Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της αντιμετώπισης της ανεργίας άρχισε να τοποθετείται στο επίκεντρο της οικονομικής σκέψης. Μάλιστα στα τέλη του 1995 ορισμένοι οικονομολόγοι, ερευνητές και πανεπιστημιακοί «έχοντας κουραστεί να διαπιστώνουν ότι οι κυβερνώντες και οι εμπειρογνώμονες δεν αναγνωρίζουν την πολιτική φύση των επιλογών τους, θέλησαν να επαναφέρουν την πολιτική διάσταση στο πεδίο της οικονομικής συζήτησης». Ετσι προχώρησαν σε μια «Διακήρυξη για την άρνηση της μονόδρομης σκέψης» η οποία δεν άργησε να αποκτήσει σημαντική απήχηση, όχι μόνο μεταξύ των οικονομολόγων αλλά και στον Τύπο και στην κοινή γνώμη.
Η απήχηση αυτή οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον ανορθόδοξο και ανατρεπτικό χαρακτήρα των όσων υποστήριζε αυτή η διακήρυξη, η οποία ουσιαστικά αμφισβήτησε τη «μονόδρομη σκέψη» που προωθεί την «απολιτικοποίηση» της διαχείρισης του χρήματος μέσα από «ανεξάρτητες» κεντρικές τράπεζες. Το συλλογικό έργο «Με στόχο ξανά την πλήρη απασχόληση» συγκεντρώνει ένα φάσμα καταθέσεων γύρω από το θέμα της νέας πλήρους απασχόλησης. Οι εννέα μελέτες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο προσπαθούν να ανιχνεύσουν τις αιτίες που προκαλούν την ανεργία και να προτείνουν λύσεις πέρα και αντίθετα από την κυρίαρχη λογική του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Το βιβλίο υποστηρίζει τη «Διακήρυξη για την άρνηση της μονόδρομης σκέψης» την οποία έχουν υπογράψει τριακόσιοι οικονομολόγοι που θέλησαν να δημιουργήσουν έναν δημόσιο χώρο συζήτησης για την πολιτική και την οικονομία.
Το προλογικό κείμενο της έκδοσης με τον τίτλο «Η πλήρης απασχόληση αποτελεί επιλογή» δίνει τον τόνο αυτής της συλλογικής μελέτης. Η διεκδίκηση της πλήρους απασχόλησης σημαίνει ότι ο καθένας πρέπει να έχει μια κοινωνικά οργανωμένη πρόσβαση σε μια δραστηριότητα που αναγνωρίζεται ως κοινωνικά χρήσιμη και η οποία προσφέρει τα μέσα για μια αξιοπρεπή ύπαρξη. Το καθήκον της οικονομικής πολιτικής είναι, μεταξύ άλλων, να εξασφαλίσει την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Τα κείμενα του βιβλίου φιλοδοξούν να συνδυάσουν τη μεθοδολογική αυστηρότητα που απαιτείται από κάθε επιστήμονα και τη δημιουργική φαντασία, ακόμη και τη συγκρατημένη ουτοπική σκέψη, που είναι απαραίτητες για τη χάραξη των δρόμων προς ένα διαφορετικό μέλλον.
Ξεκινώντας από τις πολιτικές επιλογές που δημιουργούν τα φαινόμενα φτώχειας, ανεργίας και όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων αλλά και της ανασφάλειας ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων της κοινωνίας, οι συγγραφείς αυτής της μελέτης επιχειρούν να αναδείξουν βιώσιμες διαδρομές προς μια διαφορετική και περισσότερο κοινωνικά ανεκτή οικονομική διάταξη πραγμάτων. Γράφουν οι: Hong-Ngoc Liem, Thomas Coutrot, Jean Gadrey, Florence Lefresne, Christophe Ramaux, Phillipe Zarifian, Bruno Theret, Farida Sebai, Carlo Vercellone και Alain Morin. Η ελληνική έκδοση ολοκληρώνεται με μια εισαγωγή της Αντιγόνης Λυμπεράκη και ένα ενδιαφέρον επίμετρο που έγραψε ο Αντ. Παπαγιαννίδης.
Το συλλογικό έργο «Με στόχο ξανά την πλήρη απασχόληση» είναι ένα μαχητικό βιβλίο, όπως και μια σειρά άλλων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το τελευταίο διάστημα στη Γαλλία και αναφέρονται στην ενιαία σκέψη. Μαχητικά και συχνά υψηλής ποιότητας τα βιβλία αυτά κέρδισαν χιλιάδες αναγνώστες. Αναμφισβήτητα το έναυσμα το έδωσε η Βιβιάν Φορεστέ με την εξαιρετική της ανάλυση στο βιβλίο «Η οικονομική φρίκη» [ελληνική έκδοση Νέα Σύνορα και παρουσίαση στο «Βήμα» (Βιβλία) της 23ης Μαρτίου 1997]. Το βιβλίο της Βιβιάν Φορεστέ ξεπέρασε τις 400.000 αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 18 γλώσσες. Ακολούθησαν πολλοί ειδικοί αναλυτές οι οποίοι προσπάθησαν με τις μελέτες τους να δώσουν απάντηση σε θεμελιώδη ερωτήματα που απασχολούν τους ευρωπαίους πολίτες. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές από αυτές: Ζαν Πολ Φιτουσί «Η απαγορευμένη συζήτηση» (στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πόλις), Αλέν Λιπιέτς «La tentation Hexagonale», Αλέν Μενκ «La mondialisation Heureuse», Ερίκ Ιζραελεβίτς «Ce Monde qui nous attend» και Εμμανυέλ Τοντ «L’ Euro-contre l’ Europe».
Σ’ αυτόν τον προβληματισμό εντάσσεται και το βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού της Γαλλίας Μισέλ Ροκάρ, με το οποίο επιχειρείται να δοθεί απάντηση στο μείζον θέμα της αντιμετώπισης της ανεργίας που απασχολεί τις αναπτυγμένες κοινωνίες εδώ και είκοσι χρόνια.
«Η αποτυχία κάθε προσπάθειας για τη μείωση της ανεργίας οφείλεται στην παντελή έλλειψη κατανόησης των αιτίων που την προκάλεσαν και των αλλαγών που εκφράζονται μέσα από αυτήν. Η αύξηση της ανεργίας, που δεν μπορεί πλέον να συγκαλυφθεί με στατιστικά τεχνάσματα, εκφράζει την ανικανότητα της κοινωνίας μας να προσαρμοστεί στα νέα τεχνολογικά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα. Προσυπογράφει την αδυναμία των κυρίαρχων ομάδων της να συνειδητοποιήσουν και να αναλύσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα» σημειώνει πολύ εύστοχα ο Μισέλ Ροκάρ, ασκώντας και αυστηρή κριτική στην Αριστερά που δεν έχει κατανοήσει και αναλύσει όσο έπρεπε το συγκεκριμένο θέμα. Οσο για τις συντηρητικές δυνάμεις, αυτές ανέκαθεν αντιμετώπιζαν «την ανεργία ως αποτέλεσμα δυσλειτουργιών της αγοράς», γι’ αυτές ήταν ένα δευτερεύον σύμπτωμα, τόσο δυσάρεστο όσο και αναπόφευκτο, και ανέθεταν την αντιμετώπισή του στη φιλανθρωπία, έστω κι αν αυτή ήταν συλλογικά οργανωμένη, σημειώνει ο συγγραφέας.
Σε μια περίοδο όπου μια «πραγματική πολιτισμική κρίση» πλήττει την εργασία, τη θέση της οικονομίας στην κοινωνία και την ίδια ακόμη την έννοια της δημοκρατίας, το βιβλίο του Μ. Ροκάρ συμβάλλει αποφασιστικά στο να κατανοήσουμε τα παράδοξα με τα οποία μας φέρνει αντιμέτωπους το κατώφλι του 21ου αιώνα.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος.
