«Εχοντας ήδη αναφερθεί στην προστακτική, ας μείνουμε για λίγο στον «θαυμαστό κόσμο» των ρημάτων. Αλλωστε τα σχετικά ερωτήματα και διλήμματα(;) είναι, απ’ ό,τι φαίνεται, αρκετά.
Και πρώτα πρώτα καλό θα είναι να διευκρινιστεί τι γίνεται με την (εσωτερική) αύξηση στον παρατατικό και στον αόριστο. Συχνότατα, λοιπόν, συναντάμε (ακόμη και σε έγκυρα έντυπα) λανθασμένους τύπους όπως «επεφύλαξαν ενθουσιώδη υποδοχή», «διεπίστωσε ότι τα έργα καθυστερούν», «επεχείρησε να ανατρέψει το δυσμενές κλίμα», «επεδείκνυαν αμέλεια», «ανελάμβανε ολοένα και περισσότερες πρωτοβουλίες», «κατελάμβανε μεγάλη έκταση» κ.ο.κ. Ακόμη πιο ατυχείς και άχαρες, μάλιστα, είναι οι σχετικές διατυπώσεις όταν έχουμε να κάνουμε με τα ίδια ρήματα αλλά στην παθητική φωνή («επεφυλάχθη θερμή υποδοχή», «διεπιστώθησαν καθυστερήσεις», «επεχειρήθη πραξικόπημα», «επεδείχθη αμέλεια» κ.ο.κ.). Εδώ, εκτός από τη λάθος αύξηση, έχουμε και προβληματική κατάληξη, μια και οι σωστοί τύποι είναι επιφυλάχθηκε, επιχειρήθηκε, διαπιστώθηκαν, επιδείχθ(τ)ηκαν.
Και όμως, και σε αυτό το σημείο, όπως και σε τόσα και τόσα άλλα, η «Νεοελληνική Γραμματική» είναι σαφής. H εσωτερική αύξηση διατηρείται μόνο όταν είναι τονισμένη. Με άλλα λόγια, επέβαλε, εξέφρασε, απέδειξε, ανέλαβε, απέστειλε, απέκρουσαν, απέδωσαν, αλλά επιφύλαξε, διαπίστωσε, επιχείρησε, επιδείκνυε, αναλάμβαναν, καταλάμβανε κ.ο.κ.
Μικρή εξαίρεση σε ό,τι αφορά την αύξηση θα μπορούσε να γίνεται, κατά τη γνώμη μου, στην περίπτωση ρημάτων όπως ελπίζω, ακμάζω κ.ά., οπότε οι τύποι ήλπιζε, ήκμασε (όπως θα ήταν το σωστό), επειδή «πέφτουν λίγο βαριοί», τείνουν να αντικαθίστανται από τους τύπους έλπιζε, άκμασε («ο Ελληνικός πολιτισμός άκμασε κατεξοχήν τον 5ο π.X. αιώνα»). Και βέβαια υπάρχει πάντοτε και το γνωστό «κόλπο»: να αποφεύγει κανείς τα συγκεκριμένα ρήματα – εφόσον αυτό είναι δυνατόν – στον παρατατικό και στον αόριστο.
Αλλωστε – αν και οπωσδήποτε ολίγον εμπειρική και «πονηρή» – αντίστοιχη είναι συχνά και η συμβουλή που δίνω σε όσους με ρωτούν για το τρίτο ενικό ρημάτων όπως θεωρούμαι, αποτελούμαι, κινούμαι κτλ. Προκειμένου να βρεθείτε προ του διλήμματος θεωρείτο, αποτελείτο κ.ο.κ. ή θεωρούνταν, αποτελούνταν, προσπαθήστε να αποφύγετε τα συγκεκριμένα ρήματα στο τρίτο ενικό πρόσωπο του παρατατικού, αλλάζοντας χρόνο, σύνταξη, ή ακόμη και διατύπωση. Ετσι λοιπόν, όπου και όταν μπορώ, θα προσπαθήσω να αποφύγω τον σκόπελο γράφοντας «τον θεωρούσαν κατάλληλο» (αντί για θεωρείτο/ούνταν κατάλληλος), «το εκστρατευτικό σώμα το αποτελούσαν δύο μεραρχίες και τρία συντάγματα» (ή ίσως και «…περιλάμβανε δύο μεραρχίες και τρία συντάγματα»), αποφεύγοντας έτσι το αποτελείτο/ούνταν κ.ο.κ.
Επίσης, με αυτή την ευκαιρία, σκόπιμο θα ήταν να διευκρινιστούν δύο ακόμη ζητήματα:
– Στον παρατατικό, και ειδικότερα στο πρώτο και δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, υπάρχει ήμαστε/ήσαστε (ή και ήμασταν/ήσασταν), αλλά όχι είμαστε και είσαστε, όπως συχνά διαβάζω και όπως, βέβαια, είναι το πρώτο και δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο στον ενεστώτα (για την ακρίβεια, είστε).
– H κατάληξη -όταν για το τρίτο ενικό πρόσωπο ορισμένων ρημάτων είναι κατά κανόνα «μια χαρά», και επομένως δεν είναι απαραίτητο να προσφεύγει κανείς στην εκ του πληθυντικού προερχόμενη κατάληξη -ονταν. Μπορούμε έτσι να λέμε και να γράφουμε δίχως κανένα πρόβλημα «κρεμόταν απ’ τα χείλη του» (και όχι κρέμονταν, όταν πρόκειται για έναν μόνο ακροατή), «εφαρμοζόταν κατά γράμμα ο νόμος», «η χώρα αναπτυσσόταν με ταχύτατους ρυθμούς», «το αρνί ψηνόταν έξι ώρες» (και όχι ψήνονταν) κ.ο.κ.
Περισσότερα, όμως, για τα ρήματα αλλά και για τις μετοχές την επόμενη Κυριακή.»
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com
