Αιωνόβιο «Βήμα», να τα χιλιάσεις

«Καταπληκτικό το άρθρο σου, καθηγητά, αλλά δεν θα το δημοσιεύσω…!», η κοφτή λαλιά του Σταύρου Ψυχάρη στο γραφείο του, Χρήστου Λαδά, και η απορία δική μου! Που με κάλεσε επιστολικά για το επίμαχο άρθρο με τίτλο: «Το Κοινοβούλιο των διανοουμένων», το οποίο είχα στείλει από την Πάτρα ταχυδρομικά. Ετσι γινόταν η επικοινωνία τότε.

Ηταν στο ξεμύτισμα του ’90, κι είχα ήδη δοκιμάσει σποραδικά στην «Ελευθεροτυπία» του Φυντανίδη, κι είπα να δοκιμάσω και στο πιο τρανό «Βήμα της Κυριακής»∙ με προσωπικότητες από τον πανεπιστημιακό, καλλιτεχνικό και πολιτικό κόσμο∙ με εμβριθείς αναλύσεις και σοβαρή παρουσίαση της επικαιρότητας από τους καλούς δημοσιογράφους.

«Θα σου δώσω δική σου στήλη κάθε Κυριακή!» συνέχιζε με αποφασιστικό ύφος.

Πρώτη φορά τον έβλεπα, και δεν καταλάβαινα γιατί με φώναξε∙ δεν είχα σπεύσει κι αμέσως – πήγα μετά από ένα μήνα – αφού ήμουνα ολοκληρωτικά δοσμένος στην έρευνά μου.

«Είσαι γενετιστής και ΠαΣοΚ…!» μου λέει χαμογελαστά. Δεν μιλώ. Περιμένω.

«Ασε τα «κοινοβούλια» στη δουλειά τους και πιάσε δουλειά σ’ αυτό που ξέρεις να κάνεις καλά. Από αυτή την Κυριακή θα δημοσιεύσω το πρώτο σου άρθρο στην εκλαϊκευμένη Γενετική!» και με έκανε να το σκεφτώ αμέσως∙ δεν ήταν κι έξω από τα ιντερέσα μου. Αλλά, δίχως να πω πάλι τίποτα, η ιστορία αυτή κράτησε πάνω από δυόμισι δεκάδες χρόνια!

Την εποχή που είχε γίνει η παράξενη συζήτηση, ο όρος γενετική ήταν εν πολλοίς άγνωστος στο ευρύ κοινό∙ πολύ περισσότερο η λέξη DNA. Σήμερα το DNA ανακαλύπτεται παντού! Στην αξιοσύνη, στην καθημερινότητα, στην ασχετοσύνη, στην ανευθυνότητα. Είναι λέξη εύκολη, αλλά και βαριά να δείχνει το αδιαμφισβήτητο του επιχειρήματος! Είναι πια λέξη λαϊκή. Που διαδόθηκε πρωτίστως τω καιρώ εκείνω από τις σελίδες του «Βήματος»!

«Το Βήμα της Κυριακής» ήταν πρωτοποριακό∙ έφερε και τα εξειδικευμένα ένθετα∙ έφερε αργότερα και το Βήμα-Science, μοναδικό για εφημερίδα στα ελληνικά χρονικά. Κι ήταν τιμή μου που συνεργάστηκα με το πάθος που ενέπνεε στους συνεργάτες της αυτή η εφημερίδα∙ ένα πάθος που θέριεψε σε μια πολιτική τρικυμία∙ αλλά και που περνώντας τον κάβο, έστω και λαβωμένο, στέκεται πάλι εκεί που του αρμόζει. Σταθερά στις πρώτες θέσεις πάντα, με τα σαράντα χιλιάδες φύλλα∙ κι ας είχε κάποτε τιράζ διακόσιες πενήντα χιλιάδες!

Περνούσα καμιά φορά από τη Χρήστου Λαδά, κι αργότερα από τη Μιχαλακοπούλου, όπου μετακόμισε το συγκρότημα, μαζί με «Τα Νέα», να έχω κι εκ του σύνεγγυς γεύση της εφημερίδας∙ του μελιού που κατακαθόταν από την προσπάθεια όλων να αποστάξουν και τον βασιλικό πολτό του πολιτικού και κοινωνικού κλίματος∙ γιατί η εφημερίδα είναι ένα μελίσσι, όπου η μια μέλισσα παρακινεί την άλλη να παράγει. Η κατάσταση σήμερα, με την εξ αποστάσεως εργασία στους ζοφερούς καιρούς μας, δεν με βοηθά να κάνω μια βόλτα πάλι, γιατί δεν θα δω μέλισσες, παρά μόνο ελάχιστους ψυχρούς υπολογιστές, μόνους! Οι πολλοί είναι απομονωμένοι σπίτι τους, δίχως την αναγκαία ατμόσφαιρα της αλληλεπίδρασης, της έμπνευσης. Κάτι που ελπίζω να διορθωθεί σύντομα.

Η διανόηση, λοιπόν, ήταν εκεί, όταν «Το Κοινοβούλιο των διανοουμένων» έβλεπε πόρτα. Κι η διανόηση εκείνη ήθελε, λέει, επέκταση σε πιο μοντέρνους χώρους. Το κατάλαβα όταν ο αρχισυντάκτης Μεμής μου είπε πως δεν ξανάδε τέτοια επιστημονική εκλαΐκευση, και πήγα να το πάρω και πάνω μου, αλλά ήξερα πως δεν έκανα τίποτα σπουδαίο. Ηταν πάντως ένας άλλος κόσμος με τη δική του δύναμη στην κοινωνία∙ με τη βαριά διανόηση να προτιμά το ένθετο «Νέες Εποχές». Αυτό με έσπρωξε να καταπιαστώ και με κοινωνικο-πολιτικά και παιδαγωγικο-εκπαιδευτικά θέματα, αφήνοντας το Βήμα-Science.

Σήμερα ο κόσμος έχει αλλάξει. Δεν γινόταν κι αλλιώς. Με τις ιστοσελίδες, άλλες σοβαρές κι άλλες επικίνδυνα επιπόλαιες, να απομυζούν σφρίγος από την έντυπη δημοσιογραφία, χρειάζεται νέα έμπνευση να απογειωθεί πάλι. Γιατί το χαρτί δεν θα πάψει να χαϊδεύεται. Να προκαλεί τις αισθήσεις μας. Κάτι που ίσως θα πρέπει να το μαθαίνουμε από το σχολείο κι αυτό, αν θέλουμε οι νέες γενιές να κοιτάζουν και προς τη φύση του ανθρώπου, κι όχι μόνο προς τη φύση της κρύας οθόνης. Αλλη μια πρόκληση να ξανανταμώσουμε με το DNA μας, γιατί η άυλη επικοινωνία, όσο αναγκαία κι αν γίνηκε σήμερα στην εποχή της εξαΰλωσης των πάντων, δεν έχει DNA, δεν έχει ραχοκοκαλιά.

Μάλιστα, αγαπητές κυρίες και κύριοι αναγνώστες της εφημερίδας. Τα χαιρετίσματά μου και στους στυλοβάτες του «Βήματος» και να τα χιλιάσει η χιλιοδιαβασμένη εφημερίδα.

Μετά πάσης τιμής, ένας περαστικός από τα όμορφα λημέρια της δημοσιογραφίας.

Ο κ. Σταμάτης Αλαχιώτης είναι
ομότιμος καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης Παν/μίου Πατρών.

Γλώσσα και Παιδεία στις «Νέες Εποχές»

Γεώργιος Μπαμπινιώτης

Οταν στη δεκαετία τού ’80 προσκλήθηκα, όπως και άλλοι τότε, από τον διευθυντή τού «Βήματος» κ. Σταύρο Ψυχάρη (σε συμφωνία με τον αείμνηστο Χρήστο Λαμπράκη) να συμμετάσχω στη συγγραφή επιφυλλίδων για τις Νέες Εποχές τού «Βήματος» επιλέγοντας ο ίδιος τα θέματά μου, το θεώρησα τιμητικό και δέχθηκα ευχαρίστως την πρόσκληση-πρόκληση.

Δήλωσα εξ αρχής ότι κυρίως τα θέματα για τα οποία θα έγραφα θα ήταν η γλώσσα και η παιδεία, έχοντας συναίσθηση, βεβαίως, ότι έτσι έμπαινα σ’ έναν θεματικό χώρο πολύ φορτισμένο εκείνη την εποχή. Είχα ήδη αρθρογραφήσει και πάρει θέση στα καυτά τότε θέματα τής γλωσσικής και εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, θέση που η επιστημονική μου ιδιότητα (η σχέση μου με τη γλωσσική επιστήμη) επέτρεπε να έχω διαφοροποιημένο βαρύνοντα λόγο.

Οπωσδήποτε, το γλωσσικό ζήτημα (ή «πρόβλημα, όπως το χαρακτήριζα εγώ) όσο ενδιαφέρον κι αν είχε δεν μονοπωλούσε τα άρθρα μου στις Εποχές. Η λειτουργία τής γλώσσας γενικότερα, η σχέση τής γλώσσας με τη λογοτεχνία, η γλώσσα στην ποίηση τού Ελύτη, τού Σεφέρη και άλλων, η γλωσσική ξενομανία που είχε από τότε αρχίσει να έχει έντονο χαρακτήρα, η διδασκαλία τής γλώσσας στην Εκπαίδευση, το μείζον θέμα τής σχέσης μας με τον αρχαίο λόγο και τη γλώσσα των κειμένων ήταν μερικά από τα θέματα στα οποία αναφέρονταν τα κείμενά μου.

Ο έτερος θεματικός χώρος ήταν η Παιδεία, σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και σε εφαρμοσμένο ως Εκπαίδευση στα Σχολεία και τα Πανεπιστήμια. Η μακρά μου θητεία ως πανεπιστημιακού καθηγητή αλλά και ως πρύτανη τού  Πανεπιστημίου Αθηνών και συγχρόνως η πείρα μου από βασικές θέσεις στην Εκπαίδευση (διετέλεσα πρόεδρος τού Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και Πρόεδρος τού Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία) και για πολλά χρόνια και μέχρι σήμερα δραστήριος πρόεδρος των έξι μεγάλων συγκροτημάτων των Αρσακείων Σχολείων (Νηπιαγωγείων, Δημοτικών, Γυμνασίων, Λυκείων) μού επέτρεψαν να γνωρίζω «από μέσα» τα συμβαίνοντα στην Παιδεία και στην Εκπαίδευση και να έχω λόγο για αυτά, τον οποίο δημοσιοποιούσα με τα άρθρα μου στις Εποχές.

«Ο λόγος φέρνει αντίλογο», ως γνωστόν. Ετσι είχα την τιμή και την ευκαιρία να συζητήσω και συχνά να αντιπαρατεθώ με προσωπικότητες τής επιστήμης που αρθρογραφούσαν στο «Βήμα», με τους αείμνηστους πλέον Δ. Μαρωνίτη, Εμ. Κριαρά, Φάνη Κακριδή, Β. Φόρη και άλλους, τηρώντας ένα επίπεδο δημόσιας συζήτησης παρά τις όποιες διαφορές απόψεων.

Αυτό που κρατώ στη μνήμη μου είναι η άψογη συνεργασία μας με τους εντεταλμένους δημοσιογράφους τού «Βήματος», τον διευθυντή Σταύρο Ψυχάρη και τους υπευθύνους των Εποχών Γιάννη Πρετεντέρη και Ελένη Βουλτσίδου. Ουδέποτε υπήρξε οποιαδήποτε παρέμβαση στα θέματα ή στα κείμενα των άρθρων μου, πράγμα που το αναφέρω συχνά ως «ήθος συνεργασίας». Φυσικά άλλοτε ο κ. Πρετεντέρης και άλλοτε η κυρία Βουλτσίδου συνεννοούνταν μαζί μου για άρθρα σε αφιερώματα ή θεματικές των Εποχών που προγραμματίζονταν από τα στελέχη τους με βάση και την επικαιρότητα.

Θεωρώ ότι τα ένθετα των Εποχών τού «Βήματος» έχουν προσφέρει στην ενημέρωση, τον προβληματισμό και την ευαισθητοποίηση τού αναγνωστικού κοινού – ενός απαιτητικού αναγνωστικού κοινού – για σημαντικά θέματα, γι’ αυτό και αγαπήθηκε από τους αναγνώστες, όπως μπορώ να κρίνω και από την απήχηση που είχαν και τα δικά μου άρθρα (αναφορές, συζητήσεις, αναδημοσιεύσεις ακόμη και σε διδακτικά βιβλία και βοηθήματα). Ηταν μια εποχή που – η απουσία τού Διαδικτύου – έδινε άλλη βαρύτητα στα δημοσιευμένα κείμενα και συχνές αφορμές για διάλογο.

Εύχομαι να συνεχισθεί για πολλά ακόμη χρόνια η δημιουργική παρουσία των Εποχών στο «Βήμα» με την ποιότητα των κειμένων και των συνεργατών που και σήμερα το διακρίνουν.

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης
είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.