«Βασικός πυλώνας μας η εξωστρέφεια του βιβλίου»

Καθώς συμπληρώνονται σχεδόν δύο χρόνια κυβερνητικής θητείας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου στις 23 Απριλίου, ζητήσαμε από τον υφυπουργό Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη να μας αποκαλύψει τα σχέδια και την πολιτική του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) για το βιβλίο.

Ο κόσμος του βιβλίου έχει εδώ και καιρό το αίσθημα ότι το βιβλίο βρίσκεται πολύ χαμηλά στις προτεραιότητες του ΥΠΠΟΑ. Ως πρώτος υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού, με αυξημένες πλέον δυνατότητες, ποια είναι τα σχέδιά σας για το βιβλίο;

«Βασικοί πυλώνες της στρατηγικής μας για το βιβλίο είναι η προβολή και η εξωστρέφεια του ελληνικού βιβλίου, η επίλυση ζητημάτων που απασχολούν τους επαγγελματίες του κλάδου, η προβολή του βιβλίου ως δημιουργίας, ως μέρους του ελληνικού πολιτισμού, και η ανάπτυξη του κοινού των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό».

Πώς θα υλοποιηθούν οι στόχοι αυτοί;

«Οσον αφορά την εξωστρέφεια, την προβολή και την προώθηση του βιβλίου υπάρχουν ήδη οι εκθέσεις βιβλίου και ενεργοποιείται ξανά το μεταφραστικό πρόγραμμα. Πρόκειται για την ψηφιακή πλατφόρμα Greeklit, που θα ενεργοποιηθεί μέσα στον Μάιο σε συνεργασία του ΥΠΠΟΑ με το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ). Δίνει, ως κλασικό πρόγραμμα μετάφρασης, κίνητρα για τη μετάφραση ελληνικών βιβλίων, όλων των κατηγοριών, σε άλλες γλώσσες, προσφέροντας επιπλέον αυτή τη φορά μικρές επιδοτήσεις στους ελληνικούς εκδοτικούς προκειμένου να μεταφράσουν σε άλλες γλώσσες δείγματα βιβλίων τους. Η διαφορά του με παλαιότερα προγράμματα είναι ότι τώρα υποχρεώνει τον ξένο εκδοτικό οίκο να καταθέσει πλάνο προώθησης και προβολής του βιβλίου στη χώρα του, προκειμένου το ελληνικό βιβλίο όχι μόνο να μεταφράζεται αλλά και να διαβάζεται. Το πρόγραμμα θα καλύψει ένα κενό πολλών ετών και θα συμπληρώσει διμερείς συνεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη, όπως με τη Ρωσία και την Κίνα. Παράλληλα, η πλατφόρμα θα φιλοξενεί όλο το οικοσύστημα του βιβλίου, συγκεντρώνοντας επικαιροποιημένα στοιχεία για εκδοτικούς οίκους, ευρετήρια συγγραφέων, τυπογραφείων κ.τ.λ. για όλες τις διαδικασίες παραγωγής του βιβλίου».

Πώς θα χρηματοδοτηθεί το πρόγραμμα;

«Για την πρώτη του χρονιά, θα διατεθούν 100.000 ευρώ σε επιδοτήσεις, από τον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟΑ, με μορφή επιχορήγησης προς το ΕΙΠ. Προβλέπεται επιδότηση 500 ευρώ για κάθε δείγμα μετάφρασης και κάλυψη του 75% του συνολικού κόστους της μετάφρασης, λαμβάνοντας υπόψη τα κόστη που ισχύουν για την εκάστοτε χώρα και το γραμματολογικό είδος. Μια πενταμελής επιτροπή, σε μια διαδικασία που θα γίνεται τουλάχιστον τρεις φορές μέσα στον χρόνο, θα επιλέγει τίτλους στοχευμένα για αγορές που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική κουλτούρα και το ελληνικό βιβλίο».

Σε ό,τι αφορά τα προβλήματα των επαγγελματιών;

«Το μεταφραστικό πρόγραμμα θα είναι και ένα βασικό εργαλείο στήριξης των εκδοτικών οίκων μας, μιας και τα έσοδα από πωλήσεις δικαιωμάτων είναι εξαιρετικά χαμηλά. Για τους επαγγελματίες, εξετάζουμε με το υπουργείο Οικονομικών την εξομοίωση του ΦΠΑ μεταξύ έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου στο 6%, πράγμα που θεωρώ εφικτό μιας και το ηλεκτρονικό βιβλίο βρίσκεται σε εμβρυϊκό στάδιο στην Ελλάδα, οπότε η κίνηση αυτή περισσότερο κίνητρο θα αποτελέσει για την ανάπτυξή του παρά θα στερήσει έσοδα από το ταμείο του κράτους».

Τα ρεπορτάζ δείχνουν ότι το βιβλίο άντεξε καλύτερα στην πανδημία από άλλους κλάδους, είχε όμως κι αυτό απώλειες. Πώς θα υποστηριχθεί;

«Η πρώτη εκτίμηση είναι ότι συγκριτικά με άλλους τομείς του πολιτισμού το βιβλίο άντεξε περισσότερο. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2019 για τις επιχειρήσεις έκδοσης βιβλίων έκλεισε με τζίρο 331.156.000 ευρώ και το 2020 με τζίρο 308.883.000 ευρώ. Πέρα από τα γνωστά μέτρα οριζόντιας στήριξης όλων των επιχειρήσεων, θα υλοποιηθεί άμεσα, σε συνεργασία με τον ΟΑΕΔ, ένα πρόγραμμα 1.200.000 ευρώ που προβλέπει τη διανομή voucher των 20 ευρώ για την αγορά βιβλίων σε όλους τους δικαιούχους του ΟΑΕΔ ηλικίας ως 24 ετών, περίπου 60.000-62.000 δικαιούχους. Στις 23 Απριλίου αρχίζουν οι εγγραφές για τους παρόχους, τα βιβλιοπωλεία και τους δικαιούχους και το πρόγραμμα θα τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιουνίου».

Από πού θα αντληθεί χρηματοδότηση για τις δράσεις αυτές;

«Από τα σχεδόν 500 εκατομμύρια ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης για το ΥΠΠΟΑ, θα διατεθούν άνω των 250 εκατομμυρίων ευρώ σε προγράμματα του Σύγχρονου Πολιτισμού που αφορούν πέντε βασικούς στόχους: την καταπολέμηση ανασφάλιστης εργασίας στον πολιτισμό και προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, τον πολιτισμό και την ποιότητα ζωής, την ενίσχυση δεξιοτήτων για τους επαγγελματίες του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, την αναβάθμιση της ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και τον πολιτισμό ως μοχλό ανάπτυξη. Το βιβλίο εντάσσεται σε όλους αυτούς τους στόχους. Η κατάρτιση των επαγγελματιών του κλάδου στις νέες τεχνολογίες, η προβολή του ελληνικού βιβλίου, η ΔΕΒΘ και η συμμετοχή μας σε διεθνείς εκθέσεις και ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κλάδου θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης. Αναλυτικά τις χρήσεις και τα ποσά που αφορούν το βιβλίο δεν τα έχουμε ακόμη».

Η πανδημία ανέδειξε ακριβώς αυτή την ανάγκη ψηφιακού μετασχηματισμού του χώρου του βιβλίου…

«Το Ταμείο Ανάκαμψης προσφέρει ποικιλοτρόπως εργαλεία για τον μετασχηματισμό των επιχειρηματικών μοντέλων στον πολιτισμό, και αυτό ισχύει και για τις εκδοτικές επιχειρήσεις. Ενθαρρύνουμε την ψηφιακή μετάβαση, την προμήθεια εξοπλισμού για τη δημιουργία e-books, audio books και ψηφιακού περιεχομένου και θα υποστηριχθεί με κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης. Το ίδιο και το ψηφιακό κομμάτι των εκθέσεων βιβλίου, που πρέπει, θεωρώ, σε έναν βαθμό στο εξής να το διατηρήσουμε».

Εχετε εξετάσει το ενδεχόμενο του σχεδιασμού ενός φορέα βιβλίου; Μετά την κατάρρευση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) προ δεκαετίας, το ζήτημα είναι ακόμη υπό συζήτηση. Η πρώην υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά είχε καταθέσει, μάλιστα, σχετικό νομοσχέδιο για τη σύσταση Οργανισμού Βιβλίου και Πολιτισμού…

«Μελέτησα το μοντέλο της κυρίας Ζορμπά. Γνώμη μου είναι ότι το να δημιουργηθεί απλώς ένας οργανισμός δεν θα έλυνε τα προβλήματα του βιβλίου. Aλλωστε, σύμφωνα με απαντήσεις εκδοτών, σε πρόσφατη έρευνα του ΟΣΔΕΛ, το ΕΚΕΒΙ, όταν υπήρχε, δεν τους έλυσε ιδιαίτερα προβλήματα. Αναγνωρίζω όμως ότι ένας φορέας βιβλίου θα μπορούσε να συντονίσει τη συνεργασία με τις βιβλιοθήκες και τα σχολεία, να «τρέξει» τις εκθέσεις βιβλίου και τη Βιβλιονέτ, πράγματα δηλαδή που δεν μπορεί να κάνει λειτουργικά ένα υπουργείο».

Μέρος των αρμοδιοτήτων που αναφέρατε έχει αναλάβει το ΕΙΠ…

«Οι αρμοδιότητές αυτές κληροδοτήθηκαν στο ΕΙΠ όταν έκλεισε το ΕΚΕΒΙ, χωρίς όμως να του δοθούν τα απαραίτητα εργαλεία για να επιτελέσει αυτούς τους σκοπούς. Πρόθεσή μας είναι να μετεξελιχθεί το ΕΙΠ σε φορέα για το βιβλίο και τη γλώσσα, με αναβαθμισμένο ρόλο συντονισμού των κυβερνητικών δράσεων όλων των υπουργείων που εμπλέκονται με το βιβλίο. Γι’ αυτό χρειάζονται αλλαγές στον ιδρυτικό του νόμο. Αυτές μελετώνται ήδη και ελπίζω ότι στο τελευταίο τρίμηνο του 2021 θα έχουμε το σχετικό νομοσχέδιο».

Προκειμένου να σχεδιαστεί μια εθνική πολιτική για το βιβλίο – και πολιτικές στήριξης όταν χρειάζεται, όπως ανέδειξε η πανδημία – χρειαζόμαστε πραγματικά στοιχεία για την κατάσταση του χώρου. Το ΕΚΕΒΙ δημιουργούσε υποδομές εκεί με τακτικές σχετικές έρευνες. Θα αναλάβει το ΕΙΠ και αυτόν τον ρόλο;

«Εχουμε διαθέσιμες αρκετές πηγές στοιχείων. Εχουμε έρθει ήδη σε επαφή με την ΕΛΣΤΑΤ ώστε να συλλέγει με πιο συστηματικό τρόπο πολιτιστικά δεδομένα, επομένως και στοιχεία που αφορούν το βιβλίο. Στοιχεία σχετικά με την οικονομία του βιβλίου έχουμε ζητήσει από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) και από το υπουργείο Ανάπτυξης. Για τους απασχολούμενους στον χώρο έχουμε ζητήσει στοιχεία από το υπουργείο Εργασίας και στοιχεία για τη βιβλιοπαραγωγή έχουμε από τη Βιβλιονέτ. Το ζήτημα είναι να έχουμε τον δρώντα εκείνον, και εδώ μπορεί να παίξει κάποιον ρόλο ένας φορέας βιβλίου, που θα συγκεντρώνει, θα αναλύει και θα ερμηνεύει αυτά τα στοιχεία και θα προτείνει τη χάραξη μιας πολιτικής. Ναι, θα μπορεί να έχει το ΕΙΠ αυτόν τον ρόλο, έναν ρόλο συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό, και θα υλοποιεί παράλληλα σημαντικά κομμάτια της εθνικής πολιτικής βιβλίου».

Αναφερθήκατε στη Βιβλιονέτ. Μετά την πρόσφατη μετάπτωσή της σε νέο ψηφιακό περιβάλλον, οι χρήστες της διαμαρτύρονται ότι έχει απολέσει σε μεγάλο βαθμό τη χρηστικότητά της.

«Η εξέλιξη της Βιβλιονέτ είναι ένα πρότζεκτ διαρκείας, και το τεχνικό κομμάτι διαρκώς αναβαθμίζεται και θα βελτιωθεί. Το σημαντικό ήταν η επικαιροποίηση του περιεχομένου της, που για κάποιο διάστημα δεν γινόταν συστηματικά».

Στη μετά ΕΚΕΒΙ εποχή ήταν διαρκώς υποστελεχωμένη. Δρομολογείται επιτέλους η στελέχωσή της με το απαραίτητο προσωπικό;

«Αυτή τη στιγμή απασχολούνται στη Βιβλιονέτ μία project manager και ένα στέλεχος, τα οποία διαχειρίζονται τη βάση δεδομένων, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, οι οποίες ανανεώνονται, με προοπτική μόνιμης απασχόλησης. Μόλις ολοκληρωθεί πλήρως και λειτουργήσει κανονικά το πρόγραμμα θα συνεκτιμηθούν οι ανάγκες σε στελεχιακό δυναμικό».

«Χρειάζεται συνεργασία με σχολεία και βιβλιοθήκες»

{ERT}Στο εσωτερικό της χώρας, η φιλαναγνωσία πώς θα αναπτυχθεί;{ERT}
«Εδώ χρειάζεται συνεργασία με τις βιβλιοθήκες και τα σχολεία. Είμαστε ήδη σε επαφές με το υπουργείο Εσωτερικών που σχετίζεται με τις δημοτικές βιβλιοθήκες. Δεν θέλουμε να “καπελώσουμε” κατά τόπους δράσεις και προγράμματα, αλλά να τις στηρίξουμε. Για να γίνει αυτό πρέπει να δούμε το κατακερματισμένο σε πολλά υπουργεία βιβλίο ολιστικά. Εχουμε ξεκινήσει συζητήσεις για τη συγκρότηση μιας διυπουργικής επιτροπής με θεσμική υπόσταση, και εκπροσώπους από το ΥΠΠΟΑ και τα υπουργεία Οικονομικών, Παιδείας, Εσωτερικών, Ανάπτυξης, προκειμένου να γίνει συντονισμένα και μεθοδικά η καλλιέργεια κουλτούρας βιβλίου στην Ελλάδα».