν τρία πρόσωπα», εννοώντας τον Ν. Ζαχαριάδη, τον Αρη Βελουχιώτη, και τον Ν. Βαβούδη.
Αναμενόμενη είναι η αντικομμουνιστική επίθεση που θα συνεχισθεί εν όψει μάλιστα και της εκλογικής αναμέτρησης,
και κυρίως της όξυνσης της κρίσης.