Εκτός από τη διεθνή και τοπική οικονομική κρίση, εκτός από τη διεθνή και τοπική κρίση του Τύπου, υπάρχει και η διεθνής και τοπική κρίση του πανεπιστημίου. Μία από τις σοβαρότερες πλευρές αυτής της κρίσης είναι η επιχειρούμενη εξαφάνιση των ανθρωπιστικών σπουδών, των humanities, από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα του δυτικού κόσμου. Η νέα οργανωτική φιλοσοφία που επικρατεί- και την οποία υιοθετούν άκριτα, άτεχνα και επαρχιακά οι ημέτεροι της εθνικής παιδείας- είναι εξειδικευμένες τριετείς σπουδές, συνδεδεμένες με την αγορά, μέσα από σύντομης διαρκείας (τριετία) ερευνητικά προγράμματα. Σπουδές εργαλειακού χαρακτήρα. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες εξαφανίζονται ή για να υπάρχουν πληρώνονται πολύ ακριβά, με υψηλά δίδακτρα κτλ. Γίνονται, δηλαδή, σπουδές για ελίτ.

Υπάρχουν φυσικά αντιδράσεις, που εκδηλώνονται, όπως είδαμε στην περίπτωση της Βρετανίας, και με βία. Αντιδράσεις υπάρχουν και στις Ηνωμένες Πολιτείες, προς το παρόν πιο κόσμιες, πιο ακαδημαϊκές, πιο σοφιστικέ. Μία από αυτές είναι το βιβλίο της καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου Μάρθα Νούσμπαουμ με τίτλο Νot for Ρrofit. Why Democracy needs the Ηumanities (Μη κερδοσκοπικό. Γιατί η Δημοκρατία χρειάζεται τις ανθρωπιστικές επιστήμες), που κυκλοφόρησε από το Ρrinceton University Ρress. Είναι ένα μικρό βιβλίο (178 σελίδες) αλλά πολύ μαχητικό και με πολλά επιχειρήματα εναντίον μιας μεταρρύθμισης που αν υλοποιηθεί θα απ-ανθρωπίσει το δυτικό πανεπιστήμιο και θα εξαφανίσει ολόκληρη την παράδοσή του.

Βασικό επιχείρημα της αμερικανίδας φιλοσόφου είναι ότι η τέχνη και γενικότερα οι ανθρωπιστικές επιστήμες διδάσκουν στους νέους την κριτική σκέψη για ανεξαρτησία και ευφυή αντιπαράθεση προς τη δύναμη της τυφλής παράδοσης και του αυταρχισμού. Κατά την αμερικανίδα φιλόσοφο, κράτη και εκπαιδευτικά συστήματα σχεδιάζουν- υπό την πίεση της μείωσης των πόρων αλλά και των αιτημάτων της κοινωνίας να έχουν τα πτυχία άμεση ανταπόκριση στην αγορά- την απαξίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για να κρατηθούν οι κοινωνίες ζωντανές. «Αν αυτό επεκταθεί και παγιωθεί» γράφει η Νούσμπαουμ «τα κράτη σε όλον τον κόσμο θα παράγουν κυρίως γενιές χρήσιμων μηχανών και όχι ολοκληρωμένους πολίτες ικανούς να σκέφτονται για τους εαυτούς τους, να είναι κριτικοί απέναντι στην παράδοση και να κατανοούν τη σημασία του πόνου αλλά και της επιτυχίας κάποιου άλλου. Το μέλλον των δημοκρατιών παγκοσμίως κρέμεται από μια κλωστή». Η πολεμική της Νούσμπαουμ βρίσκει μεγάλη απήχηση- παρ΄ όλο που μερικοί προβάλλουν κιόλας έναν αντίλογο, ευτελή κατά τη γνώμη μου, ότι για παράδειγμα κοινωνίες όπου η τέχνη και τα humanities διαπότιζαν όλο το οικοδόμημα, όπως στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, είδαμε ποια ήταν τα αποτελέσματα, με την επέλαση των ναζιστών. Το υποστήριξε αυτό ο Βarton Swaim, ένας speechwriter αμερικανού κυβερνήτη, στην κριτική του για το βιβλίο (στο Τimes Literary Supplement 19ης Νοεμβρίου), αλλά το επιχείρημά του μοιάζει (και είναι) εξυπνακίστικο.

Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση του πανεπιστημίου στην Ελλάδα διαπερνάται από την εργαλειακή αντίληψη. Η δε περίφημη σύνδεση με την αγορά ακούγεται ειρωνική. Αλήθεια, ποια αγορά έχει υπόψη της η κυρία Διαμαντοπούλου; Μήπως της οδού Ερμού; Εκτός αν έχει πείσει τις εταιρείες της Silicon Valley να ανοίξουν παραρτήματα στην Ελλάδα.

nbak@dolnet.gr