Βρισκόμαστε στη Ρωσία του 1990, λίγους μήνες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Είναι 7 Φεβρουαρίου, η ημέρα που καταρρέει ένα από τα ισχυρότερα δόγματα της Σοβιετικής Ένωσης: Καταργείται το μονοπώλιο της εξουσίας που κατείχε το κομμουνιστικό κόμμα από την εποχή του Λένιν.
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 11ης Φεβρουαρίου 1990:
«Σημαντικό ορόσημο στην ιστορία του Κρεμλίνου ήταν η εβδομάδα που πέρασε, αφού ουσιαστικά καταργήθηκε το μονοπώλιο της εξουσίας που κατείχε το κομμουνιστικό κόμμα εδώ και 73 χρόνια.
»Για πρώτη φορά από το 1917, το κόμμα που ο Λένιν είχε αποκαλέσει “συνείδηση, τιμή και πνεύμα του έθνους” θα είναι εφεξής αναγκασμένο να δικαιολογεί την ύπαρξή του απέναντι σ’ έναν σκληρό πολιτικό ανταγωνισμό και μέσα στα πλαίσια μιας πολυκομματικής δημοκρατίας.
»Εκ πρώτης όψεως, η κατάργηση του μονοπωλίου στην εξουσία του ΚΚΣΕ ήταν μια πραγματική επανάσταση, αδιανόητη πριν από λίγους μόλις μήνες. Κι όμως για τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ο τερματισμός του μονοκομματισμού στην κοιτίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν μια λογική εξέλιξη της πολιτικής της περεστρόικα.
»Από την ιστορική συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ την περασμένη εβδομάδα κατέστη εμφανές ότι κύριο μέλημα του σοβιετικού ηγέτη δεν ήταν να περισώσει τον κομμουνισμό ως έχει, αλλά κυρίως, να σώσει την πατρίδα του από το χάος που την απειλεί.
(…)
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.2.2024, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Τι είπε ο Γκορμπατσόφ
»Ο σοβιετικός ηγέτης φρόντισε να υπογραμμίσει, στον βαρυσήμαντο λόγο που εξεφώνησε ενώπιον της Κεντρικής Επιτροπής, ότι το μέχρι τούδε αποκλειστικά κυβερνών κόμμα επιθυμεί “να παραιτηθεί κάθε νομίμου ή πολιτικού πλεονεκτήματος”, ότι η χώρα παρίσταται μάρτυς μιας εξέλιξης του “πολιτικού πλουραλισμού”, ότι αυτό ενδέχεται να “οδηγήσει, σε κάποιο στάδιο, στη δημιουργία κομμάτων” και, τέλος ότι το ΚΚ είναι έτοιμο “να κάνει διάλογο και να συνεργασθεί με όλες τις παρατάξεις” που σέβονται το σύνταγμα της χώρας.
Η προετοιμασία
»Δεν υπάρχει τώρα καμιά αμφιβολία ότι ο Γκορμπατσώφ είχε καταστρώσει την εξέλιξη αυτή με κάθε επιμέλεια.
»Υπό την επιρροή της περεστρόικα, το έδαφος ήταν ήδη προετοιμασμένο. Σε αρκετές περιοχές και πόλεις της ΕΣΣΔ, οι ιθύνοντες του μοναδικού μέχρι σήμερα κόμματος είχαν ουσιαστικά παραχωρήσει τις θέσεις τους κάτω από την πίεση της βάσης.
»Σήμερα ολόκληρες σοβιετικές δημοκρατίες ελέγχονται από δυνάμεις διαφορετικές από το επίσημο ΚΚ. Επιπλέον, άρχισαν να οργανώνονται και πολιτικές κινήσεις αντίστοιχες με τις δυτικοευρωπαϊκές, όπως π.χ οι σοσιαλδημοκρατικές, οι χριστιανοδημοκρατικές κ.λπ.
(…)
Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Μπόρις Γιέλτσιν
Για το ΚΚΣΕ
»Ο σοβιετικός ηγέτης για να ικανοποιήσει όλες τις πολιτικές παρατάξεις που πηγάζουν από το κόμμα, διέγραψε με αρκετή σαφήνεια τον ρόλο που καλείται αυτό να παίξει στη νέα σοβιετική κοινωνία με τα εξής λόγια:
“Το κομμουνιστικό κόμμα προτίθεται να αγωνισθεί για την κυρίαρχη θέση του, αλλά θα πρέπει να το κάνει αυστηρώς μέσα στα πλαίσια της δημοκρατικής διαδικασίας, παραιτούμενο από κάθε πολιτικό ή νομικό πλεονέκτημα και συνεργαζόμενο με άλλες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις”.
»Και καθόρισε ως εξής το σοσιαλιστικό ιδανικό, όπως εκείνος το βλέπει: “To ιδανικό μας”, είπε, “είναι ο δημοκρατικός και ανθρώπινος σοσιαλισμός”.
»Και πως θα επιτευχθεί αυτό; Μα φυσικά με τον δημοκρατικό πλουραλισμό. Ο Γκορμπατσώφ το παραδέχθηκε:
“O εκτεταμένος εκδημοκρατισμός που πραγματοποιείται στην κοινωνία μας συνοδεύεται από μια άνοδο του πολιτικού πλουραλισμού. Εμφανίζονται διάφορες κοινωνικο-πολιτικές οργανώσεις και κινήματα.
“H διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει σε οποιαδήποτε στάδιο στη δημιουργία κομμάτων. Λαμβανομένων υπόψη των νέων αυτών περιστάσεων, το ΚΚΣΕ είναι έτοιμο να συνεργασθεί και να συνομιλήσει με όλες τις οργανώσεις που σέβονται το σύνταγμα της ΕΣΣΔ και το κοινωνικό σύστημα που καθιερώνει”.
(…)
»Στον θεσμικό τομέα, ο σοβιετικός ηγέτης έκανε επίσης σύντομη μνεία της ανάγκης αναθεώρησης της προεδρίας της ΕΣΣΔ, με στόχο να κατέχει ο πρόεδρος “τις απαραίτητες εξουσίες για πραγματοποιήσει την πολιτική της περεστρόικα”.
»Προφανώς πρόκειται για την εγκαθίδρυση ενός συστήματος προεδρικής δημοκρατίας, και ο Γκορμπατσώφ αναμένεται να ζητήσει σύντομα από το ανώτατο σοβιέτ να προβεί στις απαραίτητες αυτές συνταγματικές τροπολογίες».
(…)
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.2.2024, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Αντιδράσεις
»Ο Γκορμπατσώφ δεν “πέρασε” τη γραμμή του χωρίς μάχη στην Κεντρική Επιτροπή, οι συνεδριάσεις της οποίας ήσαν κλειστές και χωρίς την παρουσία της τηλεόρασης. Έκανε όμως ό,τι μπορούσε για να εξισορροπήσει αντίθετες απόψεις.
»Συγκεκριμένα, εγνώσθη ότι επικρίθηκε τόσο από τους σκληροπυρηνικούς του ΚΚ όσο και από τους μεταρρυθμιστές οπαδούς του για αναποφάσιστη ηγεσία. Για παράδειγμα, ο πρώην κομματικός ηγέτης της Μόσχας και θεωρούμενος ως εκπρόσωπος των “αριστερών” Μπορίς Γιέλτσιν παραδέχτηκε ότι “σημειώθηκε κάποια πρόοδος”, εξέφρασε όμως τη γνωστή του άποψη ότι ο Γκορμπατσώφ “δεν υπήρξε αρκετά ριζοσπαστικός”.
»Αντίθετα, ο κύριος “δεξιός” αντίπαλος του σοβιετικού ηγέτη Γιέγκορ Λιγκατσώφ κατήγγειλε την περεστρόικα για την καταστροφή της οικονομίας και πολιτική της γκλάσνοστ για το χάος στο οποίο έχει περιέλθει η χώρας, ζήτησε δε, ούτε λίγο ούτε πολύ, την επαναφορά της κομματικής πειθαρχίας».
Από τις εξαγγελίες εκείνες του Γκορμπατσώφ για μια πιο φιλελεύθερη Σοβιετική Ένωση απέχουμε πλέον 34 χρόνια. Η ίδια η Σοβιετική Ένωση έπαψε να υπάρχει από τις 26 Δεκεμβρίου 1991, όταν πλέον τα κράτη – μέλη της ανεξαρτητοποιήθηκαν.
Όσον αφορά πάντως τη Ρωσία, στο τιμόνι της οποίας βρίσκεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν από το 1999, η αλήθεια είναι πως η φράση «δημοκρατικός πλουραλισμός» δεν είναι και η πρώτη που μας έρχεται στο μυαλό.
Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Βλαντιμίρ Πούτιν
