10 Eλληνίδες φεμινίστριες που άνοιξαν δρόμους

Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου. Θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1977 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ για να αναδείξει τα προβλήματα και να προωθήσει τα δικαιώματα της γυναίκας.

Είναι για εμάς μια αφορμή να μάθουμε, να θυμηθούμε την ιστορία του γυναικείου κινήματος και τους αγώνες που έδωσε και δίνει διαχρονικά. Η σημερινή ημέρα είναι μια ακούραστη υπενθύμιση του δρόμου που έχουμε ακόμα να διανύσουμε.

Γυναίκες για τις γυναίκες. Ένα αφιέρωμα, ένας φόρος τιμής, στις πρωτοπόρες της χειραφέτησης στη χώρα μας. Στις ελληνίδες φεμινίστριες που στάθηκαν με αφοβία και σθένος μπροστά στα «όχι»-τείχη των καιρών τους.

Σε εκείνες που αγωνίστηκαν για όσα σήμερα θεωρούμε αυτονόητα, όπως το δικαίωμα των γυναικών να σπουδάσουν, να εργαστούν, να ψηφίσουν και να ψηφιστούν. Οι ελληνίδες φεμινίστριες άνοιξαν δρόμους εκεί που υπήρχε μονάχα εμπόδια. Κατέκτησαν παραδοσιακά ανδροκρατούμενα κάστρα κι έκαναν στόχο της ζωής τους τις διεκδικήσεις των γυναικών, την ισότητα.

Αύρα Θεοδωροπούλου

Το ελληνικό γυναικείο κίνημα χρωστάει πολλά στην Αύρα Θεοδωροπούλου, σε μια γυναίκα που τάχθηκε υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών κι έδωσε αγώνα για την ισότητα και ιδιαίτερα για την απόκτηση του δικαιώματος ψήφου.

Γεννήθηκε στην Αδριανούπολη στις 3 Νοεμβρίου 1880. Καταγόταν από πλούσια αστική οικογένεια για αυτό και ήταν (πιο) εύκολο να ασχοληθεί με τις τέχνες και συγκεκριμένα με τη μουσική που τόσο τη γοήτευε.

Σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και απόκτησε δίπλωμα πιάνου το 1900. Στις διπλωματικές εξετάσεις αρίστευσε και της απονεμήθηκε το αργυρό μετάλλιο Ανδρέα και Ιφιγένειας Συγγρού. Δίδαξε πιάνο και ιστορία της μουσικής στο Ωδείο Αθηνών (1900-1919), στο Ελληνικό Ωδείο (1919-1936) το οποίο ίδρυσε μαζί με ομάδα άλλων καθηγητών και διετέλεσε Έφορος για αρκετά χρόνια, και στο Εθνικό Ωδείο (1936-1957).

Συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες (Εστία, Ακρόπολις, Έθνος, Μάχη, Ασύρματος, Ελευθέρα Γνώμη, Πρωία, κ.ά.) και περιοδικά (Παναθήναια, Εργασία, Αγγλοελληνική Επιθεώρησις, Νέα Εστία, Καινούρια Εποχή), γράφοντας άρθρα και κριτικές μουσικού περιεχομένου.

«Φεμινισμός είναι η γυναίκα να σκέφτεται με το δικό της κεφάλι» Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού

Το 1920 ίδρυσε τον «Σύνδεσμο για τα δικαιώματα της Γυναίκας» ως τμήμα της Διεθνούς Ενώσεως των Γυναικών για ισοπολιτεία. Από το 1922 διετέλεσε πρόεδρος και διευθύντρια του περιοδικού «Ο Αγώνας της Γυναίκας».

Η γυναίκα ήταν πάντα στο επίκεντρο των αγώνων της. Χαρακτηριστικό είναι το ψήφισμα που επέδωσε ο Σύνδεσμος στη Βουλή και την κυβέρνηση, το 1920. Μια φλογερή διαμαρτυρία για την ανισότητα των ελληνικών νόμων έναντι των γυναικών. Με το ψήφισμα, ο Σύνδεσμος ζητούσε, πρωτίστως, να αναγνωριστεί στις γυναίκες το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

«Ο αιφνίδιος θάνατος της Αύρας Θεοδωροπούλου είναι μια θλιβερή είδηση για όλους εμάς. Υπήρξε εργάτρια της ιδέας, με μεγάλη καρδιά, σε μια εποχή που ο φεμινισμός στην Ελλάδα δεν ήταν καν παραδεκτός. Είχε απέραντο θάρρος, φωτεινό πνεύμα και τους ενέπνεε όλους», έγραφε για τον χαμό της Αύρας Θεοδωροπούλου, η λαίδη Μάργκαρετ Κόρμπετ Άσμπυ, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών.

Προς τιμήν του βίου και του έργου της, καθιερώθηκε το 1995 το βραβείο Αύρα Θεοδωροπούλου, το οποίο απονέμεται από τον Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας σε δημοσιογράφους των ηλεκτρονικών μέσων μαζικής ενημέρωσης οι οποίοι με το έργο τους προβάλλουν και προάγουν την ισότητα των δύο φύλων.

Καλλιρρόη Παρρέν

«Ιστορία της γυναικός», «Η μάγισσα», «Το νέον συμβόλαιον», «Η νέα γυναίκα», «Η χειραφετημένη», «Επιστολές Αθηναίας προς Παρισινή». Αυτά είναι κάποια από τα άρθρα και τα δοκίμια της Καλλιρρόης Παρρέν με βασικό θέμα πάντα τη θέση της γυναίκας.

«Αρχηγό και απόστολο του σεμνού ελληνικού φεμινισμού» την είχε αποκαλέσει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν πήγαιναν στο πανεπιστήμιο και ασχολούνταν με το νοικοκυριό και τα παιδιά. «Η συντροφιά σου είναι πολύτιμη. Το ήθος σου, η τόλμη σου και η γραφή σου θαύμα. Εύγε σου, δέσποινα τής φιλαλληλίας και τής προόδου. Στηρίζω τους αγώνες σου, των γυναικών τους αγώνες με όλη μου τη δύναμη» είχε επίσης αναφέρει.

Ο Βλάσης Γαβριηλίδης τη θεωρούσε «κοινωνική δύναμη για την αλλαγή του καθεστώτος σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία». Η Καλλιρρόη Παρρέν αγωνίστηκε για τη δυνατότητα φοίτησης των Ελληνίδων στη μέση εκπαίδευση, ώστε να διεκδικήσουν έτσι «επί ίσοις όροις» την είσοδό τους στα πανεπιστήμια.

Ήταν ένα μυαλό φωτισμένο. Ένας άνθρωπος που είχε την ικανότητα να βλέπει πέρα από την εποχή του και είχε το σθένος να αντισταθεί σε έναν κόσμο φτιαγμένο από τους άντρες για τους άντρες. Η πρώτη φεμινίστρια αλλά και η πρώτη δημοσιογράφος («δημοσιογραφίνα» όπως περιπαικτικά την αποκαλούσαν οι άνδρες συνάδερφοι και την αντιμετώπιζαν ως κατώτερη), εκδότρια και διευθύντρια.

Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, αλλά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Αρχικά φοίτησε στη Σχολή Σουρμελή και στη συνέχεια στη γαλλική σχολή των καλογραιών στον Πειραιά. Το 1878 πήρε το πτυχίο της δασκάλας από το Αρσάκειο.

Το 1887 άρχισε να εκδίδει την εβδομαδιαία εφημερίδα «Εφημερίς των Κυριών», που συντάσσονταν αποκλειστικά από γυναίκες. Το 1892 με επιστολή της προς τον πρωθυπουργό της χώρας, Χαρίλαο Τρικούπη, την οποία υπέγραφαν 2.850 Ελληνίδες, ζητούσε την ίδρυση δημοσίων λυκείων θηλέων και Πρακτική και Καλλιτεχνική Σχολή «διά να μαθαίνουν αι πτωχαί κόραι γυναικείας τέχνας και επαγγέλματα».

Ήταν η πρώτη, μαζί της συντάχθηκαν πολλές, η οποία έβαλε στον δημόσιο διάλογο, ήδη από το 1890, το θέμα της παραχώρησης δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Το 1911 η Καλλιρρόη Παρρέν και μια μικρή ομάδα από γυναίκες της αστικής κοινωνίας των Αθηνών ίδρυσαν το Λύκειον των Ελληνίδων με σκοπό τον «μεταξύ γυναικών των γραμμάτων, των επιστημών, των τεχνών σύνδεσμο προς εξυπηρέτησιν και προστασίαν αυτών και προς αναγέννησιν και διατήρησιν των ελληνικών εθίμων και παραδόσεων», σύμφωνα με το καταστατικό του.

Ήταν η πρώτη Ελληνίδα, που τιμήθηκε με τον ασημένιο και τον χρυσό Σταυρό του Φοίνικος του Τάγματος του Ταξιάρχη από τους βασιλείς Κωνσταντίνο και Γεώργιο Β’, το 1921 και το 1936 αντιστοίχως, καθώς και με το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών, το 1936, για την «υπέρ της Ελληνίδας εθνωφελή δράσιν» της.

Καλλιόπη Κεχαγιά

Η Καλλιόπη Κεχαγιά ήταν Ελληνίδα παιδαγωγός, μια από τις σημαντικότερες και πρωτοπόρες Ελληνίδες που ασχολήθηκαν με την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των γυναικών, σύμφωνα με επιστημονικά πρότυπα. Η Καλλιόπη Κεχαγιά αγωνίστηκε επί 40 χρόνια για τον ορθό καθορισμό της αποστολής της γυναίκας. Αναμφίβολα, υπήρξε απαράμιλλη φυσιογνωμία μεταξύ των γυναικών της εποχής της.

Υπήρξε διευθύντρια έγκυρων παιδαγωγικών ιδρυμάτων (Παρθεναγωγείων) στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη, δραστήρια συγγραφέας παιδαγωγικών και φιλοσοφικών ερευνών, ιδρύτρια και οργανώτρια φιλανθρωπικών συλλόγων για τις άπορες γυναίκες και παιδιά.

Η πλήρης γνώση της Κεχαγιά για την κατάσταση των γυναικών τόσο των εύπορων όσο και των λιγότερο ή καθόλου εύπορων την οδήγησε το 1872 στην ίδρυση του «Συλλόγου των Κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως» που τα επόμενα χρόνια θα αναπτύξει σημαντική προσφορά στο θέμα της εκπαίδευσης και της μόρφωσης όλων των γυναικών.

«Αυτοκτονώ, διαµαρτυρόµενη διά την αδικίαν. Ο θάνατός µου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη» Ελένη Παντελίδου

Ο Σύλλογος θα ιδρύσει σχολή Χειροτεχνίας, σχολή Νοσοκόμων για τις ανεκπαίδευτες γυναίκες της εργατικής τάξης, θα διοργανώσει μαθήματα οικιακής οικονομίας αλλά και ευρύτερων θεμάτων και θα συστήσει το 1890 το «Πρότυπον Εθνικόν Παρθεναγωγείον» του οποίου η Κεχαγιά θα διατελέσει διευθύντρια ως το τέλος της ζωής της.

Στα χρόνια του Ζαππείου Παρθεναγωγείου έδωσε πολλές διαλέξεις και στον Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως – του οποίου ήταν η πρώτη γυναίκα – τακτικό μέλος – αλλά και στον χώρο του Παρθεναγωγείου όπου μάλιστα έδινε διαλέξεις κάθε Κυριακή με θέματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και τέχνης αποκλειστικά για γυναίκες. Το 1897 ίδρυσε μαζί με τις παιδαγωγούς Σωτηρία Αλιμπέρτη και Σεβαστή Καλλισπέρη, τον σύλλογο «Εργάνη Αθηνά».

Ο σύλλογος είχε σκοπό την ανάπτυξη της γυναικείας βιοτεχνίας ως μέσο βιοπορισμού των φτωχότερων γυναικών. Ο σύλλογος οργάνωσε το πρώτο Γυναικείο Πανελλαδικό Συνέδριο στις 24 Μαΐου του 1898 με θέμα «Ποία είναι και ποία πρέπει να είναι η θέσις της ελληνίδος γυναικός εν τω οίκω και τη κοινωνία».

Ελένη Ουράνη (Άλκης Θρύλος)

H Ελένη Ουράνη ήταν μια γυναίκα θαρραλέα. Μία από τις πρώτες Ελληνίδες με πλούσιο φεμινιστικό έργο. Δοκιμιογράφος, κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας καθώς και συγγραφέας ταξιδιωτικών κειμένων. Γεννήθηκε το 1896 στην Αθήνα και ήταν γόνος πλούσιας οικογένειας.

Πατέρας της ήταν ο Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, οικονομολόγος, πρωτοπόρος του προσκοπισμού στην Ελλάδα και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου και μητέρα της η Μαρία Νεγροπόντη, δημιουργός του σώματος της Σχολής Αδελφών και Εθελοντριών Αδελφών Νοσοκόμων.

Τα χρόνια της νιότης της ταυτίζονται με τον ερχομό του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Το δικαίωμα στην ψήφο, στην εργασία και η ισότητα βρίσκονταν στον πυρήνα των διεκδικήσεων των γυναικών της εποχής.

Το 1920 γίνεται μέλος του Συνδέσμου Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί με θέμα τον φεμινισμό, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο «Άλκης Θρύλος». Δεν θέλησε να δημιουργήσει ένα δίχτυ ασφαλείας γύρω της, θέλησε όμως να «αναγκάσει» τους άνδρες να ακούσουν τη φωνή της.

«Γυναίκες θα είστε άξιες να ελευθερωθείτε, όταν αγωνισθείτε για την ελευθερία σας. Γυναίκες που σας λατρεύουν πλανερά, γυναίκες που σας δέρνουν, όμοια, είστε όλες σκλάβες. Τίποτα δεν μπορούμε να περιμένουμε από την καλή θέληση των ανδρών. Τα δεσμά μας θα προσπαθούν να μας τα κρατούν πάντα. Τη χειραφέτηση μας μόνο με την δικές μας δυνάμεις θα την κατακτήσουμε».

Το 1969 αναγορεύεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1971 έγινε η πρώτη Ελληνίδα που εκλέχθηκε ακαδημαϊκός. Ο Παύλος Παλαιολόγου με άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα» το Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 1971, έγραφε και την Ελένη Ουράνη, τη γυναίκα στην οποία οφείλει πολλά η χειραφέτηση της Ελληνίδας: «Δεν ανήκει στη χορεία των μεγάλων· ανήκει στη χορεία των άδολων. Ως άδολη και ακαταπόνητη θα μείνη στην ιστορία των νεοελληνικών Γραμμάτων».

Ελένη Σκούρα

«Θα προσπαθήσω να πράξω παν το δυνατόν διά να φανώ ανταξία της εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων μου, τους οποίους θερμώς ευχαριστώ. Γνωρίζω ότι ως πρώτη και μοναδική γυναίκα εις την Βουλήν έχω μεγάλας ευθύνας και πολλά καθήκοντα. Είναι πολλά εκείνα που πρέπει να πράξωμεν υπέρ των Ελληνίδων, ιδίως εις τον τομέα της κοινωνικής μερίμνης».

Βρισκόμαστε στο 1953. Το ημερολόγιο γράφει 18 Ιανουαρίου. Η Ελένη Σκούρα γράφει ιστορία. Η Ελένη Σκούρα γίνεται η ιστορία. Ανάμεσα σε 299 άντρες η Ελένη Σκούρα είναι η πρώτη ελληνίδα βουλευτής στην ιστορία του κοινοβουλευτικού βίου.

Εξελέγη βουλεύτρια Θεσσαλονίκης με το κόμμα του Ελληνικού Συναγερμού. Ενεργό δράση στην πολιτική αναλαμβάνει μετά τη θεσμοθέτηση της γυναικείας ψήφου το 1951, οπότε και αναλαμβάνει να οργανώσει το τμήμα γυναικών του Ελληνικού Συναγερμού στη Θεσσαλονίκη. Η Ελένη Σκούρα, δύο μήνες πριν τις βουλευτικές εκλογές της 16ης Νοεμβρίου του 1952, δεν ήταν στις λίστες των υποψηφίων.

Μια τραγική σύμπτωση τη φέρνει στο προσκήνιο να διεκδικεί την ψήφο των συμπολιτών της. ο αιφνίδιος θάνατος του Βασίλειου Μπακονίκα, βουλευτή Θεσσαλονίκης του κόμματος Ελληνικός Συναγερμός και η έλλειψη επιλαχόντων βουλευτών οδήγησε σε επαναληπτική εκλογή στη συγκεκριμένη περιφέρεια. Τον Μάρτιο του 1987, η Ελένη Σκούρα είχε μιλήσει στην Άντζυ Καρτσάτου και το περιοδικό ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ για εκείνο το περιστατικό.

«Το καλοκαίρι του 1952 οι Ελληνίδες άρχισαν να ψηφίζουν. Ήμουν σ’ ένα συνέδριο στις Σέρρες για το Σπίτι του Παιδιού, τον Δεκέμβρη, όταν έλαβα ένα τηλεφώνημα απ’ τον άντρα μου. Μου είπε ότι πέθανε ένας απ’ τους βουλευτές της Θεσσαλονίκης, ο γιατρός Μπακονίκας κι ότι με πρότειναν απ’ τον “Συναγερμό” του Παπάγου, για υποψήφια στην αναπληρωματική εκλογή που θα γινόταν, με έναν βουλευτή υποψήφιο από κάθε κόμμα.

Στεναχωρήθηκα πολύ. Ο άντρας μου, έντεκα χρόνια μεγαλύτερος από ‘μένα, πάλευε να βγει βουλευτής. Εγώ δεν είχα βλέψεις για την πολιτική. Μου ήρθε άξαφνα. Δεν ήταν ευχάριστο. Αισθάνθηκα ότι μπήκα στη θέση κάποιου που ήθελε να γίνει βουλευτής. Εγώ, σαν νεότερη απ’ τον άντρα μου, είχα καιρό, αν ήθελα να πολιτευτώ.

Μετά από μερικές ώρες, με κάλεσε ο ίδιος ο υπουργός. «Είσαι γνωστή, έχεις δράση φιλανθρωπική». Ήμουνα, βλέπετε, στη Φανέλα του Στρατού, σε βρεφοκομεία, από 22 ετών, απ’ την ημέρα που παντρεύτηκα. Έπειτα, εγώ δεν έκανα παιδιά, ο άντρας μου μού έλεγε «Εσύ όλη σου την ψυχή και την καρδιά τη δίνεις στα εργαζόμενα κορίτσια»».

Η Ελένη Σκούρα πείθεται. Λαμβάνει 46.560 ψήφους. «Ήμουν η μόνη γυναίκα. Δυστυχώς δεν έχω φωτογραφίες, που με υποδέχεται και με συγχαίρει ο Κανελλόπουλος κι όλοι οι βουλευτές όρθιοι με χειροκροτούσαν», αναφέρουν «ΤΑ ΝΕΑ» στις 19 Ιανουαρίου του 1953. «Μια σοβαρή κυρία, χαριτωμένη, εμφανίστηκε στη Βουλή», γράφουν τα δημοσιεύματα της εποχής.

Πριν μπει στον ανδροκρατούμενο χώρο της πολιτικής, η Ελένη Σκούρα είχε κληθεί να πατήσει ένα ακόμα ανδροκρατούμενο άβατο, αυτό της εκπαίδευσης. «Στο Βόλο δεν υπήρχε σχολείο θηλέων. Έπρεπε, μόλις τελειώναμε το Δημοτικό να καθίσουμε τα κορίτσια στο σπίτι, να πλέκουμε δαντέλες.

Σηκώνεται λοιπόν [ο πατέρας μου] και πάει στον υπουργό Παιδείας, τον Μπαλτατζή και του είπε να δώσει άδεια να πάω Γυμνάσιο. Έτσι πήγα στο Ελληνικό Σχολείο Αρρένων. Μαζί μου ήρθαν κι άλλα δέκα κορίτσια, που έτσι σπούδασαν», θα αφηγηθεί η ίδια.

Η Ελένη Σκούρα παρέμεινε βουλευτής έως το 1956 και ανέπτυξε κοινοβουλευτική δράση στους τομείς των κοινωνικών και γυναικείων θεμάτων. Τιμήθηκε με το Στρατιωτικό Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων και τον Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Ευποιίας. Πέθανε σε ηλικία 95 χρόνων, τον Φεβρουάριο του 1991, στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης. Το παράπονο που την ακολουθούσε μέχρι το τέλος ήταν ότι δεν έλαβε ποτέ τιμητική σύνταξη.

Λίνα Τσαλδάρη

Μια γυναίκα αφιερωμένη στις γυναίκες. Η Λίνα Τσαλδάρη αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των γυναικών και χάραξε νέους δρόμους στον ανδροκρατούμενο χώρο της πολιτικής καθώς ήταν η πρώτη γυναίκα Υπουργός και ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή.

Την περίοδο από το 1946 έως το 1949, ήταν «Εντεταλμένη Κυρία» του προγράμματος «Έρανος της Βασίλισσας», που αφορούσε στην «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» και λειτουργούσε υπό την προστασία της τότε Βασίλισσας Φρειδερίκης και δημιούργησε τις γνωστές «Παιδοπόλεις» που στέγασαν ορφανά παιδιά. Το 1952, εκπροσώπησε τη χώρα μας στην Επιτροπή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τη Γυναίκα.

«Η γυναίκα που δεν είναι άνθρωπος, γιατί η κοινωνία της αρνιέται αυτή τη θέση, δεν μπορεί να είναι ούτε μάνα ούτε νοικοκυρά ούτε σύντροφος» Μαρία Σβώλου

Πάλεψε για την ισότητα των φύλων και έκανε ό, τι μπορούσε για την καθιέρωση των γυναικείων δικαιωμάτων. Από το ’55 έως το ’58, ανήκε κι επίσημα στην ελληνική αντιπροσωπεία του ΟΗΕ.

Χάρη στη συμβολή της η ελληνική Βουλή ψηφίζει τον νόμο 2159/1952 που παραχωρεί ίσα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Στις βουλευτικές εκλογές του 1956, οι γυναίκες ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα για πρώτη φορά.

Ως Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα, τόσο για τη βελτίωση της κοινωνικής μέριμνας, όσο και της αναβάθμισης του ρόλου της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία. Απεβίωσε σε ηλικία 94 ετών στην Αθήνα, στις 17 Οκτωβρίου του 1981, μια ημέρα πριν τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών.

Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού

Η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού ήταν συγγραφέας και από τις πρώτες ελληνίδες φεμινίστριες. Όσοι την ήξεραν αλλά κι όσοι μελέτησαν το έργο της μιλούν για μια πρωτοποριακή μορφή του φεμινιστικού κινήματος.

Γεννήθηκε το 1880 στο Μακροχώρι της Ανατολικής Θράκης. Μετακόμισε στην Κωνσταντινούπολη και φοίτησε στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο, ενώ επιστρέφοντας στη γενέτειρά της δημιούργησε παρθεναγωγείο στο οποίο και εργάστηκε ως δασκάλα από το 1903 ως το 1907.

Στην πρωτεύουσα ίδρυσε το οικοτροφείο «Το σπίτι του κοριτσιού» στο οποίο και διετέλεσε γενική γραμματέας από το 1919 και για είκοσι χρόνια. Πολύ γρήγορα καταλαβαίνει ότι οφείλει να παλέψει για τη θέση των γυναικών, μια θέση παραγκωνισμένη.

Γράφει και εκδίδει με το ψευδώνυμο Σίβυλλα μια συλλογή διηγημάτων στη δημοτική γλώσσα, τα «Οράματα» που προβάλλουν την άσχημη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και την ανάγκη για τη βελτίωσή της. Η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού ταξιδεύει συχνά στην Ευρώπη για να παρακολουθήσει αλλά και να συμμετέχει σε συνέδρια με θέμα τον φεμινισμό και τις γυναικείες διεκδικήσεις. Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων γίνεται μέλος του σωματείου «Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών».

Πιστεύει ότι οι αγώνες των γυναικών είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τους σοσιαλιστικούς αγώνες για αυτό και τον Οκτώβριο του 1919 ιδρύει μαζί με άλλες γυναίκες τον «Σοσιαλιστικό Όμιλο Γυναικών», κομμάτι του «Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας».

Το 1921 συνεργάζεται με το «Εθνικό Συμβούλιο» για την έκδοση του φεμινιστικού περιοδικού «Ελληνίς». Στο άρθρο της «Η Ελληνίδα και η ψήφος» αναφέρει: «Είμεθα άραγε προετοιμασμένες για το υψηλό αυτό καθήκον; Έχουμε την ωριμότητα να μείνουμε ανεπηρέαστες από τον άνδρα και μπαίνοντας μες στη Βουλή να εργαστούμε για την χειραφέτησή μας; (…)

Πολιτειακή προπόνηση και διαπαιδαγώγηση συστηματική για να μάθουμε όλες έως την τελευταία εργάτρια και χωρική να ξεχωρίζουμε το τι συμφέρει και τι δεν συμφέρει σε εμάς τις γυναίκες. Έτσι θα πάρουμε την ψήφο όχι από μίμηση αλλά από συναίσθηση της ανάγκης να την πάρουμε».

«Φεμινισμός είναι η γυναίκα να σκέφτεται με το δικό της κεφάλι. Ν’αρχίσει να αυτοδιοικείται, να συμμετέχει με το δικό της το εγώ σε όλη την ανθρώπινη ζωή. Φεμινισμός δεν είναι να οπλίσουμε τους εαυτούς μας με λίγες γνώσεις, με λίγη μουσική, με λίγη τέχνη, τέλος με λίγη εξωτερική χειραφέτηση.

Φεμινισμός είναι να βγούμε από την επίδραση του ανδρός και εν ανάγκη να τον αναγκάσουμε να μας δώσει τα ανθρώπινα δικαιώματά μας», θα πει η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού κατά τη διάλεξή της στο Ωδείο με θέμα: «Γυναίκα και πολιτική».

Πεθαίνει λίγους μήνες πριν δει τους αγώνες του φεμινιστικού κινήματος να δικαιώνονται. Φεύγει από τη ζωή τον Φεβρουάριο του 1952. Τον Μάιο του 1952 ο νόμος 2159 κατοχυρώνει το δικαίωμα της γυναίκας όχι μόνο να εκλέγει, αλλά και να εκλέγεται στις δημοτικές και βουλευτικές εκλογές.

Σωτηρία Αλιμπέρτη

Η Σωτηρία Αλιμπέρτη ήταν ελληνίδα φεμινίστρια και εκπαιδευτικός με έντονη κοινωνική δράση. Δίδαξε στη σχολή Χιλλ και στη συνέχεια ανέλαβε την υποδιεύθυνση του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, το οποίο είχε ιδρύσει «Εν Κωνσταντινουπόλει υπέρ τής γυναικείας παιδεύσεως Σύλλογος».

Η Αλιμπέρτη ίδρυσε σχολείο για κορίτσια στη Ρουμανία. Συνεργάστηκε με την Εφημερίδα των Γυναικών της Αθήνας. Ανέπτυξε παρόμοιες δραστηριότητες και στην Ελλάδα, την εποχή που η Καλλιρρόη Παρρέν ήταν πρόεδρος της Ένωσης Ελληνίδων Γυναικών. Ένα σοφό και ολοκάθαρο μυαλό.

Το 1896 ίδρυσε στο Αγρίνιο τον γυναικείο σύλλογο «Εργάνη Αθηνά», όπου τα κορίτσια μάθαιναν υφαντική, ταπητουργία κ.ά., με στόχο την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Το 1897 ο Σύλλογος ίδρυσε την «Εταιρεία Εργαστηρίων» που εξασφάλιζε εργασία στις οικογένειες των προσφύγων από τη Θεσσαλία. Το 1899 η Αλιμπέρτη πρωτοστάτησε στην έκδοση του περιοδικού «Πλειάς».

Μαρία Σβώλου

Η Μαρία  Σβώλου ήταν μια μεγάλη αγωνίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών στη χώρα. Υποστήριζε ότι με την εργασία η γυναίκα θα γινόταν «άνθρωπος».

«Η γυναίκα που κατέχτησε τα μέσα να συντηρείται, έστω και ατελή, απαιτεί πια, λογίζεται σαν άνθρωπος. Άνθρωπος πρώτα και ύστερα όλα τ’ άλλα. Οποιοσδήποτε προορισμός, όσο μεγάλος και να ’ναι, δεν εξυπηρετείται παρά διά μέσω της πρώτης αυτής έννοιας. Μη γελιόσαστε. Η γυναίκα που δεν είναι άνθρωπος, γιατί η κοινωνία της αρνιέται αυτή τη θέση, δεν μπορεί να είναι ούτε μάνα ούτε νοικοκυρά ούτε σύντροφος», έγραψε.

Εργάστηκε για λίγο καιρό στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, όπου και γνώρισε τον Αλέξανδρο Σβώλο. Ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, η Σβώλου αγωνίστηκε (μαζί με την Αύρα Θεοδωροπούλου) για την καταπολέμηση της σωματεμπορίας και δημοσίευσε σειρά άρθρων με σκοπό την εξύψωση της γυναίκας.

«Τα δεσμά μας θα προσπαθούν να μας τα κρατούν πάντα. Τη χειραφέτηση μας μόνο με την δικές μας δυνάμεις θα την κατακτήσουμε» Ελένη Ουράνη

Με δική της πρωτοβουλία ιδρύθηκε η «Εσπερινή Εμπορική Σχολή Γυναικών Υπαλλήλων» και η Παπαστράτειος Σχολή για την κατασκευή παιχνιδιών και διακοσμητικής. Μετά το 1932 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Συνδέσμου Εργαζόμενων Γυναικών», ενώ συμμετείχε ενεργά στην «Πανελλήνια Επιτροπή Γυναικών ενάντια στον Πόλεμο και τον Φασισμό».

«Η γυναίκα ως χτες ακόμα εθεωρούνταν από όλους σχεδόν τους σοφούς κατώτερο πλάσμα. Η κοινή γνώμη τη φανταζόταν ανίκανη να κερδίσει τη ζωή της χωρίς την ανδρική βοήθεια. (…) Κι όμως η γυναίκα σήμερα στις περισσότερες πολιτισμένες χώρες, έχει τα ίδια σχεδόν δικαιώματα με τον άνδρα και αγωνίζεται δίπλα του με τις ίδιες υποχρεώσεις, τον βαρύν υλικόν αγώνα για τη ζωή ή την ωραία πάλη για την επικράτηση ορισμένων κοινών ιδανικών.

Πόσοι αιώνες αλήθεια χρειάστηκαν για να αποτινάξει η γυναίκα την κατάρα που ‘ριξε πάνω στη μοίρα της Εύας ο τρομερός Γιαχωβά. (…) Και πέρασαν ακόμα αιώνες πολλοί για να εγκολπωθεί την πολιτικήν ελευθερία σαν άλλην όψη της ισότητας και να φθάσει τέλος στην έννοια της οικονομικής ισότητας που για αυτήν αγωνίζεται τόσο εντατικά σήμερα», ανέφερε η Σβώλου στη διάλεξη που έδωσε στις 19 Μαρτίου 1924 στο Ελληνικό Ωδείο με θέμα τη θέση του φεμινισμού στην Ελλάδα.

Ελένη Παντελίδου

Η Ελένη Παντελίδου φοίτησε και τελείωσε το Αρσάκειο παρθεναγωγείο της Αθήνας και θέλησε να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο, κάτι πρωτοφανές για την εποχή για μια γυναίκα. Το 1887 έκανε αίτηση για να εισαχθεί στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά απορρίφθηκε.  Τα σχολεία θηλέων θεωρούνταν πρωτοβάθμια εκπαίδευση και όχι δευτεροβάθμια όπως τα γυμνάσια από τα οποία αποφοιτούσαν τα αγόρια.

Αναφέρεται μάλιστα ότι κατά την είσοδό της στην αίθουσα χλευάστηκε από τους άνδρες συμμαθητές της που την υποδέχτηκαν με ποδοκροτήματα, ενώ της πετούσαν σαΐτες. Η Ελένη Παντελίδου απογοητεύτηκε από την απόρριψη της αίτησή της κι αυτοκτόνησε σε ηλικία 18 ετών, αφήνοντας πίσω της ένα σπαρακτικό σημείωμα, «λάβαρο» των αγώνων των γυναικών.

«Αυτοκτονώ, διαµαρτυρόµενη διά την αδικίαν. Ο θάνατός µου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη». Ο θάνατος της Παντελίδου συνέβαλε στο να αρχίσει από το 1895 να γίνεται δεκτή η φοίτηση των γυναικών στο Πανεπιστήμιο.