«Θυμάμαι πάντα με τρυφερότητα τον φιλόλογό μας στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου – ηρωική μορφή του μαχόμενου και κάθε άλλο παρά αυτονόητου τότε δημοτικισμού, Θεός σχωρέσ’ τον -, ο οποίος μάς έλεγε πώς ο «πολύς» Μιστριώτης, κέρβερος της γλωσσικής «ορθοδοξίας και ακεραιότητας» και απηνής διώκτης της δημοτικής στις αρχές του 20ού αιώνα, εκφωνώντας κάποτε πανηγυρικό λόγο, την είχε πατήσει, κατά το κοινώς λεγόμενο, αρχίζοντας την ομιλία του με τη θρυλική φράση «λαλούντων των αηδόνων».


Αν λοιπόν ολόκληρος Μιστριώτης είχε παρασυρθεί ώστε να του διαφύγει ότι, βέβαια, το σωστό θα ήταν «λαλουσών των αηδόνων» (η αηδών, της αηδόνος), τι να σου κάνουν και διάφοροι σημερινοί χρήστες, υποχρήστες και ανθυποχρήστες της γλώσσας. Ετσι, ακούμε δημοσιογράφους να αναφέρουν την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ως «μια εκ των αποσχισθέντων δημοκρατιών» της Γιουγκοσλαβίας, να μας ενημερώνουν για τις δύσκολες στιγμές που περνούν οι κάτοικοι των «πληγέντων περιοχών» ή να διανθίζουν το κείμενό τους με υπαινικτικά σχόλια του τύπου «βοηθούντων και των κοινοτικών επιδοτήσεων». Μα, θα μου πείτε, κι εκείνα τα βοηθουσών, πληγεισών, αποσχισθεισών (δηλαδή, τα σωστά στις συγκεκριμένες περιπτώσεις) δεν είναι, δα, και ό,τι πιο χαριτωμένο να τα ακούς και να τα βλέπεις γραμμένα. Σίγουρα, γι’ αυτό και πάντα θα επιμένω ότι και στη γλώσσα το «προλαμβάνειν» είναι καλύτερο από το… τρέχα να συμμαζεύεις τα ασυμμάζευτα. Με άλλα λόγια, ο ασφαλέστερος τρόπος για να αποφεύγει κανείς παρόμοιους άχαρους τύπους – και επομένως και τα πιθανά λάθη στα οποία ωθεί η ενστικτώδης, πιο «φυσική» εκ πρώτης όψεως χρήση του αρσενικού της ίδια μετοχής – είναι να αποφεύγει, όπου και όταν βέβαια αυτό είναι εφικτό, τη σύνταξη που, από την ίδια της τη φύση, αργά ή γρήγορα θα «γεννήσει» και αντίστοιχες γενικές.


Για να πω πάντως κι εγώ τον πόνο μου, εκεί που λέω να μαλακώσω λίγο και να πάψω να αγανακτώ με την άκριτη και άκρατη χρήση της γενικής, «δεν μ’ αφήνουν ν’ αγιάσω». Μια σύντομη ματιά έριχνα πρόσφατα στις εφημερίδες της ημέρας και πρόλαβα να διαβάσω σε περίοπτα σημεία και σε περίοπτες στήλες ότι «ο X τερμάτισε με διαφορά των υπολοίπων» (υποθέτω ότι η συντάκτρια εννοούσε «με διαφορά από τους υπόλοιπους», αλλά δεν βάζω και το χέρι μου στη φωτιά) ή ότι «υπήρχε από καιρού ανάγκη». E, άνθρωπος είμαι κι εγώ. Οσο και αν ο δάσκαλός μου ο Επίκουρος έλεγε «μήτε κατά ψυχήν ταράττεσθαι», δεν είναι πάντα εύκολο να ακολουθώ πιστά τη συμβουλή του.


Πάντως ο αναγνώστης της στήλης Λουκάς Ρούφος έχει δίκιο όταν επισημαίνει ότι, εκτός από την κακή χρήση της γενικής, υπάρχει και κακή χρήση της αιτιατικής. Καμιά πτώση δεν είναι, ασφαλώς, υπεράνω πάσης υποψίας. Συμφωνώ λοιπόν απολύτως μαζί του ότι διατυπώσεις όπως «και τώρα θα μεταδοθεί η πρόγνωση για τον καιρό» (αντί «η πρόγνωση του καιρού») είναι υπερβολικές, όπως επίσης και ότι η φράση «ο A ανέλαβε διοικητής στην Τράπεζα X» είναι όχι απλώς υπερβολική, αλλά και γλωσσικά ατυχέστατη. Προς Θεού, θα ήταν λάθος να οδηγηθούμε τελικά σε μια «δαιμονοποίηση» (δικός του ο όρος) της γενικής και σε μια αγιοποίηση των άλλων πτώσεων, καταλήγοντας να λέμε και να γράφουμε «ο διοικητής στην Εμπορική Τράπεζα» ή «ο αρχηγός στο Πυροσβεστικό Σώμα». Μακριά λοιπόν από μένα ο ρόλος του σύγχρονου ιεροεξεταστή, ο οποίος επιδίδεται όχι πια στο κυνήγι των μαγισσών, αλλά των… γενικών.»


Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com