Εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς που παραπέμπουν σε φωτογραφικό κάδρο, όπως και οι μικρές τελείες στην επιφάνεια, χρώματα που πάλλονται με βάση το λευκό φως της Μεσογείου, καλλιτέχνες-εραστές των ζωντανών χρωμάτων και της μεσογειακής φύσης και ζωής, λάτρεις του μεσογειακού ανθρώπου. Μακριά από την περιρρέουσα  βιομηχανική επανάσταση της εποχής τους, ιδεολόγοι αναρχικοί, με προσωπικές ιστορίες που αποκαλύπτουν οικογενειακές περιπλανήσεις, διαδρομές φιλίας, έρωτα αλλά και βάσανα, οι νεοϊμπρεσιονιστές και τα έργα τους εκτίθενται από τις 10 Ιανουαρίου έως τις 7 Απριλίου 2024 στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή και στην έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου».  Υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού η έκθεση παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στο κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού, εστιάζοντας στη Μεσόγειο.

Paul Signac (1863-1935), Η κόκκινη σημαδούρα, 1895.
Λάδι σε καμβά | 81,2 × 65 εκ. Musée d’Orsay, Παρίσι

Νεοϊμπρεσιονισμός και χρώμα

Ο επισκέπτης του μουσείου έχει την ευκαιρία να περιηγηθεί ανάμεσα σε έργα των Πολ Σινιάκ, ο Ανρί-Εντμόν Κρος, Μαξιμιλιάν Λους, Τεό φαν Ρισελμπέργκε, Ανρί Ματίς, Ανρί Μανγκέν και Λουί Βαλτά, τα περισσότερα από τα οποία έρχονται για πρώτη φορά στη χώρα μας. Από το Πορτρέτο νεαρού αγοριού, 1885-1889 (λάδι σε καμβά, 43,5 × 61,5 εκ. , ιδιωτική συλλογή) του Ανρί-Εντμόν Κρος που θυμίζει το Ψάθινο καπέλο, π.1925 (λάδι σε μουσαμά, 86Χ66 εκ.) του Νικολάου Λύτρα (εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη) έως την «αριστοτεχνική εικαστική συμφωνία» του Σαιν-Τροπέ. Κρήνη στην Πλας ντε Λις, 1895 (λάδι σε καμβά, 65 × 81 εκ., ιδιωτική συλλογή) του Πολ Σινιάκ και το Ο Paul Signac στο τιμόνι του Olympia, 1896 (λάδι σε καμβά, 93 × 114 εκ., ιδιωτική συλλογή) του Τεό φαν Ρισελμπέργκε, εμβληματικό έργο του Νεοϊμπρεσιονισμού, οι αισθήσεις ταξιδεύουν σε πολλές διαδρομές. Οι ιστορίες πίσω από κάθε έργο, εξίσου συναρπαστικές, ξετυλίγουν το νήμα ενός κινήματος συνυφασμένου με την αίσθηση των χρωμάτων και των αντιθέσεων και τη φυσική ομορφιά της ακτογραμμής της Νότιας Γαλλίας.

Henri-Edmond Cross (1856-1910), Πορτραίτο νεαρού αγοριού, 1885-1889.
Λάδι σε καμβά | 43,5 × 61,5 εκ. Ιδιωτική συλλογή

Από την Κόκκινη Σημαδούρα του Σινιάκ στο σημερινό αφιέρωμα

Η Ελλάδα δεν είχε ποτέ στο παρελθόν ασχοληθεί με το κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού στο πλαίσιο εικαστικών εκθέσεων, παρά μόνο μία φορά το 1980, όταν η Κόκκινη σημαδούρα, 1895 του Πολ Σινιάκ (1863-1935) είχε ταξιδέψει στην Ελλάδα, για την έκθεση «Έργα ιμπρεσιονιστών και μεταϊμπρεσιονιστών ζωγράφων από τα μουσεία της Γαλλίας;» στην Εθνική Πινακοθήκη (το έργο συμπεριλαμβάνεται στο σημερινό αφιέρωμα για τους νεοϊμπρεσιονιστές).

Η κ. Κουτσομάλλη Moreau, υπεύθυνη Συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή και συνεπιμελήτρια της έκθεσης «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου» με τη Μαρίνα Φερέτι Μποκιγιόν, Επίτιμη Επιστημονική Διευθύντρια του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνύ, μας εξηγεί σχετικά με αυτή την ‘’απουσία’’ του νεοϊομπρεσιονισμού από την Ελλάδα: «Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι. Ο πρώτος είναι ότι για πολλές δεκαετίες, ως τα τέλη της δεκαετίας του 1960 για την ακρίβεια, ο νεοϊμπρεσιονισμός δεν θεωρείτο παρά μόνο ως ένα εφήμερο, ατίθασο παρακλάδι του ιμπρεσιονισμού. Ο δεύτερος είναι η δυσκολία να βρεθούν τα έργα αυτών των καλλιτεχνών. Τα έργα των Σινιάκ, Σερά, Λους, φαν Ρισελμπέργκερ, κλπ., έγιναν σύντομα δημοφιλή στο αμερικανικό και ιαπωνικό κοινό, πράγμα που θα δυσκόλευε ιδιαίτερα τη διοργάνωση μιας έκθεσης στην Ελλάδα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μας βοήθησαν σημαντικά Ευρωπαϊκά μουσεία από Γαλλία, Αυστρία, Αγγλία και Λουξεμβούργο και ιδιώτες συλλέκτες, αλλά η όλη διαδικασία έρευνας πήρε τρία χρόνια. Να σημειώσουμε, τέλος, ότι ο προϋπολογισμός μίας παρόμοιας έκθεσης είναι ευνόητο ότι είναι ιδιαίτερα απαιτητικός».

Μαρία Κουτσομάλλη Moreau Photo by © Χριστόφορος Δουλγέρης

Στην έκθεση για τις απαρχές και την εξέλιξη του νεοϊμπρεσιονισμού δεν περιλαμβάνονται έργα από τη Συλλογή του Ιδρύματος καθώς οι Βασίλης και Ελίζα Γουλανδρή δεν είχαν αποκτήσει ποτέ έργα του κινήματος. «Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή επέλεξαν αρκετά μεταϊμπρεσιονιστικά έργα για τη συλλογή τους, όπως των βαν Γκογκ, Γκογκέν και Τουλούζ-Λοτρέκ για παράδειγμα», μας λέει η κ. Κουτσομάλλη Moreau. «Το ότι δεν στάθηκαν στον νεοϊμπρεσιονισμό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Το πιθανότερο είναι να μην εντόπισαν ένα αντιπροσωπευτικό έργο αυτών των καλλιτεχνών προς πώληση». Εκείνη την εποχή άλλωστε, οι ίδιοι οι έμποροι τέχνης δεν εξέφραζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτό το κίνημα. Αυτή η έλλειψη σχέσης με τη συλλογή μας δεν αποτελεί όμως λόγο να μην αναδείξουμε τέτοιου είδους σημαντικά κινήματα, που σημάδεψαν την ιστορία της τέχνης. Είναι δική μας ευθύνη και τιμή να φέρνουμε τέτοιες εκθέσεις στο ελληνικό κοινό.», προσθέτει η υπεύθυνη της Συλλογής του Μουσείου.

Η εξέλιξη του Νεοϊμπρεσιονισμού

Ο αιφνίδιος θάνατος του 31χρονου Ζορζ Σερά, θεμελιωτή του Νεοϊμπρεσιονισμού, μπορεί να άφησε τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, Σινιάκ, Κρος, Λους και Ρισελμπέρκε, να αισθάνονται ορφανοί, όμως αποτέλεσε σημαντικό κομβικό σημείο στην εξέλιξη του κινήματος. «Όλοι, κριτικοί και συνάδελφοι, θεώρησαν ότι το κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού θα εξαφανιζόταν μετά τον θάνατο του Σερά, το Μάρτη του 1891. Συνέβη όμως ακριβώς το αντίθετο. Ο Σινιάκ και ο Κρος, πηγαίνοντας να εγκατασταθούν στα μεσογειακά παράλια, έδωσαν καινούργια πνοή στη ζωγραφική τους και ενεθάρρυναν πολλούς συναδέλφους τους να τους επισκεφθούν. Αρκετοί από αυτούς γύρισαν στη Μεσόγειο τα επόμενα καλοκαίρια, ή ακόμη αγόρασαν σπίτι, μεταξύ άλλων οι Ρισελμπέργκε, Βαλτά, Μανγκέν και Ματίς. Όλοι εμπνεύστηκαν από την ελευθερία που ανέπτυξαν οι νεοϊμπρεσιονιστές σε σχέση με το φως και το χρώμα. Η επιρροή που είχαν πάνω στους μελλοντικούς φοβιστές είναι αδιαμφισβήτητη», σχολιάζει η κ. Κουτσομάλλη Moreau.

Louis Valtat (1869-1952), Οι κόκκινοι βράχοι στο Αγκαί, 1903.
Λάδι σε καμβά | 65 × 81 εκ. Συλλογή Musée Regards de Provence, Μασσαλία

Όπως αναφέρει η υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση αναδεικνύουν την τεχνική της διαίρεσης (του « ντιβιζιονισμού » ή του περισσότερο γνωστού όρου του « πουαντιγισμού »), που επέβαλλε στους νεοϊμπρεσιονιστές να ζωγραφίζουν τοποθετώντας υπομονετικά τελίτσες στην ζωγραφική επιφάνεια, ενώ τους έδωσε όντως την ευκαιρία να αναπαράγουν με μοναδικό τρόπο τη φωτεινότητα του Μεσογειακού ήλιου. «Πέρα όμως από τη ζωγραφική, ασχολήθηκαν και με την ακουαρέλα, η οποία τους έδωσε την ευκαιρία να εκφραστούν με μία ελευθερία και μία άνεση που μόνο ο Σεζάν είχε πετύχει πριν από εκείνους. Θελήσαμε να αναδείξουμε την επιρροή που είχαν πάνω στην επόμενη γενιά, και κυρίως στους φωβιστές και αφαιρετικούς. Ο Καντίνσκι αναγνώρισε τον καθοριστικό τους ρόλο ήδη από το 1912», σημειώνει η ίδια.

Από τα έργα της έκθεσης, συνολικά 55, η κ. Κουτσομάλλη Moreau ξεχωρίζει «για συμβολικούς και συναισθηματικούς λόγους» το πορτρέτο του Σινιάκ από τον φαν Ρισελμπέργκε. Η ίδια μας περιγράφει την αθέατη ιστορία πίσω από το θαυμαστό αυτό πορτρέτο που γεννά μια αίσθηση γαλήνης πάνω σε παλλόμενο μπλε: «Ο φαν Ρισελμπέργκε απαθανατίζει τον φίλο του ως καπετάνιο πάνω στο ιστιοπλοϊκό του, την Ολυμπία (αναφορά στον Εντουάρ Μανέ). Εκφράζει έτσι την βαθιά αγάπη που του έχει, αλλά και όλο του τον θαυμασμό για το τι κατάφερε να κάνει ο Σινιάκ τα τελευταία χρόνια. Γιατί ο Σινιάκ υπήρξε και ο «καπετάνιος» του κινήματος μετά από το θάνατο του Σερά, αυτός που κατάφερε να του δώσει καινούργια κατεύθυνση. Βέβαια, το 1896, έτος δημιουργίας του έργου αυτού, ο φαν Ρισελμπέργκε θα αρχίσει σιγά σιγά να απομακρύνεται από την τεχνική της διαίρεσης, παίρνοντας έτσι και τις αποστάσεις του με το κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού, πράγμα που θα πληγώσει ιδιαίτερα τον Σινιάκ».

Théo Van Rysselberghe (1862-1926). Ο Paul Signac στο τιμόνι του Olympia 1896. Λάδι σε καμβά, 93Χ114 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Πέρα από το παρόν εξαιρετικά σημαντικό αφιέρωμα στο κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού, το Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή προχωρά στο μέλλον με στόχο να αναδείξει όλες τις πτυχές της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ελληνικής και μη. «Για να πετύχουμε τον στόχο μας, έχουμε ανάγκη την υποστήριξη του ελληνικού κοινού, για το οποίο εξάλλου γίνονται και όλες αυτές οι προσπάθειες» τονίζει η κ. Κουτσομάλλη Moreau.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου» πραγματοποιείται σε συνεργασία με σημαντικά μουσεία και φορείς της Ευρώπης όπως, μεταξύ άλλων, Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de l’Annonciade, Musée de Grenoble, Musée national d’archéologie, d’histoire et d’art – Luxembourg και Musée des Arts Décoratifs καθώς και Ευρωπαίους ιδιώτες συλλέκτες. H Σαρλότ Ελμάν Κασέν, διευθύντρια του Αρχείου Σινιάκ και δισέγγονη του ζωγράφου συνυπογράφει τον κατάλογο της έκθεσης μαζί με τις Μαρίνα Φερέτι Μποκιγιόν και Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau.

INFO «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου»

Διάρκεια: 10 Ιανουαρίου -7 Απριλίου 2024

Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Ερατοσθένους 13, Αθήνα