Ενας χώρος ιδιαιτέρως ευαίσθητος, καθώς αφορά ένα από τα πιο λεπτά ζητήματα, αυτό της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Ενας νόμος που παρά τις όποιες αντιρρήσεις όλοι συμφωνούν ότι ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί προκειμένου να μπει τάξη στην… αταξία που επικρατούσε ως σήμερα στη χώρα μας σε ό,τι αφορούσε το πεδίο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Την περασμένη Πέμπτη το σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας «Εφαρμογή των μεθόδων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής» ψηφίστηκε στη Βουλή. Στόχος της ηγεσίας του υπουργείου με τον νόμο αυτόν είναι να τεθούν όρια και προϋποθέσεις σε ό,τι αφορά τη σύσταση και τη λειτουργία των κλινικών εξωσωματικής γονιμοποίησης και κυρίως να προστατευθούν τα 250.000-300.000 ζευγάρια που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας στη χώρα μας. Με θετική ματιά αντιμετώπισαν οι περισσότεροι ειδικοί με τους οποίους ήλθε σε επαφή «Το Βήμα» τον νέο αυτόν νόμο που σύντομα θα εφαρμοσθεί από το κράτος, καθώς το μόνο που εκκρεμεί πλέον είναι η δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, χωρίς βέβαια να λείπουν οι αντιρρήσεις σε επιμέρους σημεία του. Οπως είπαν, το σημαντικότερο όλων είναι το θεωρητικό μέρος του νόμου να γίνει πράξη γρήγορα για το καλό των ασθενών. Προκειμένου να ξεκαθαρίσει η ως σήμερα «θολή» εικόνα του τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
«Ο,τι δηλώσεις είσαι». H φράση αυτή, που ανήκει στον κ. Θ. Μαντζαβίνο, αναπληρωτή καθηγητή Μαιευτικής – Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο της Πανελλήνιας Ενωσης Γιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, είναι αρκετή για να σκιαγραφήσει την κατάσταση που σε ορισμένες περιπτώσεις ίσχυε ως σήμερα στον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. «Αυτό συνέβαινε επειδή δεν υφίστατο νομικό πλαίσιο. Υπήρχε πρόβλημα σε ό,τι αφορούσε τον καθορισμό των προδιαγραφών των μονάδων – του εξοπλισμού, των εργαζομένων κ.ο.κ. Πάντως δεν ήταν μεγάλος ο αριθμός εκείνων που ασκούσαν το αντικείμενο χωρίς τα απαραίτητα προσόντα. Και αυτό διότι ο ανταγωνισμός έκανε τα κέντρα να θέλουν να έχουν ποσοστά επιτυχίας ώστε να επιλέγονται από τους ασθενείς. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε πολλά άνοιξαν και ύστερα έκλεισαν».
* H λειτουργία των κέντρων
Στη χώρα μας εκτιμάται ότι λειτουργούν περί τα 46 κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης, τα 25 εξ αυτών στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Οπως αναφέρει ο κ. Δ. Λιντζέρης, μαιευτήρας – χειρουργός γυναικολόγος και εισηγητής του ΠαΣοΚ σχετικά με τον εν λόγω νόμο, «εννέα στα δέκα κέντρα ήταν έκνομα. Αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι δεν έκαναν καλή δουλειά. Ωστόσο τώρα πια θα γίνει καταγραφή τους και θα οφείλουν με βάση συγκεκριμένο νόμο να πληρούν όρους και προϋποθέσεις».
Ως σήμερα δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ειδικοί επεδείκνυαν υπερβάλλοντα ζήλο προκειμένου τα ποσοστά επιτυχίας επίτευξης εγκυμοσύνης των ασθενών να είναι καλά – αυτό ήταν άλλωστε και η καλύτερη διαφήμιση των κέντρων. Ο καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. I. Μεσσήνης σημειώνει ότι «σε ορισμένα κέντρα εμφυτεύονταν στις γυναίκες τέσσερα, πέντε ή και έξι γονιμοποιημένα ωάρια προκειμένου να αυξηθούν τα ποσοστά επιτυχίας σε αντίθεση με τη διεθνή πρακτική που αφορά την εμφύτευση δύο ή τριών γονιμοποιημένων ωαρίων». Οπως εξηγεί ο καθηγητής, του λόγου το αληθές αποδεικνύεται από επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και Εμβρυολογία (European Society for Human Reproduction and Embryology, ESHRE) τα οποία έχουν δημοσιευθεί στο έντυπο «Human Reproduction». «Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η χώρα μας έχει πολύ μεγάλο ποσοστό πολύδυμων κυήσεων σε σύγκριση με τις χώρες της υπόλοιπης Ευρώπης, γεγονός που έχει σύνδεση με τις εξωσωματικές γονιμοποιήσεις».
Το κόστος όμως μιας τέτοιας τακτικής είναι μεγάλο – μεταφορικά και κυριολεκτικά. «Οι πολύδυμες κυήσεις συνδέονται με πιθανές επιπλοκές της εγκυμοσύνης, προωρότητα των βρεφών, αύξηση της περιγεννητικής νοσηρότητας και θνησιμότητας, κίνδυνο γέννησης βρεφών με εγκεφαλικές βλάβες. Συγχρόνως η πρακτική αυτή αυξάνει το κόστος νοσηλείας, ιδίως σε περιπτώσεις πρόωρων τοκετών που απαιτούν νοσηλεία των νεογνών σε μονάδες εντατικής θεραπείας ή αυξημένης φροντίδας» τονίζει ο καθηγητής Μεσσήνης.
Ο νόμος ορίζει πλέον ρητά ότι σε γυναίκες μέχρι σαράντα ετών εμφυτεύονται ως τρία ωάρια και στις γυναίκες άνω των σαράντα ως τέσσερα γονιμοποιημένα ωάρια – εκτός από κάποιες εξαιρέσεις σε επιμέρους ομάδες γυναικών όπου η αρμόδια εθνική αρχή, η οποία πλέον συστήνεται και έχει τον έλεγχο όλων αυτών των θεμάτων, αποφασίζει κατά περίπτωση.
* H γλώσσα των αριθμών
Οπως είναι επόμενο, η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου άφηνε ως σήμερα περιθώρια μόνο για εκτιμήσεις τόσο για τον αριθμό των κέντρων όσο και για τον αριθμό των γυναικών που υποβάλλονται σε μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης, αλλά και των παιδιών που τελικώς γεννιούνται με τη χρήση τους. Ειδικοί πάντως υπολογίζουν ότι στην Ελλάδα πραγματοποιούνται 12.000-13.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης ετησίως και γεννιούνται 2.500-3.000 παιδιά.
Και βέβαια για να συμβούν όλα αυτά σε μια χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα υπογεννητικότητας απαιτούνται χρήματα και μάλιστα αρκετά. Να σημειωθεί ότι σήμερα στην Ελλάδα αντιστοιχούν μόλις 1,3 παιδιά ανά γυναίκα τη στιγμή που το 1980 αντιστοιχούσαν 2,2 παιδιά ανά γυναίκα. Τι σημαίνει αυτό; Οι προβλέψεις λένε ότι με αυτές τις τάσεις σε 20 χρόνια ο πληθυσμός της χώρας μας θα ανέρχεται σε 7 εκατομμύρια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Μέσα σε αυτό το απαισιόδοξο πλαίσιο, το μέσο κόστος εξωσωματικής αγγίζει τα 3.500 ευρώ – περίπου 1.500 ευρώ για τα φάρμακα και 2.000 για την κλινική διαδικασία. Τα περισσότερα ταμεία όμως καλύπτουν ένα μικρό σχετικά μέρος αυτού του ποσού. Το IKA καλύπτει δωρεάν τα φάρμακα για 4 προσπάθειες και δίδει βοήθημα 350 ευρώ ανά προσπάθεια. Το Δημόσιο καλύπτει το 75% της αγοράς των φαρμάκων για 4 προσπάθειες και δίδει βοήθημα 350 ευρώ ανά προσπάθεια. Ο ΟΓΑ καλύπτει μόνο τα φάρμακα, ενώ αντίστοιχα με το Δημόσιο είναι το Ταμείο Εμπόρων και το TEBE. Είναι προφανές λοιπόν για ποιον λόγο η πρόβλεψη για πλήρη κάλυψη όλων των δαπανών της διαδικασίας, που περιλαμβάνεται μεν στον νέο νόμο παραπέμπεται δε προς το παρόν σε προεδρικό διάταγμα, έχει δημιουργήσει ελπίδες σε χιλιάδες ζευγάρια…
Ο νόμος και οι αντιδράσεις
Το νομοθετικό πλαίσιο του υπουργείου Υγείας έρχεται να συμπληρώσει τον νόμο 3089/2002 του υπουργείου Δικαιοσύνης περί ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Ο νέος νόμος προβλέπει, μεταξύ άλλων, την ίδρυση μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εκτός νοσοκομείων και ιδιωτικών κλινικών. Παράλληλα απελευθερώνει τη διακίνηση ανθρώπινου γενετικού υλικού και γονιμοποιημένων ωαρίων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Συγχρόνως δίδει στους γονείς τη δυνατότητα να επιλέξουν το φύλο του παιδιού τους, μόνο όμως για την αποφυγή σοβαρής κληρονομικής νόσου που συνδέεται με το φύλο. Σε ό,τι αφορά την κάλυψη των δαπανών εφαρμογής των μεθόδων αυτών από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς παραπέμπεται σε προεδρικό διάταγμα. Επίσης ως όριο ηλικίας της γυναίκας που επιθυμεί να τεκνοποιήσει με μία από τις μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής τίθεται το 50ό έτος – αρχικώς είχε αναφερθεί το 55ο έτος, ωστόσο έπειτα από εισηγήσεις και αντιδράσεις ο υπουργός κατέβασε το όριο αυτό. Απαγορεύει επίσης την κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς, ενώ προβλέπει τη γέννηση παιδιού με «παρένθετη» μήτρα. Προβλέπει συγχρόνως τη σύσταση Εθνικής Αρχής για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την ίδρυση Τραπεζών Κρυοσυντήρησης, ενώ θέτει όρια ηλικίας για τους δότες σπέρματος και ωαρίων. Επίσης κατηγοριοποιεί τα αδικήματα και επιβάλλει ποινικές και διοικητικές κυρώσεις.
Θετικά βλέπουν οι περισσότεροι ειδικοί τις βασικές αρχές του νόμου αυτού, χωρίς να λείπουν οι διαφωνίες σε επιμέρους σημεία του.
Ο κ. Μεσσήνης θεωρεί πολύ σημαντική τη σύσταση Εθνικής Αρχής η οποία θα έχει τον έλεγχο και την εποπτεία των κέντρων εξωσωματικής γονιμοποίησης καθώς, όπως αναφέρει, θα τίθεται πλαίσιο ώστε να μην υπάρχουν «αυτενέργειες που θα ξεφεύγουν από τα επιστημονικώς παραδεκτά». Συγχρόνως συμφωνεί με τη μείωση του ορίου ηλικίας υποβολής της γυναίκας σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στο 50ό έτος. «Αυτή είναι και η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης. Το 55ο έτος ήταν τραβηγμένο» λέει. Οι δύο κύριες ενστάσεις του καθηγητή αφορούν τον τρόπο συγκρότησης της Εθνικής Αρχής αλλά και την «αοριστία» η οποία χαρακτηρίζει το θέμα της κάλυψης των δαπανών από τα ασφαλιστικά ταμεία. «Σχετικά με τη συγκρότηση της Αρχής, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή αποτελεί καθαρά επιστημονικό όργανο που ασχολείται με λεπτά επιστημονικά ζητήματα και όχι για ένα πολιτικό όργανο. Δεν μπορεί λοιπόν να ορίζεται από τον υπουργό όπως προβλέπει ο συγκεκριμένος νόμος. Το θέμα με τα ασφαλιστικά ταμεία, αν και είναι σημαντικό, πρέπει να συνοδευθεί από το προεδρικό διάταγμα που θα το ρυθμίζει, αλλιώς θα παραμείνει αόριστο».
Προοδευτικό και «χείρα βοηθείας» για τα υπογόνιμα ζευγάρια χαρακτηρίζει τον νόμο ο κ. Μαντζαβίνος. Σημειώνει πάντως ότι το θέμα της «παρένθετης» μήτρας είναι άκρως λεπτό και πρέπει να τύχει ιδιαίτερου χειρισμού.
Για αναγκαίο νόμο, ο οποίος είναι συγχρόνως ένας από τους πιο σύγχρονους και φιλελεύθερους κάνει λόγο η εμβρυολόγος – γενετίστρια, δρ Ελένη Κοντογιάννη. Προσθέτει ότι είναι πολύ σημαντικό τα κέντρα να τηρούν και να δημοσιεύουν τα στοιχεία τους ώστε να αποδεικνύεται η δουλειά τους και η αποτελεσματικότητά τους. Το γεγονός ότι το ζήτημα της «παρένθετης» μητρότητας αναφέρεται στον νόμο και καλύπτεται από συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις «θα λύσει τα χέρια σε αρκετά ζευγάρια καθώς είχαμε ως σήμερα περιπτώσεις που είχαν αποταθεί στο εξωτερικό. Τα ζευγάρια θα καλύπτονται πλέον νομικά και αναφέρεται ρητώς ότι το θέμα της «παρένθετης» μητρότητας δεν πρέπει να συνδέεται με ανταλλάγματα».
Υπερβολικές θεωρεί τις αντιδράσεις που έχουν εκφραστεί σχετικά με το ότι ο νέος νόμος δίνει ώθηση στον ιδιωτικό τομέα ο ομότιμος καθηγητής Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και αναπληρωτής πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής κ. Γ. Μανιάτης. Σημειώνει ότι «ο ιδιωτικός τομέας ανθεί ήδη σε ό,τι αφορά την εξωσωματική γονιμοποίηση και τώρα θα μπει μια τάξη». Πάντως ο καθηγητής εκτιμά ότι το ζήτημα της «παρένθετης» μήτρας είναι εξαιρετικά δισεπίλυτο και είναι πιθανό να δημιουργήσει πεδίο εκμετάλλευσης. «Θεωρώ ότι στις περιπτώσεις αυτές είναι καλύτερη η υιοθεσία».
Επιφυλακτική αρχικώς απέναντι στον νόμο αυτόν ήταν η καθηγήτρια Αστικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Ισμήνη Ανδρουλιδάκη – Δημητριάδη. Ωστόσο, όπως λέει, ένα τέτοιο νομικό πλαίσιο ήταν όντως αναγκαίο «αφού η ίδια η πρόοδος της βιοτεχνολογίας οδηγεί τις καταστάσεις και δεν μπορούμε να κάνουμε πίσω». Σύμφωνα με την καθηγήτρια, ο νέος νόμος έρχεται να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε εκείνον του υπουργείου Δικαιοσύνης «και να δείξει πώς ο νόμος 3089 μπορεί να υλοποιηθεί προκειμένου να μη γίνονται αυθαιρεσίες από τα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης». Εξαιρετικά λεπτό κρίνει το ζήτημα της «παρένθετης» μητρότητας. «Αρχικώς ήμουν αρνητική, αλλά πρέπει όλοι να εννοήσουμε ότι αυτό γίνεται και σήμερα στην πραγματικότητα, άρα δεν μπορούμε να δράσουμε οπισθοδρομικά και να το απαγορεύσουμε. Οφείλουμε λοιπόν να θέσουμε ένα πλαίσιο προκειμένου να προστατευθεί η όλη διαδικασία. Εκείνο που φοβάμαι είναι μήπως δημιουργηθεί ένα νέο είδος «δουλείας» με τις γυναίκες κατώτερων οικονομικών και κοινωνικών στρωμάτων να μετατρέπονται σε «δανεικές» μήτρες». Βασική επιφύλαξη της καθηγήτριας αφορά και το ακόμη μεγαλύτερο «άνοιγμα» στον ιδιωτικό τομέα. «Τα ιδιωτικά κέντρα θα πληρούν τις προδιαγραφές για διεξαγωγή τέτοιων λεπτών διαδικασιών; Συστήνεται βέβαια Αρχή Εποπτείας και Ελέγχου, ωστόσο πόσες είναι οι Αρχές που συστήνονται κατά καιρούς χωρίς αυτό να εξασφαλίζει ότι γίνεται ο απαραίτητος έλεγχος;» αναρωτιέται η κυρία Ανδρουλιδάκη.
Υπέρ της δημιουργίας του νόμου αλλά με προϋποθέσεις τάσσεται ο καθηγητής Φαρμακολογίας στο ΑΠΘ κ. Αστ. Τσιφτσόγλου, ο οποίος έχει διατελέσει μέλος της Επιτροπής Βιοηθικής του υπουργείου Ανάπτυξης. «Ο νόμος αυτός προσπαθεί να βάλει τάξη στην αταξία που υπήρχε με τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Οστόσο, για παράδειγμα, αναφέρεται ότι τόσο τις μονάδες όσο και τις τράπεζες κρυοσυντήρησης πρέπει να διέπει ένας εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας. Αυτός όμως δεν προσδιορίζεται και παραπέμπεται σε προεδρικό διάταγμα» λέει ο κ. Τσιφτσόγλου και συμπληρώνει: «Συγχρόνως ο νόμος δίνει για πρώτη φορά το δικαίωμα να χρησιμοποιηθεί γενετικό υλικό για καθαρά ερευνητικούς σκοπούς με συναίνεση βέβαια των δοτών. Εδώ ανοίγει ένα μεγάλο ζήτημα και διατηρώ επιφυλάξεις καθώς ίσως ανοίξει ο δρόμος για ένα εμπόριο γενετικού υλικού εν αγνοία των δοτών, ίσως και σε τρίτες εκτός EE χώρες». Σύμφωνα με τον καθηγητή, ελλοχεύει επίσης ο κίνδυνος από βιοηθικής απόψεως η ανάπτυξη τεχνικών ελέγχου για γενετικές νόσους να οδηγήσει σε γενετική τροποποίηση.
Από την πλευρά τους οι εκπρόσωποι του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου (ΠΙΣ) εκφράζουν την πλήρη αντίθεσή τους στον νέο νόμο. Οπως είπε στο «Βήμα» το μέλος του ΔΣ του ΠΙΣ κ. Π. Κοντολέων, δεν εξασφαλίζει εγγυήσεις για διεξαγωγή αξιόπιστων διαδικασιών μέσα στις μικρές μονάδες, ενώ μελανό σημείο αποτελεί και η διαχείριση του ανθρώπινου γενετικού υλικού από ιδιωτικούς οργανισμούς. «Τεράστια είναι και τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται από τον νόμο και τα οποία επισημαίνει και η Εκκλησία, όπως αυτό της «δανεικής» μήτρας» επισημαίνει ο κ. Κοντολέων.
Τι απαντούν οι συντάκτες
Νομοθέτημα που διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των κέντρων εξωσωματικής γονιμοποίησης και προστατεύει τους ασθενείς χαρακτηρίζει τον νέο νόμο μια εκ των εκ των βασικών συντακτών του, η αναπληρώτρια καθηγήτρια της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κυρία Φώνη Σκορίνη-Παπαρρηγοπούλου. Επισημαίνει ότι οι όποιες αντιδράσεις «δεν έχουν ουσιαστική βάση καθώς στις μονάδες θα διενεργούνται τακτικοί έλεγχοι προκειμένου να αποδεικνύεται αν πληρούν τις προϋποθέσεις λειτουργίας. Σε αντίθετη περίπτωση οι κυρώσεις θα είναι αυστηρότατες». Σε ό,τι αφορά το θέμα της «παρένθετης» μήτρας, η καθηγήτρια αναφέρει ότι έχει ήδη καλυφθεί από τον νόμο 3089/2002· ως αποτέλεσμα ο νέος νόμος απλώς έρχεται να καταστήσει πιο αυστηρούς τους όρους που το διέπουν, αναφέροντας ρητώς «ότι η διαδικασία πρέπει να γίνεται χωρίς αντάλλαγμα και τίθενται ποινικές κυρώσεις».
«Ο νόμος αυτός απαντά στις σύγχρονες προκλήσεις» αναφέρει από την πλευρά του ο καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής του ΑΠΘ κ. B. Ταρλατζής, ο οποίος επίσης συμμετείχε στην ομάδα σύνταξής του. Ο κ. Ταρλατζής θεωρεί σημαντικό το γεγονός ότι προβλέπεται ασφαλιστική κάλυψη για τα ζευγάρια που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις συγκεκριμένες μεθόδους.
MAPTYPIA Το «κόστος» του μεγαλύτερου δώρου
H 30χρονη A.Γ. και ο σύζυγός της (τα στοιχεία τους βρίσκονται στη διάθεση της εφημερίδας) ανήκουν στην κατηγορία των τυχερών – άτυχων. Ατυχοι διότι χρειάστηκε να βρεθούν στη θέση να περάσουν από τη διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης σε νεαρότατη ηλικία – φαινόμενο που παρατηρείται όλο και συχνότερα σε νεαρά ζευγάρια – αλλά πολύ τυχεροί αφού η εγκυμοσύνη επετεύχθη από τον πρώτο κιόλας κύκλο. «Επειτα από δύο έτη άκαρπων προσπαθειών για να αποκτήσουμε παιδί, αρχίσαμε να κάνουμε εξετάσεις προκειμένου να ανακαλύψουμε αν υπήρχε πρόβλημα και ποιο ήταν αυτό. Στην αρχή ταλαιπωρηθήκαμε. Ο πρώτος γιατρός στον οποίο απευθυνθήκαμε ήταν σε κρατικό νοσοκομείο και η αντιμετώπισή του απέναντί μας χαρακτηριζόταν από πλήρη αδιαφορία και άγνοια. Είχε φτάσει στο σημείο να κανονίζει πότε θα έκανε την εμφύτευση των γονιμοποιημένων ωαρίων με τη λογική τού ποια περίοδος τον βόλευε για να κάνει ανενόχλητος τις διακοπές του! Βέβαια δεν λέμε ότι αυτό συμβαίνει πάντα. Παντού υπάρχουν καλοί και κακοί επαγγελματίες. Ετσι, καταφύγαμε σε έναν γιατρό σε ιδιωτική κλινική, τον οποίο μας συνέστησαν γνωστοί μας. Το σημαντικό είναι ότι ο δεύτερος γιατρός μάς ενέπνευσε απόλυτη εμπιστοσύνη και ευτυχώς όλα πήγαν καλά. Από τον πρώτο κιόλας κύκλο είχαμε επιτυχία και τώρα περιμένουμε με αγωνία τα δύο μωρά μας να έλθουν σε μερικούς μήνες στον κόσμο. Μπορεί να χρυσοπληρώσαμε, αλλά άξιζε τον κόπο. H προσπάθειά μας κόστισε περί τις 3.000 ευρώ, εκ των οποίων το Ταμείο Δημοσίου που έχουμε κάλυψε το 75% της φαρμακευτικής αγωγής και μας χορήγησε ένα επίδομα της τάξεως των 350 ευρώ. Ακόμη όμως και για τα φάρμακα που πληρώνει το ταμείο, πρέπει αρχικώς εσύ να έχεις τα 850 ευρώ που απαιτούνται για το κάθε μπουκάλι φάρμακο και μετά να τα πάρεις πίσω. Ετσι το κόστος για πολλά ζευγάρια είναι περιοριστικό ως απαγορευτικό. Μπορεί εμείς να μην προλάβαμε την πλήρη κάλυψη των δαπανών από τα Ταμεία, όπως προβλέπει ο νόμος, όμως χαρήκαμε ιδιαίτερα που θα δοθεί το κίνητρο αυτό σε άλλα ζευγάρια. Πιστεύουμε ότι θα είναι σημαντικό. Σε κάθε περίπτωση, τη μεγαλύτερη σημασία για εμάς είχε ο στόχος και όχι τα χρήματα. Πώς αποτιμάται άλλωστε το ότι σύντομα θα γίνουμε γονείς; Ποιο είναι το «κόστος» του μεγαλύτερου δώρου στη ζωή που θα μας χαρίσει η διαδικασία αυτή;».
