Με ορμητήριο ένα high-tech ψυχροπολεμικό καταφύγιο κάτω από την παγωμένη Στοκχόλμη, τα καυτά pixels του Wikileaks ταξιδεύουν στις οθόνες ολόκληρου του πλανήτη προκαλώντας αϋπνίες στους ηγέτες ανά την υφήλιο και εγείροντας ερωτήματα για τα θεμέλια και το μέλλον της ψηφιακής μας δημοκρατίας. Ερωτήματα τα οποία προσπαθούμε να φωτίσουμε με τη βοήθεια τριών Ελλήνων με μεγάλη πείρα στον κυβερνοχώρο.

Αλλο ένα τυπικό ξημέρωμα του Δεκεμβρίου στους χιονισμένους λόφους της «trendy» συνοικίας του Ζέντερμαλμ στη Στοκχόλμη. Χριστουγεννιάτικος στολισμός, πρωινή κίνηση στους δρόμους, ολικός παγετός. Τριάντα μέτρα πιο κάτω όμως, στα έγκατα της σουηδικής πρωτεύουσας, η ατμόσφαιρα είναι καυτή. Για αυτό ευθύνονται τόσο ο ισχυρός κλιματισμός όσο και δύο «εκρηκτικά» μαύρα κουτιά που έχουν προκαλέσει παγκόσμια αναταραχή. Ο λόγος για δύο από τους διαβόητους servers της διαδικτυακής Νέμεσης που ακούει στο όνομα Wikileaks, οι οποίοι φιλοξενούνται αυτήν τη στιγμή στις εγκαταστάσεις ενός κέντρου δεδομένων του σουηδικού παρόχου υπηρεσιών Ιnternet ονόματι Bahnhof, σε ένα πάλαι ποτέ ψυχροπολεμικό πυρηνικό καταφύγιο. Το επιβλητικό μπούνκερ των Λευκών Ορέων οικοδομήθηκε – στην πραγματικότητα λαξεύτηκε – κάτω από τόνους γρανίτη στα μέσα της δεκαετίας του 1940 με την κωδική ονομασία «Pionen» και τη δεκαετία του 1960 ανακαινίστηκε προκειμένου να λειτουργήσει ως χώρος πολιτικής προστασίας σε περίπτωση πυρηνικού ολοκαυτώματος, καθώς η Σκανδιναβική χερσόνησος «έγλυφε» τα σοβιετικά σύνορα. Τη δεκαετία του 1990 το άσυλο από τις ψυχροπολεμικές βόμβες χρησίμευσε ως avant-garde εκθεσιακός χώρος και σήμερα προστατεύει, μεταξύ άλλων, έναν τεράστιο όγκο δεδομένων που θα μπορούσαν – τι ειρωνεία! – να τινάξουν στον αέρα τη διεθνή διπλωματία. Πρόκειται για τα χιλιάδες απόρρητα διπλωματικά τηλεγραφήματα που βγήκαν πρόσφατα στο φως μέσω της ιστοσελίδας Wikileaks ξεμπροστιάζοντας την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και των μισών κυβερνήσεων του πλανήτη και μετατρέποντας τον 39χρονο μπροστάρη του εγχειρήματος Τζούλιαν Ασάνζ σε στόχο για τα βελάκια της Χίλαρι Κλίντον και όχι μόνο: το γνωστό πλέον τοις πάσι διεθνές σκάνδαλο «cablegate». Το παράδοξο; Τα ευαίσθητα δεδομένα ήρθαν στο φως από αυτήν τη θεοσκότεινη σπηλιά στα τρίσβαθα της σουηδικής πρωτεύουσας που μοιάζει να ξεπήδησε από τα πλάνα κακασκοπευτικού μπλοκμπάστερ.

Η Bahnhof στεγάζει αυτήν τη στιγμή περί τις 8.000 servers, ωστόσο σύμφωνα με τον ιδρυτή της, Γιον Κάρλουνγκ, «όλη η διεθνής φασαρία γίνεται από αυτά τα μικρά πλαστικά κουτάκια». Κλειδαμπαρωμένοι σε ένα λευκό ντουλάπι, οι κεντρικοί servers του Wikileaks «τιτιβίζουν» και βρυχώνται από τον περασμένο Οκτώβριο – νωρίτερα τα δεδομένα τους αναπαύονταν στους servers της Amazon, η οποία ωστόσο διέκοψε τη συνεργασία της με το Wikileaks. Στα σπλάχνα της σουηδικής γης τα δεδομένα είναι ασφαλή από μια πιθανή απόπειρα διάρρηξης, ωστόσο ο κίνδυνος για μια «e-διάρρηξη» πάντα θα υφίσταται, ενώ η μεγαλύτερη απειλή αυτήν τη στιγμή για τα ευαίσθητα δεδομένα είναι μια δικαστική εντολή που θα απαιτεί τη διακοπή της διασποράς τους στον κυβερνοχώρο. «Θα πρέπει να λάβουμε δικαστική εντολή ή κάτι παρόμοιο που θα καθιστά ξεκάθαρο ότι πρόκειται για κάτι παράνομο και δεν υπάρχει απολύτως καμία ένδειξη ότι αυτό το υλικό είναι παράνομο στη Σουηδία. Το να λέει κάποιος “προτιμούμε να μην τους φιλοξενείτε” δεν αρκεί» εξήγησε πρόσφατα στο περιοδικό «Forbes» o επικεφαλής της Bahnhof και πρόσθεσε ότι θα εξακολουθήσει να φιλοξενεί τους αμφιλεγόμενους servers όσο οι πελάτες του πληρώνουν τακτικά τον λογαριασμό τους. Η Bahnhof, σύμφωνα με τον Κάρλουνγκ, δεν είναι παρά ο ταχυδρόμος, και ένας ταχυδρόμος δεν ανοίγει ποτέ τα γράμματα που κομίζει: «Το Διαδίκτυο θα έπρεπε να αποτελεί μια πηγή ελευθερίας του λόγου και ο ρόλος ενός παρόχου υπηρεσιών Ιnternet είναι να προσφέρει ένα ουδέτερο τεχνολογικό εργαλείο πρόσβασης και όχι ένα όργανο συλλογής πληροφοριών από τους πελάτες». Η Wikileaks φυσικά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κάρλουνγκ, «δεν έχει όλα τα αβγά σε ένα καλάθι», εννοώντας ότι παρόμοιοι servers υπάρχουν και σε άλλα σημεία του πλανήτη. Ο Ασάνζ είχε εξάλλου προνοήσει δημιουργώντας μια σειρά από εκατοντάδες αποκαλούμενα mirror sites σε κάθε γωνιά του πλανήτη, σελίδες-αντίγραφα που «αντανακλούν» το περιεχόμενο της αρχικής σελίδας.

Η χώρα που φιλοξενεί και «διασπείρει» τις καυτές πατάτες του ψηφιακού τέκνου του Ασάνζ είναι ταυτόχρονα η χώρα στην οποία καταζητείται (τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο Ασάνζ έχει αφεθεί ελεύθερος με εγγύηση υπό όρους, ενώ νωρίτερα είχε παραδοθεί οικειοθελώς στις βρετανικές αρχές και είχε προφυλακιστεί έπειτα από την έκδοση διεθνούς εντάλματος σύλληψης της Interpol, το οποίο με τη σειρά του διαδέχθηκε ένταλμα σύλληψης των σουηδικών αρχών σε βάρος του σε σχέση με κατηγορίες για βιασμό και σεξουαλική κακοποίηση). Την ίδια ώρα πλέκεται γύρω του ένα πολυεθνικό γαϊτανάκι από φήμες, παραφιλολογία, διαμαρτυρίες και κυβερνοεπιθέσεις. Τα κίνητρα, η αφοσίωση, η ειλικρίνεια του αγώνα του είτε αποθεώνονται, είτε λοιδορούνται, είτε τίθενται υπό αμφισβήτηση, χωρίζοντας τον κόσμο σε φανατικούς φίλους, μοχθηρούς εχθρούς και μουδιασμένους παρατηρητές. Τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί πέφτουν βροχή και προκαλούν σύγχυση. Τι είναι σήμερα νόμιμο ή ηθικό; Υπάρχει μια ενιαία, παγκόσμια ηθική; Και αν υπάρχει, επεκτείνεται και στην ψηφιακή «no man’s land»; Τάξη σε αυτό το ψηφιακό χάος επιχειρήσαμε να βάλουμε με τη βοήθεια και τα σχόλια τριών Ελλήνων με μακρά και εις βάθος πείρα στους λαβυρίνθους του Διαδικτύου.

Σώτω Μητρόγλου

Γενική διευθύντρια του Ινστιτούτου Επικοινωνίας, μπλόγκερ (sotomi.blogspot.com)

Ουδέν κρυπτόν υπό το Διαδίκτυο. Ποιες οι δύο όψεις του νομίσματος και ο ρόλος της ψηφιακής παγκοσμιοποίησης στο φαινόμενο; «Σε κάθε εξέλιξη υπάρχουν θετικές και αρνητικές πλευρές. Η διαρροή εμπιστευτικών διπλωματικών θεμάτων εμπεριέχει – κατά τα λεγόμενα των κρατικών λειτουργών – αρνητικές συνέπειες. Για ποιους, είναι το ερώτημα. Για τις κυβερνήσεις και κάποιους κρατικούς ή στρατιωτικούς λειτουργούς που δεν έχουν κάνει σωστά τη “δουλειά” τους. Δηλαδή, έχουν “καταγράψει” κάποια αυθαιρεσία ή διαφθορά! Και αυτό εμφανίζεται τώρα στα γεγονότα που περιγράφονται στις διαρροές. Ο ρόλος του Διαδικτύου είναι σημαντικός στο να “κουβαλήσει” τις πληροφορίες σε κάθε πολίτη του πλανήτη. Τα ΜΜΕ έκαναν (και κάποια κάνουν) αυτήν τη «μεταφορά» επιλεκτικά, άρα όχι ικανοποιητικά για τα σημερινά δεδομένα. Επειδή το θέμα όμως δεν είναι απλό αλλά πολύπλοκο (για παράδειγμα, αναφέρονται ονόματα πολιτών που μπορεί να έχουν πρόβλημα από αυτήν τη δημοσιοποίηση), πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή. Κάτι που στην πρόσφατη περίπτωση του Wikileaks το φρόντισαν και αφαίρεσαν τα ονόματα από τα έγγραφα που δημοσιεύονται, ενώ δεν το είχαν φροντίσει όταν είχε δοθεί στη δημοσιότητα το βίντεο όπου φαίνεται να πυροβολούνται πολίτες από αμερικανικό ελικόπτερο στο Αφγανιστάν».

Σας περνά ποτέ από το μυαλό ότι δημιουργούμε ένα τέρας χαοτικό και ανεξέλεγκτο; Ή μήπως πρόκειται για ένα νέο είδος δημοκρατίας; «Mα ακριβώς έτσι ζητήθηκε να σχεδιαστεί το Internet: χαοτικό και να μην μπορεί να ελεγχθεί από κανέναν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Aλλο τώρα αν δεν είχαν προβλεφθεί – ή δεν εξυπηρετούν κάποιους – οι σημερινές προεκτάσεις/διαστάσεις. Ναι, φαίνεται να εξελίσσεται σε ένα νέο είδος δημοκρατίας». Oπως αναφέρει και ο Ντάνιελ Ντόμσαϊτ-Μπεργκ – πρώην συνεργάτης του Wikileaks και νυν του Openleaks – στο τέλος του ντοκυμαντέρ («Wiki Rebels – The Documentary») που μετέδωσε την Κυριακή 12/12 η σουηδική τηλεόραση: «Αυτό που έμαθα σε αυτά τα τρία χρόνια είναι ότι η αλλαγή μπορεί να έρθει από κάτω προς τα πάνω και όχι μόνο από πάνω προς τα κάτω. Αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο για την πολιτική αλλά και για την επιχειρηματική πραγματικότητα».

Παναγιώτης Βρυώνης

Mπλόγκερ (vrypan.net)

Πόσο σημαντικό είναι το φαινόμενο Wikileaks; Μπορούμε να μιλήσουμε για το τέλος των μυστικών; Τι ζητήματα εγείρει κάτι τέτοιο; «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα σημαντικό φαινόμενο, διότι μας αναγκάζει να ασχοληθούμε με ερωτήματα που λίγο-πολύ αποφεύγαμε εδώ και χρόνια. Ενα από αυτά είναι και το αποκαλούμενο “τέλος των μυστικών”. Δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται, ίσως θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε για μια αναθεώρηση των κανόνων (κοινωνικών, νομικών, διπλωματικών κτλ.) που αφορούν την πρόσβαση στην πληροφορία. Είναι παραπλανητικό να μιλάμε γενικά για “μυστικά”. Μυστικό είναι μια πληροφορία στην οποία ορισμένοι έχουν πρόσβαση και ορισμένοι άλλοι όχι. Και μπορεί η υπόθεση «cablegate» που έκανε ευρέως γνωστό το Wikileaks να αφορά πληροφορίες διπλωματικών υπηρεσιών, αλλά αύριο μπορεί να μιλάμε για προσωπικά δεδομένα ή για πληροφορίες από τον επιχειρηματικό κόσμο. Μέχρι σήμερα μιλούσαμε για προστασία των προσωπικών δεδομένων, για το δικαίωμα του πολίτη να έχει τα δικά του μυστικά. Η συζήτηση αυτή ήταν συνήθως πιο εύκολη, διότι υπερασπιζόμασταν ένα δικαίωμα του πολίτη απέναντι σε κάποιον πιο ισχυρό, όπως ένα κράτος ή μια μεγάλη επιχείρηση. Και από την άλλη, ως αντίδοτο στην αυθαιρεσία της εξουσίας, ζητούσαμε απόλυτη διαφάνεια για τους ισχυρούς, όπως είναι τα κράτη ή οι μεγάλες επιχειρήσεις. Το “cablegate” επανέφερε τη συζήτηση από μία άλλη οπτική γωνία: Εχει δικαίωμα ένα κράτος ή μια υπηρεσία του να έχει μυστικά; Να έχει μυστικά από τους πολίτες του; Να έχει μυστικά από τον υπόλοιπο κόσμο; Αν ναι, πού τίθενται τα όρια, από ποιον και με ποια διαδικασία; Και, βέβαια, το πρακτικό θέμα: Ακόμη και αν συμφωνήσουμε στα θέματα αυτά, μπορούμε ως κοινωνίες ή ως κράτη ή ως πολιτικά συστήματα, να εφαρμόσουμε τις επιλογές μας αυτές από τεχνολογική άποψη; Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που έχει τις απαντήσεις έτοιμες».

Πιστεύετε ότι οι διώξεις κατά του Ασάνζ και το «χ-ακτιβιστικό» τσουνάμι που τις διαδέχθηκε θα τροφοδοτήσουν τον μύθο του; Σε μια εποχή χωρίς ήρωες, τι είναι αυτό που μας γοητεύει στους «σταυροφόρους του Διαδικτύου»; «Η εικόνα ενός ατόμου που τα βάζει με τους ισχυρούς, που κατορθώνει αυτό που μοιάζει ακατόρθωτο, ασκεί πάντα γοητεία. Η ιστορία του Ασάνζ έχει μέχρι σήμερα πολλά από τα στοιχεία που θα μπορούσαν να στηρίξουν έναν μύθο. Αλλά ο μύθος αποκαλείται έτσι διότι δεν είναι πραγματικότητα, διότι βασίζεται στην εξιδανίκευση καταστάσεων και προσώπων. Οι πραγματικοί άνθρωποι και οι πραγματικές ιστορίες, όσο συναρπαστικές και αν είναι, έχουν πάντοτε και τις αδυναμίες τους».

Νικόλαος Κουμαρτζής

Υποψήφιος διδάκτωρ Εργαστηρίου Εφαρμογών Πληροφoρικής στα ΜΜΕ στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ

«Ποια τα επιχειρήματα που έχουν οι δύο πλευρές στη φαρέτρα τους σχετικά με τη δημοσιοποίηση ή μη των κρατικών μυστικών; «Η άποψη του Wikileaks είναι ξεκάθαρη: Πρέπει να υπάρχει διαφάνεια σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής. Ως δραστηριότητα όμως είναι σχετικά νέα (μετράει μόλις τέσσερα χρόνια ζωής) και πραγματικά στη θέση του θα μπορούσε να υπάρχει οτιδήποτε. Οπότε, για τον μέσο παρατηρητή μεγαλύτερη σημασία πρέπει να έχουν τα επιχειρήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τα οποία και εκπροσωπούν την εξωτερική πολιτική της ισχυρότερης χώρας παγκοσμίως επί αρκετές δεκαετίες. Και αυτό που λένε είναι απλό: Η δημοσίευση απόρρητων κρατικών εγγράφων αποτελεί κίνδυνο για τις σχέσεις μεταξύ κρατών και επομένως σαφή επίθεση κατά της παγκόσμιας ειρήνης. Πόσο ειλικρινές είναι όμως αυτό; Ας κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Το 2008 το γνωστό περιοδικό “Economist” βράβευσε το Wikileaks, ενώ το 2009 ο οργανισμός βραβεύτηκε από τη Διεθνή Αμνηστία για τις αποκαλύψεις σχετικά με τις αστυνομικές δολοφονίες απλών πολιτών στην Κένυα. Εγιναν αρκετές παρόμοιες ανακαλύψεις από το 2006 και μετά, όμως όχι μόνο δεν προκάλεσαν σε τέτοιο βαθμό την αντίδραση της διεθνούς πολιτικής σκηνής, αλλά οδήγησαν σε δωρεές στο Wikileaks εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων από το Associated Press, τους “Los Angeles Times” και άλλα διεθνή ΜΜΕ. Αρα, ποιο το κριτήριο της αντίδρασης; Τα απόρρητα έγγραφα που αποκαλύφθηκαν στην Κένυα ή τα βίντεο με τα εγκλήματα των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν δεν ήταν “κίνδυνος” για την παγκόσμια ειρήνη; Δυστυχώς, στη διεθνή διπλωματία η “ηθική” δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο όσο στο ποια πλευρά βρίσκεσαι κάθε φορά. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν στις τελευταίες αποκαλύψεις γιατί θίγονται τα συμφέροντα τους παγκοσμίως, η Ρωσία όμως, από την άλλη, πρότεινε να βραβευτεί ο Τζούλιαν Ασάνζ με το Νομπέλ Ειρήνης! Αν οι αποκαλύψεις αυτές αφορούσαν τη Ρωσία, οι αντιδράσεις τους θα ήταν οι ακριβώς αντίθετες».

Μήπως οι αποκαλύψεις του Wikileaks ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου; «Ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει προ πολλού. Αναφέρομαι στη δύναμη της ανωνυμίας και στη χρήση του Διαδικτύου προς όφελος των αδύναμων. Ο ασκός άνοιξε από την εποχή της διάδοσης των blogs, όταν ο καθένας σε λίγα δευτερόλεπτα μπορούσε να αποκτήσει το δικό του ΜΜΕ στο Ιnternet ώστε να δημοσιεύσει ό,τι θέλει και θεωρητικά να είναι προσβάσιμο από εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Τότε ξεκίνησαν και οι “αποκαλύψεις” απόρρητων πληροφοριών, άλλες φορές με στόχο τη “διασφάλιση της ηθικής” και άλλες με στόχο τη συκοφαντία. Αυτήν ακριβώς την ανωνυμία (και την έλλειψη σαφέστατης νομοθεσίας) εκμεταλλεύεται σήμερα το Wikileaks. Το θέμα είναι αν η “ηθική” που προσπαθεί να προστατεύσει συμφωνεί με την “ηθική” της πλειονότητας. Δυστυχώς, όμως, η δύναμη της ανωνυμίας στο Διαδίκτυο τις περισσότερες φορές γίνεται αντικείμενο κατάχρησης εις βάρος της ελευθερίας των συνανθρώπων μας. Αποτέλεσμα; Σήμερα αρκετοί χρήστες
– απλοί συνάνθρωποί μας δηλαδή – επιθυμούν τον “έλεγχο του Internet υπό προϋποθέσεις”, όπως αποκαλύπτουν κάποιες αρχικές έρευνες μικρής έκτασης σε Ελλάδα και εξωτερικό. Με λίγα λόγια, μπορεί σύντομα οι συνθήκες να μην επιτρέπουν πλέον την εμφάνιση φαινομένων όπως το Wikileaks».

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, σελ. 50-56, τεύχος 531.