Ο Μ. Καραγάτσης (1908-1960), πολυγραφότατος λογοτέχνης, αποδεικνύεται και ένας διαπρεπής χρονογράφος. Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ταυτόχρονα με τη δημοσιογραφική του συνεργασία στην εφημερίδα Η Βραδυνή (1946-1960), κρατά σε διάφορες άλλες εφημερίδες προσωπική στήλη χρονογραφήματος υπό τον τίτλο «Με ήλιο και βροχή» και συστηματικά από το 1948 ως το 1952 στη δεξιά, λαϊκή, αθηναϊκή εφημερίδα Ανεξαρτησία.
Το χρονογράφημα είναι ένα υβριδικό κειμενικό είδος καθώς διαθέτει λογοτεχνικά και δημοσιογραφικά χαρακτηριστικά: ο συγγραφέας του έχει τη δυνατότητα να καταφύγει στη ρητορική της αναπαράστασης για να αναπτύξει ένα θέμα αντλημένο συνήθως από την επικαιρότητα στο πλαίσιο ενός κειμένου που συντάσσεται για να δημοσιευθεί στον Τύπο.
«Εξυπνοι και κουτοί»
Παρά το γεγονός ότι το χρονογράφημα δεν μπορεί να είναι καθαρόαιμο πολιτικό κείμενο, όπως ένα δημοσιογραφικό άρθρο γνώμης, ο Μ. Καραγάτσης δεν μπορεί ούτε θέλει να αποφύγει τον χρονογραφικό πολιτικό σχολιασμό κατά τα εμφυλιοπολεμικά χρόνια. Ο ίδιος, γιος και αδελφός πανίσχυρων βουλευτών της ελληνικής Δεξιάς, των Γεωργίου και Κωνσταντίνου Ροδόπουλου αντίστοιχα, δηλώνει ότι «μολονότι δεξιός, δε στερεί[τ]αι μιας κάποιας νοημοσύνης». («Εξυπνοι και κουτοί», 22.10.1951).
Πράγματι, η ισχυρή και οξυδερκής πολιτική άποψη του Μ. Καραγάτση συνάγεται μέσα από ένα σώμα περίπου 140 αθησαύριστων –σχεδόν στο σύνολό τους –χρονογραφημάτων του: στην ελληνική πολιτική σκηνή κυριαρχούν η φαυλοκρατία, η αναξιοκρατία, ο χρηματισμός, ο νεποτισμός, ο μικροκομματισμός, η ευνοιοκρατία, η ανευθυνότητα και η ανικανότητα.
Φιλοκυβερνητικός, εθνικόφρων και αντικομμουνιστής, ενώ μαίνεται ο Εμφύλιος, το 1948, κάνει λόγο για τα οκτώ χρόνια συνεχούς πολέμου, πείνας και δυστυχίας του ελληνικού λαού, ο οποίος δεν βιώνει «τον παράδεισο ελευθερίας, ευμαρείας, αμεριμνησίας» που του έταζε «η συμμαχική προπαγάνδα». («Παιδική αποκρηά», 8.3.1948).
Στα χρονογραφήματα όπου ο Μ. Καραγάτσης αποσκοπεί στην ιδεολογική αποδόμηση του κομμουνισμού, η λογοτεχνική διάσταση του υβριδικού αυτού είδους υποχωρεί μπροστά στη δημοσιογραφική φύση του. Επιλέγεται η ρητορική τεχνική του άρθρου γνώμης ή του εκλαϊκευμένου επιστημονικού δοκιμίου γραμμένων τόσο με θετικισμό και πραγματισμό όσο και με συναισθηματισμό.
Ο τελευταίος εκδηλώνεται είτε ως λυρισμός («Παιδική αποκρηά») είτε ως οξεία επιθετικότητα, όπως π.χ. στο κείμενο «Ο νέος Μεσαίων» με θέμα «τη βαρβαρότητα του παιδομαζώματος» (22.3.1948) και στο κείμενο «Το καλό και το κακό» (21.6.1948), όπου ο χρονογράφος καταφέρεται ενάντια στη νέα θρησκεία, τον κομμουνισμό, που θέλει να ισοπεδώσει τους ανθρώπους με κάθε μέσο.
Και, φυσικά, χρησιμοποιεί το δεξιό λεξιλόγιο για να αναφερθεί στην εμφυλιοπολεμική πραγματικότητα: «σλαυοκομμουνισμός», «κατσιαπλιάδες», «κατσαπλιαδοπεριπέτεια», «συμμοριόπληκτοι», είναι μερικά παραδείγματα.
Ιδεολογική ανωτερότητα
Αντιθέτως, μετά το τέλος του Εμφυλίου, στα σχετικά χρονογραφήματα ο Μ. Καραγάτσης προκρίνει τη λογοτεχνική παραμυθία για τη δημιουργία ενωτικού κλίματος: τη φόρμα του μικρού διηγήματος έχει το χρονογράφημα «Προσκύνημα ομήρου» (8.5.1950) και το εξομολογητικό ύφος της προσωπικής ανάμνησης δεσπόζει στο κείμενο με τίτλο «Γενναιότης» (12.1.1948) που αφορμώνται και τα δύο από επεισόδια στην επαρχία και στην Αθήνα την περίοδο των Δεκεμβριανών, ενώ μια συναισθηματική αυτοκριτική εξομολόγηση γύρω από τις ευθύνες για τον Εμφύλιο καταγράφεται στα «Δώδεκα Ελληνόπουλα» (13.3.1950).
Ο Μ. Καραγάτσης, ειλικρινής, ωμά ευθύς έως φανατικός, αντιμετωπίζει τους ιδεολογικούς του αντιπάλους – κομμουνιστές με ειρωνεία ή καυστικότητα, σπανιότερα με την κομψότητα του πολύ μορφωμένου λογοτέχνη, πάντα όμως από τη μεγαλόθυμη σκοπιά ενός εκπροσώπου του αστικού κόσμου που είναι πεπεισμένος για την ιδεολογική του ανωτερότητα και κυριαρχία, οι οποίες θα συνεχίζονται «Με ήλιο και βροχή».
Η κυρία Παναγιώτα Χατζηγεωργίου είναι διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
