«Ταυτότητα και Διαφορά» ήταν το θέμα της πρώτης εκδήλωσης του διεθνούς συνεδρίου «Οι Διάλογοι των Αθηνών» που διοργάνωσε το Ιδρυμα Ωνάση για να εγκαινιάσει τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στη λεωφόρο Συγγρού. Στην εκδήλωση κυριάρχησαν ιστορικές προσεγγίσεις, γεγονός εξαιρετικά χρήσιμο αν σκεφτούμε ότι πολλές από τις σύγχρονες διαμάχες για την ταυτότητα, τη διαφορά, το «εμείς», για το «άλλοι» εγγράφονται στην Ιστορία ή νομιμοποιούνται μέσα από την επίκληση της Ιστορίας και των κατά καιρούς κυρίαρχων ιστορικών παραδειγμάτων. Μερικά παραδείγματα.
Πριν από λίγες ημέρες η καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, μιλώντας στη νεολαία του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, δήλωσε ότι το multikulti, η πολυπολιτισμικότητα, απέτυχε. Είπε: «Ζούμε δίπλα δίπλα, αλλά αυτή η προσέγγιση απέτυχε. Αισθανόμαστε συνδεδεμένοι με τις χριστιανικές αξίες. Οποιος δεν το δέχεται αυτό, δεν έχει θέση εδώ». Ετσι η καγκελάριος προσδιόρισε το «εμείς» σε σχέση με το «άλλοι», χρησιμοποιώντας ως σημείο διάκρισης τη θρησκευτική ταυτότητα της Ευρώπης. Ταυτόχρονα ταύτισε την ιδιότητα του πολίτη με μια πολιτισμική ταυτότητα, προκαλώντας μας να ισχυριστούμε ότι μεγάλος αριθμός κοινωνιών μεγεθύνουν τις διαφορές προκειμένου να τις κάνουν ασύμβατες με μια κοινή συλλογική ζωή. Η εθνική ταυτότητα είναι επίσης το επίκεντρο της μεγάλης διαμάχης στη Γαλλία γύρω από το σχέδιο του προέδρου Σαρκοζί για τη δημιουργία του «Μaison de l΄Ηistoire de France». Εδώ μια πολιτική ηγεσία καταφεύγει σε εργαλειακή χρησιμοποίηση της Ιστορίας και του εθνικού παρελθόντος προκειμένου να δικαιολογήσει τη δημιουργία ενός χώρου εθνικής ταυτότητας όπου ο πολίτης μπορεί να αναγνωρίσει την ψυχή του και τις ρίζες του.
Η διαμάχη για τη Μαύρη Αθηνά και την Κλεμμένη Κληρονομιά, γύρω από το θέμα αν η καταγωγή της ελληνικής σκέψης είναι από την Αφρική, μολονότι χρονολογείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, επικαιροποιείται διαρκώς, κάθε φορά που πρέπει να γίνει λόγος για φυλή, φυλετισμό, αποαποικιοποίηση κτλ. Η διαμάχη αυτή δείχνει πώς μια θεωρία για την Ιστορία μετατρέπεται σε διαμάχη για τη φυλή και την ταυτότητα και πώς το στοιχείο της φυλής ταυτίζεται με το στοιχείο της γνώσης. Η διαμάχη δημιούργησε, όπως ξέρουμε, νέες αφηγήσεις και την πεποίθηση ότι κάθε αφήγηση έχει την ίδια αξία με μια άλλη, ανεξαρτήτως της γνωσιολογικής ή της επιστημολογικής τεκμηρίωσής της.
Στο επίπεδο της ποπ κουλτούρας, η ταινία «300», βασισμένη σε ομότιτλο graphic novel, όπου η μάχη των Θερμοπυλών και η αντίθεση δύο κόσμων, της Δύσης και της Ανατολής, εγγράφεται στη σημερινή αντιπαράθεση ΔύσηςΑνατολής, ειδικότερα Ηνωμένων Πολιτειών και Ιράν, προκάλεσε τεράστια συζήτηση. Την ταινία αυτή οικειοποιήθηκαν σε όλον τον κόσμο, και στην Ελλάδα, οργανώσεις της άκρας Δεξιάς και οπαδοί της φυλετικής ανωτερότητας.
Οι διαμάχες αυτές αναπαράγονται από τα Μέσα Ενημέρωσης, τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα νέα μέσα της κοινωνικής δικτύωσης, αποκτούν με τη σειρά τους τη δυναμική αυτόνομων αφηγήσεων, που απομακρύνονται από το αρχικό τους πλαίσιο και διαχέονται ως γενικές πεποιθήσεις ή γενικές παραδοχές. Και είναι αυτές οι αφηγήσεις που πολλές φορές κυριαρχούν, επηρεάζουν ή και κατευθύνουν τον δημόσιο διάλογο.
ΥΓ.: Το κείμενο αυτό στηρίζεται στην εισήγηση του υπογράφοντος στο συνέδριο «Οι Διάλογοι των Αθηνών».
