Τα δύο πρόσωπα του Μπορίς Νεμτσόφ, του «παιδιού του Γέλτσιν»

Χαρισματικός αλλά και αμφιλεγόμενος ως το τέλος, ο Μπορίς Νεμτσόφ είχε δύο πρόσωπα: «παιδί του Γέλτσιν», ήταν από τους αρχιτέκτονες του «δόγματος του σοκ» και της νεοφιλελεύθερης οικονομίας που οδήγησε σε έναν ληστρικό καπιταλισμό αμέσως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Εκείνα τα χρόνια μετρούσε τους περισσότερους ολιγάρχες στους στενούς φίλους του και είχε προεδρικές φιλοδοξίες.

Η πολιτική καριέρα του έφτασε στο ζενίθ το 1997, όταν ορίστηκε πρώτος αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης, αρμόδιος για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά η θέση έγινε ηλεκτρική καρέκλα στην οικονομική κρίση τον Αύγουστο του 1998. Θεωρήθηκε υπεύθυνος για την καταστροφή και εκτοπίστηκε από την κυβέρνηση.

Η επόμενη δεκαετία δεν ανήκε στον Νεμτσόφ, αλλά σε έναν σκοτεινό και άχαρο πρώην αξιωματικό της KGB ονόματι Βλαντίμιρ Πούτιν. Καθώς ο «τσάρος» εδραιωνόταν στο Κρεμλίνο, ο Νεμτσόφ μεταμορφώθηκε σε ηγετική προσωπικότητα της αντιπολίτευσης, που κατακεραύνωνε τον αυταρχισμό, τη διαφθορά και πιο πρόσφατα τον μυστικό πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία.

Δεν είναι περίεργο που τον μισούσαν στο Κρεμλίνο. Στις αρχές του 2015 ο Νεμτσόφ ήταν ένας από τους τελευταίους ηγέτες της αντιπολίτευσης που είχε μείνει όρθιος στη Ρωσία. Μερικοί –όπως ο πρώην ολιγάρχης Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος πέρασε 10 χρόνια σε φυλακή της Σιβηρίας –ζουν στην εξορία. Αλλοι, όπως ο μπλόγκερ Αλεξέι Ναβάλνι, είναι σε κατ’ οίκον περιορισμό. Την Κυριακή, 1η Μαρτίου, ο Νεμτσόφ επρόκειτο να ηγηθεί ενός μεγάλου συλλαλητηρίου της αντιπολίτευσης.

Δεν πρόλαβε. Τον πυροβόλησαν θανάσιμα, το βράδυ της Παρασκευής. Η δολοφονία έγινε στην καρδιά της Μόσχας, σε απόσταση αναπνοής από το Κρεμλίνο και τους παραμυθένιους τρούλους του καθεδρικού ναού του Αγίου Βασιλείου.

Είναι μια περιοχή γεμάτη με αστυνομικούς, οι οποίοι διαλύουν συνήθως μέσα σε λίγα λεπτά τις εκδηλώσεις της αντιπολίτευσης. Και όμως ο δολοφόνος του Νεμτσόφ κατάφερε να ξεφύγει, αφού πυροβόλησε τον στόχο του τέσσερις φορές στο στήθος μέσα από ένα λευκό αυτοκίνητο.

Γεννημένος στο Σότσι, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Ρωσίας, το 1959, ο Νεμτσόφ σπούδασε Φυσική στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Γκόρκι. Ξεκίνησε την πολιτική σταδιοδρομία του στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στην τότε Σοβιετική Ενωση, ως μεταρρυθμιστής.

Επειτα από μια αποτυχημένη πρώτη προσπάθεια, κέρδισε μια έδρα αντιπροσώπου από το Γκόρκι –που αργότερα μετονομάστηκε σε Νίζνι Νόβγκοροντ –και έγινε ένθερμος οπαδός του Μπορίς Γέλτσιν. Η ανταμοιβή του ήρθε νωρίς: ο Γέλτσιν τον διόρισε κυβερνήτη του Νίζνι Νόβγκοροντ και αναπληρωτή πρωθυπουργό της Ρωσίας, το 1997. Για πολλούς πολιτικούς αναλυτές, Ρώσους και ξένους, ήταν τότε ο βέβαιος διάδοχος του Γέλτσιν.

Διαψεύστηκαν, αν και στα πρώτα χρόνια της προεδρίας του Πούτιν, ο Νεμτσόφ ίδρυσε το δικό του φιλελεύθερο κόμμα, την Ενωση Δεξιών Δυνάμεων, που στην αρχή ήταν εκλογικά ανταγωνιστικό. Αλλά καθώς ο Πούτιν άρχισε αργά και σταθερά να καταπνίγει την αντιπολίτευση, η δύναμη του Νεμτσόφ γινόταν όλο και πιο μικρή.

Το 2008 ίδρυσε την Αλληλεγγύη, ένα προοδευτικό, δημοκρατικό κόμμα, μαζί με τον Γκάρι Κασπάροφ, πρώην πρωταθλητή στο σκάκι και ορκισμένο εχθρό του Πούτιν. Αλλά οι συγκεντρώσεις του στη Μόσχα δεν προσέλκυσαν ποτέ μεγάλο πλήθος.

Ο Νεμτσόφ, ο οποίος ήταν πανταχού παρών στη δεκαετία του 1990, εξαφανίστηκε από την κρατικά ελεγχόμενη τηλεόραση και βρέθηκε στο περιθώριο της δημόσιας ζωής.

Το 2011 προσπάθησε να ξαναμπεί στην επίσημη πολιτική. Ιδρυσε το Λαϊκό Κόμμα της Ελευθερίας, μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό Μιχαήλ Κασιάνοφ. Οι Αρχές αρνήθηκαν να το εγγράψουν –ο Νεμτσόφ είχε αρχίσει να γίνεται ενοχλητικός σε μερικούς πολύ ισχυρούς ανθρώπους.

«Ο Νεμτσόφ ισχυριζόταν ότι θα δημοσιοποιούσε πειστικές αποδείξεις της εμπλοκής των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στην Ουκρανία. Κάποιος φοβόταν πολύ ότι θα το έκανε… Τον σκότωσαν» είπε ο ουκρανός πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο.

Στο τέλος ο Νεμτσόφ έπεσε θύμα μιας μαφιόζικης δολοφονίας, της πρώτης ενός σημαντικού πολιτικού προσώπου στη Μόσχα από τότε που η χώρα ξαναμπήκε στον σκοτεινό κύκλο του πολέμου και της προπαγάνδας.