ΠΡΙΝ από περίπου ένα χρόνο η εταιρεία Friesland Hellas έβαλε στην ελληνική αγορά ένα γάλα μακράς διαρκείας (γάλα «Νουνού Family») που, αν και κονσέρβα («προϊόν στιγμιαίας αποστείρωσης», σύμφωνα με την εταιρεία), το διακινούσε σκόπιμα στο ψυγείο με την ένδειξη «διατηρείται μόνο στο ψυγείο». Ετσι έμμεσα δήλωνε στον καταναλωτή ότι πρόκειται για γάλα εφάμιλλο του φρέσκου – παστεριωμένου αλλά με πλεονέκτημα τη μεγαλύτερη διατηρησιμότητά του («προϊόν νέας τεχνολογίας»).
Το ΚΕΠΚΑ (Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών) κατήγγειλε το συγκεκριμένο προϊόν διότι παραπλανούσε και ζημίωνε (διατροφικά και οικονομικά) τον καταναλωτή, ο οποίος αγόραζε την κονσέρβα στη θέση και στην τιμή του φρέσκου πληρώνοντας και την επιβάρυνση της (παραπλανητικής) διακίνησής της σε ψύξη.
Παρά τη στοιχειοθετημένη καταγγελία και τους κινδύνους που επεσήμανε το ΚΕΠΚΑ, το γάλα «Νουνού Family» συνεχίζει να κυκλοφορεί στο ψυγείο, χωρίς τελικά την ένδειξη «διατηρείται μόνο στο ψυγείο».
«Ενός κακού μύρια έπονται» και αφού κάποιοι διαπίστωσαν πως «στην Ελλάδα όλα περνάνε», αποφάσισαν να το τραβήξουν λίγο παραπέρα.
Η Friesland έβαλε την κονσέρβα στο ψυγείο για να την αγοράσει ο καταναλωτής σαν φρέσκο προϊόν με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Η ΦΑΓΕ βάπτισε την κονσέρβα φρέσκο και είπε το γάλα μακράς διαρκείας «παστεριωμένο γάλα υψηλής παστερίωσης».
Το ΚΕΠΚΑ, σταθερά στον αγώνα για την προστασία του καταναλωτή, κατήγγειλε τη ΦΑΓΕ (αυτή τη φορά) στους αρμόδιους φορείς και ζήτησε τον καταλογισμό διοικητικών και ποινικών ευθυνών.
Εγινε πολύς θόρυβος πάνω στο θέμα γιατί, πέρα από τους καταναλωτές, θίγονται άμεσα και τα συμφέροντα των κτηνοτρόφων μας (θέση που αναλυτικά αναπτύξαμε στους εμπλεκόμενους φορείς).
Με ανακούφιση ακούσαμε ότι το υπουργείο Γεωργίας ζήτησε την απόσυρση του εν λόγω προϊόντος. Η ανακούφισή μας όμως δεν κράτησε πολύ και μετατράπηκε σε λύπη, αγανάκτηση και έντονη ανησυχία όταν μάθαμε ότι η παρανομία δεν θα παταχθεί αλλά θα νομιμοποιηθεί.
Συγκεκριμένα το υπουργείο Γεωργίας ζήτησε να αφαιρεθεί η λέξη «παστεριωμένο», επιτρέποντας όμως την ονομασία «γάλα υψηλής παστερίωσης» (!), χωρίς να απαιτήσει από τη ΦΑΓΕ πιστή εφαρμογή της έννοιας και της σημασίας που έχει επιστημονικά και εμπορικά ο όρος «παστερίωση». Αφού λοιπόν διαπίστωσε ότι το συγκεκριμένο γάλα δεν είναι παστεριωμένο σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία (αλήθεια πώς και γιατί εγκρίθηκε ως παστεριωμένο από τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές;), προσανατολίζεται τώρα να το εντάξει νομοθετικά σε μια καινούργια(!) κατηγορία γάλακτος, το «γάλα υψηλής παστερίωσης».
Σύμφωνα όμως με τη διεθνή βιβλιογραφία αλλά και την ισχύουσα νομοθεσία, η παστερίωση είναι μία και μοναδική και ανεξάρτητα από τον τρόπο εφαρμογής της (υψηλή, μέση ή χαμηλή παστερίωση) ορίζεται ως η ελάχιστη δυνατή θερμική επεξεργασία για καταστροφή των παθογόνων μικροβίων, έτσι ώστε να έχουμε ένα ασφαλές προϊόν με ποιοτικά χαρακτηριστικά πολύ κοντά στο νωπό. Επειδή επιβιώνουν αρκετά μη παθογόνα μικρόβια, το παστεριωμένο γάλα διατηρείται αποκλειστικά στο ψυγείο και μόνο για μερικές ημέρες. Ετσι, με την ήπια αυτή θερμική επεξεργασία κερδίζουμε σε ποιότητα και διατροφική αξία και χάνουμε (εν γνώσει μας) σε διατηρησιμότητα. Αυτή είναι άλλωστε και η σημερινή τάση στην παραγωγή τροφίμων γενικά. Με ελαχιστοποιημένη επεξεργασία (minimal processing) επιδιώκουμε την παραγωγή ασφαλών προϊόντων υψηλής ποιότητας (minimally processed foods).
Πώς όμως γίνεται η παστερίωση; Η παστερίωση του γάλακτος επικράτησε να γίνεται στους 72 β. C για 15 δευτερόλεπτα. Επιτρέπεται όμως (νομοθετικά) να γίνει και με άλλους συνδυασμούς θερμοκρασίας – χρόνου που δίνουν ισοδύναμη θερμική ενέργεια και ισοδύναμο μικροβιοκτόνο αποτέλεσμα (βλ. Κώδικα Τροφίμων και ΠΔ 56/1995). Ετσι μπορεί να χρησιμοποιηθούν υψηλότερες θερμοκρασίες για (αντίστοιχα) μικρότερους χρόνους, που φθάνουν ως θέρμανση στους 100 β. C για 0,01 δευτ. (ναι, ένα εκατοστό του δευτερολέπτου!). Στις περιπτώσεις αυτές μιλάμε για «υψηλή ή στιγμιαία παστερίωση» (high or flash pasteurization) αφού έχουμε πράγματι παστερίωση (και όχι αποστείρωση) με σύντομη ή στιγμιαία εφαρμογή υψηλών θερμοκρασιών.
Στην περίπτωση της ΦΑΓΕ έχουμε θέρμανση στους 127 β. C για δύο δευτερόλεπτα (κατά δήλωση της εταιρείας). Αυτή η επεξεργασία είναι πολλαπλάσια εντονότερη (θερμικά) της παστερίωσης και καταστρέφει όλα τα μικρόβια (όχι μόνο τα παθογόνα) αλλά και κάποια παραπάνω θρεπτικά στοιχεία. Χωρίς μικρόβια το γάλα μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και εκτός ψυγείου. Είναι δηλαδή προϊόν μακράς διαρκείας. Είναι γάλα – κονσέρβα. Δεν είναι παστεριωμένο.
Ενα προϊόν «υψηλής παστερίωσης» είναι αναπόφευκτα (γλωσσολογικά και σημασιολογικά) «παστεριωμένο». Αν λοιπόν το γάλα της ΦΑΓΕ το εντάξουμε σε ειδική κατηγορία προϊόντων «υψηλής παστερίωσης», τότε θα έχουμε δύο ειδών παστεριωμένα γάλατα(!), ένα πραγματικά παστεριωμένο και ένα… «νομοθετικά παστεριωμένο». Και αν στην ίδια κατηγορία εντάξουμε και το γάλα «Νουνού Family», που έχει ήδη δηλωθεί στην ετικέτα του «προϊόν στιγμιαίας αποστείρωσης» και παρ’ όλα αυτά προωθείται τελευταία κι αυτό ως προϊόν «υψηλής παστερίωσης»(!), τότε θα έχουμε το κωμικοτραγικό γεγονός ένα γάλα που είναι δηλωμένο «αποστειρωμένο» να κυκλοφορεί ως «παστεριωμένο». Αντιλαμβάνεστε τη νομοθετική ανακολουθία (χάος), τη σύγχυση του καταναλωτή και τον αθέμιτο ανταγωνισμό που θα δημιουργηθούν;
Υπάρχει μία και μόνη λύση στο πρόβλημα που δημιουργήθηκε. Τόσο το γάλα «Νουνού Family» όσο και το γάλα «υψηλής παστερίωσης» της ΦΑΓΕ είναι προϊόντα μακράς διαρκείας που μπορούν να διεκδικήσουν τη θέση και τον ρόλο που τους αρμόζει στην αγορά, με τη σωστή σήμανση: «γάλα μακράς διαρκείας» και επεξήγηση της ειδικής επεξεργασίας που πιθανώς δέχθηκαν, π.χ. στιγμιαία θέρμανση κλπ. Ως προϊόντα που δεν έχουν μικρόβια1πρέπει να διακινούνται εκτός ψυγείου και σε κάθε περίπτωση όχι στον ίδιο χώρο με το φρέσκο – παστεριωμένο γάλα, για να αποφευχθεί η σύγχυση ή παραπλάνηση του καταναλωτή.
Ο καταναλωτής πρέπει επιτέλους να ξέρει τι αγοράζει και γιατί. Πρέπει να γνωρίζει τι κερδίζει και τι χάνει σε κάθε του επιλογή. Πρέπει να έχει ξεκάθαρη άποψη για τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες κάθε προϊόντος και να μην παρασύρεται σε κατευθυνόμενες επιλογές με πλασματικά και παραπλανητικά δεδομένα.
Η προστασία του καταναλωτή και η ομαλή λειτουργία της αγοράς απαιτούν την άμεση λήψη αποτελεσματικών μέτρων. Η νομοθεσία στον τομέα αυτόν πρέπει να γίνει περισσότερο αναλυτική για να μην αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. Η ταυτότητα του κάθε προϊόντος πρέπει να ορισθεί με κάθε λεπτομέρεια ως προς την επεξεργασία, τα χημικά, βιοχημικά και μικροβιολογικά χαρακτηριστικά, τη θερμοκρασία και τη διάρκεια συντήρησής του. Ετσι, άσχετα από την επεξεργασία που δηλώνεται, θα είναι δυνατή η ταυτοποίηση του προϊόντος με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεών του.
Ο «πόλεμος του γάλακτος» αναδεικνύει για μία ακόμη φορά τα κενά της πολιτείας στον έλεγχο των τροφίμων. Και όσο τα κενά αυτά θα υπάρχουν, θα είμαστε αναγκασμένοι να τρέχουμε πίσω από τα γεγονότα. Αλήθεια, ως πότε;
1. Για το γάλα «υψηλής παστερίωσης» της ΦΑΓΕ το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε με μικροβιολογικές αναλύσεις στο Εργαστήριο Γεωργικής Τεχνολογίας του Τομέα Επιστήμης & Τεχνολογίας Τροφίμων του ΑΠΘ. Το γάλα «Νουνού Family» έχει ήδη δηλωθεί στη συσκευασία του αποστειρωμένο («προϊόν στιγμιαίας αποστείρωσης», UHT). Πόσο το πληρώνουμε στο ράφι Μικρές οι διαφορές των τιμών, πολλές οι ποικιλίες
ΤΟ ΓΑΛΑ είναι ένα από τα κύρια προϊόντα διατροφής με πολύ μεγάλη ζήτηση και σημαντική θρεπτική αξία. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει και ένα από τα προϊόντα για τα οποία οι εταιρείες παραγωγής δίνουν μάχες στα ράφια των σουπερμάρκετ με στόχο να κερδίσουν τον καταναλωτή. Οι μάχες αυτές δίνονται όχι μόνο σε ό,τι αφορά την τιμή πώλησης, αλλά ακόμη και σε επίπεδο μικρών ή μεγαλύτερων βελτιώσεων στη συσκευασία, ενώ πρόσφατα επεκτάθηκαν και στην παραγωγή νέων κατηγοριών του προϊόντος. Στην ελληνική αγορά διακινούνται σήμερα πολλά είδη γάλακτος τα οποία χωρίζονται σύμφωνα με τον τρόπο επεξεργασίας τους καθώς και με τη διάρκειά τους. Τα περισσότερα είδη γάλακτος έχουν συγκεκριμένη ημερομηνία λήξεως.
Τα είδη που διακινούνται στην αγορά είναι: το φρέσκο γάλα, του οποίου η ημερομηνία λήξεως δεν ξεπερνά συνήθως τις τέσσερις – πέντε ημέρες από την ημερομηνία παρασκευής του και εμφιάλωσης, το γάλα υψηλής παστερίωσης, το μακράς διαρκείας, το συμπυκνωμένο και το σακχαρούχο. Επιπλέον υπάρχουν και κάποιες άλλες υποκατηγορίες στο φρέσκο και στο συμπυκνωμένο γάλα που έχουν να κάνουν ή με γάλατα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά ή με γάλατα εμπλουτισμένα με βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία και σίδηρο, τα οποία απευθύνονται σε άτομα που έχουν ειδικές ανάγκες διατροφής.
Η επιλογή των διαφόρων κατηγοριών γάλακτος με βάση την ποιότητά τους είναι προσωπική υπόθεση κάθε καταναλωτή. Αυτό που προσπαθήσαμε να κάνουμε είναι να δούμε τι πληρώνει ο καταναλωτής για κάθε κατηγορία που αγοράζει. Κοιτάξαμε στα ψυγεία και στα ράφια ενός συγκεριμένου μεγάλου σουπερμάρκετ δεδομένου ότι από κατάστημα σε κατάστημα δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές στις τιμές και καταγράψαμε τα είδη γάλακτος τα οποία πωλούνται καθώς και την τιμή τους. Στα ψυγεία του καταστήματος είδαμε φρέσκο γάλα στη συσκευασία του ενός λίτρου των εταιρειών Φάγε, Δέλτα, Μεβγάλ στην αγορά στην τιμή των 304 δρχ. Επίσης είδαμε φρέσκο γάλα των ίδιων εταιρειών με 0% λιπαρά στη συσκευασία των 500 ml στις 161 δρχ. Το γάλα υψηλής παστερίωσης της Φάγε σε συσκευασία του ενός λίτρου πλήρες και diet 1% στις 304 δρχ., καθώς και το Νουνού Family σε πλήρες και σε light στις 334 δρχ. Σε χαμηλότερη τιμή είναι το φρέσκο γάλα της Αγνό, το οποίο πωλείται προς 295 δρχ. /λίτρο. Το φρέσκο γάλα με χαμηλά λιπαρά 1,5% της Μεβγάλ σε συσκευασία ενός λίτρου πωλείται προς 304 δρχ. Επιπλέον υπάρχει και το γάλα Δέλτα Plus, το οποίο είναι εμπλουτισμένο με βιταμίνες και ασβέστιο, απευθύνεται σε παιδιά σχολικής ηλικίας και διατίθεται σε συσκευασία των 750 ml στις 235 δρχ.
Στα ράφια του ίδιου καταστήματος είδαμε συμπυκνωμένο γάλα των εταιρειών Νουνού – Nestle και Κρίνος. Το γάλα Νουνού στη συσκευασία των 410 γρμμ. κοστίζει 221 δρχ., το Carnation και το Βλάχας της Nestle 207 δρχ. και 215 δρχ. αντίστοιχα. Το Νουνού Kid, το οποίο είναι και αυτό εμπλουτισμένο με πρωτεΐνες, βιταμίνες και σίδηρο, κοστίζει στην ίδια συσκευασία 222 δρχ. Το Κρίνος κοστίζει 203 δρχ. και το light της ίδιας εταιρείας 194 δρχ. Το συμπυκνωμένο Νουνού light κοστίζει 216 δρχ., το Carnation και το Βλάχας light κοστίζουν 203 δρχ. και 212 δρχ. αντίστοιχα. Επιπλέον υπάρχει και το σακχαρούχο γάλα της Νουνού και της Nestle στις 275 δρχ. και 278 δρχ. αντίστοιχα.
Τέλος, υπάρχει και το γάλα μακράς διαρκείας το οποίο διατηρείται εκτός ψυγείου ως την ημερομηνία λήξεως. Το γάλα μακράς διαρκείας της Φάγε (UHT) του 1,5 λίτρου πωλείται προς 313 δρχ.
Οπως φαίνεται, οι τιμές στις διάφορες κατηγορίες γάλακτος έχουν σχεδόν εξισωθεί στην αγορά μεταξύ προϊόντων της ίδιας κατηγορίας που διατίθενται από διαφορετικές εταιρείες. Πλήρης τιμολογιακή εξίσωση υπάρχει στις κατηγορίες του φρέσκου και του υψηλής παστερίωσης και ελάχιστες διαφοροποιήσεις στο συμπυκνωμένο.
Ο κ. Χαράλαμπος Ν. Λαζαρίδης είναι καθηγητής Μηχανικής Τροφίμων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και αντιπρόεδρος του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ).
