foodchain

Αν κάποιος θα ήθελε να κάνει ένα μάθημα σε ανθρώπους που δεν έχουν πια καλή σχέση με τα Μαθηματικά και να τους εξηγήσει το τι είναι «παράμετρος» σκέπτομαι πως θα μπορούσε να το κάνει επάνω από ένα φλιτζάνι με αχνιστό καφέ ή ένα ποτήρι φρέντο με παγάκια. Διότι ένας καφές, κρύος ή ζεστός, είναι το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας όπου πολλοί παράγοντες έχουν παίξει ρόλο και όταν μερικοί από αυτούς αλλάζουν τιμή επηρεάζουν το αποτέλεσμα. Ο,τι ακριβώς είναι και η παράμετρος μιας συνάρτησης. Θεωρείστε λοιπόν ότι συνάρτηση είναι η διαδικασία παρασκευής ενός φλιτζανιού καφέ, η τελική γεύση το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Παράμετρος λοιπόν θα είναι, για παράδειγμα, το πόσο νερό θα βάλουμε στο μπρίκι ή στην καφετιέρα. Παράμετρος το πόσες κουταλιές καφέ θα χρησιμοποιήσουμε. Παράμετρος το πόσο πολύ είναι καβουρδισμένος ο καφές. Παράμετρος και το ποιος καφές θα χρησιμοποιηθεί κάθε φορά. Και αν θέλουμε να μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα που θα βελτιώσουν το αποτέλεσμα πρέπει κάθε φορά όταν πειραματιζόμαστε να αλλάζουμε μόνον το ένα από αυτά. Αν αλλάξουμε την ποσότητα του νερού και ταυτόχρονα αντί για ξανθό χρησιμοποιήσουμε σκούρο καφέ η γεύση σίγουρα θα αλλάξει αλλά δεν θα ξέρουμε πόση ήταν η συνεισφορά της κάθε αλλαγής. Αυτό που σου λένε δηλαδή στα Μαθηματικά, μην αλλάζεις ταυτόχρονα δύο παραμέτρους.

Είναι όμως ο καφές Μαθηματικά; Μια απάντηση κατά τη γνώμη μου είναι όχι. Διότι, πιο σωστά, ο καφές δεν είναι μόνον Μαθηματικά. Είναι και Φυσική και Χημεία. Ελπίζω πως αυτό θα γίνει κατανοητό στη συνέχεια, χωρίς να έχει ήδη τρομάξει τον αναγνώστη. Θυμίζω πάντως ότι ο Ernesto Illy (1925-2008), που έκανε τον καφέ-espresso εκτός από επιχείρηση και επιστήμη, είχε σπουδάσει πρώτα Χημεία.

Θα ξεκινήσουμε λοιπόν από τον όποιο καφέ έχουμε στο γυάλινο βάζο μας, που το φυλάγουμε μάλιστα για καλύτερα σε μια γωνιά του ψυγείου όπου απολαμβάνει τη δροσιά και το σκοτάδι. Από αυτόν τον καφέ που περιέχει καφεΐνη, πουρίνες, τριγονελίνη, αμινοξέα, υδατάνθρακες, λιπίδια, γλυκοσίδια, κάλιο, λίπη και αρκετές ακόμη δεκάδες ενώσεις που του δίνουν άρωμα και γεύση (άλλος γράφει για 200 και άλλος για 800 διαφορετικές ουσίες!) περιμένουμε να πάρουμε μόλις το 18%-22%. Η βασική ουσία βέβαια είναι η καφεΐνη. Που, μεταξύ άλλων, μπλοκάρει τους υποδοχείς της αδενοσίνης και είναι αυτό η βάση τής ας πούμε κατάχρησης, όταν περνάμε τα δύο φλιτζάνια καφέ την ημέρα. Διότι η αδενοσίνη είναι μια ουσία που κατευνάζει τη δράση του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η καφεΐνη λοιπόν αναστέλλει την επίδραση της αδενοσίνης και αυξάνει τη δράση των νευροδιαβιβαστών, όπως είναι η ντοπαμίνη, με αποτέλεσμα ακριβώς να… γκαζώνουμε, αφού ταυτόχρονα έχουμε μια μικρή δόση αδρεναλίνης να μπαίνει στον οργανισμό, οπότε αυξάνονται κάπως οι παλμοί της καρδιάς, τεντώνονται οι μύες και περισσότερη γλυκόζη ξεχύνεται στον οργανισμό για να εφοδιάσει με την απαραίτητη ενέργεια. Γι’ αυτό άλλωστε και μερικοί ποδοσφαιριστές δεν διστάζουν να πίνουν καφέ πριν από έναν αγώνα. Ομως εδώ είναι και η κατάλληλη στιγμή να διαλυθεί μια πολύ διαδεδομένη δοξασία σχετικά με τον «δυνατό» καφέ. Δυνατός καφές να συμφωνήσουμε πως θα λέγεται αυτός που περιέχει μεγάλη δόση καφεΐνης. Ε, λοιπόν, δεν είναι ο σκούρος, με άλλα λόγια ο πιο ψημένος ή ο πιο καμένος καφές, ο πιο δυνατός. Μπορεί να έχει πιο έντονη γεύση αλλά αυτό ας μη μας ξεγελάει ως προς την καφεΐνη. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Αν σταματήσουμε όμως απότομα τον καφέ αρχίζουν οι ζαλάδες, το άγχος, η νευρικότητα. Το σώμα έχει ευαισθητοποιηθεί από την αυξημένη δράση της αδενοσίνης και μια ξαφνική πτώση της πίεσης επηρεάζει την κυκλοφορία του αίματος και την άνοδο του… πονοκεφάλου.

Η συνταγή για τον δυνατό καφέ λοιπόν δεν είναι θέμα φυλετικών διακρίσεων, μαύρος ή ξανθός, αλλά θέμα Φυσικής και Χημείας, και αυτό θα φανεί στο επόμενο.