Η ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην απασχόληση, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, συνιστά ουσιώδη υποχρέωση κάθε φιλελεύθερου, προοδευτικού και κοινωνικά δίκαιου κράτους. Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην εργασία αντλεί το νομικό του θεμέλιο στο αρ.27 της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και προάγει την αυτονομία τους, την ανεξάρτητη τους διαβίωση και την κοινωνική τους ένταξη.
Η έμπρακτη κατοχύρωση του θεμελιώδους αυτού κοινωνικού δικαιώματος, σηματοδοτεί την μετάβαση μας από μια ιατροκεντρική αμιγώς επιδοματική αντίληψη προς το δικαιωματικό μοντέλο θεώρησης της αναπηρίας, που αντιμετωπίζει το άτομο με αναπηρία ως υποκείμενο δικαιωμάτων και προωθεί τις ενεργητικές πολιτικές συμπερίληψης στην κοινότητα.
Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, πολύς δρόμος μένει ακόμη να διανυθεί, προκειμένου να αρθούν τα παγιωμένα κοινωνικά στερεότυπα, που δυσχεραίνουν στη χώρα μας αλλά και διεθνώς την ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην εργασία.
Στην κατεύθυνση άρσης των αναφυομένων εμποδίων, η υποστηριζόμενη εργασία (Supported Employment ), συνιστά ένα εναλλακτικό και αποτελεσματικό μοντέλο παρέμβασης με στόχο την επαγγελματική ένταξη ιδίως των ατόμων με νοητική αναπηρία, με ίσους όρους με τους υπόλοιπους εργαζομένους. Το μοντέλο της υποστηριζόμενης εργασίας αναπτύχθηκε αρχικά τη δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ και τον Καναδά, ενώ 20 χρόνια αργότερα επεκτάθηκε και σε χώρες της Ευρώπης.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την Υποστηριζόμενη Εργασία (EUSE), που ιδρύθηκε το 1993 και σήμερα αριθμεί 21 μέλη, ως υποστηριζόμενη εργασία ορίζεται “Η παροχή υποστήριξης σε άτομα με αναπηρία ή άλλες ευάλωτες ομάδες με σκοπό τη διασφάλιση και τη διατήρηση έμμισθης απασχόλησης στην ανοικτή αγορά εργασίας”. Τα υποστηρικτικά μέτρα περιλαμβάνουν τόσο την υποστήριξη προς τον εργαζόμενο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την απόκτηση μιας εργασίας, όσο και την υποστήριξη προς τον εργοδότη.
Η υποστηριζόμενη απασχόληση εστιάζει στην ανάδειξη και εξέλιξη των ικανοτήτων, δεξιοτήτων και επιθυμιών του ατόμου με αναπηρία, με τρόπο που το επαγγελματικό του προφίλ να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Συμβάλλει στην ανεξαρτητοποίηση του ατόμου από το οικογενειακό του περιβάλλον, στην οικονομική του αυτάρκεια, την ψυχολογική του ενδυνάμωση και την κοινωνική του ένταξη.
Βασικά χαρακτηριστικά της υποστηριζόμενης εργασίας είναι η προσωποποιημένη προσέγγιση ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου, η εύρεση και διατήρηση έμμισθης θέσης εργασίας με τους ίδιους όρους και συνθήκες με τους άλλους εργαζομένους, η τοποθέτηση του ατόμου στην ανοιχτή αγορά εργασίας και η παροχή της απαιτούμενης υποστήριξης από εξειδικευμένο επαγγελματία όταν κρίνεται απαραίτητο. Η υποστήριξη παρέχεται στο πλαίσιο των αρχών του σεβασμού της εγγενούς αξιοπρέπειας του ατόμου, της αυτοδιάθεσης, της τεκμηριωμένης επιλογής, του αυτοπροσδιορισμού, της ευελιξίας, της προσβασιμότητας και της ατομικότητας.
Κομβικό ρόλο διαδραματίζει ο προπονητής εργασίας (job coach), ο οποίος είναι το μέσο για την πραγμάτωση της ουσιαστικής επαγγελματικής ένταξης του ατόμου, αποτελώντας παράλληλα ένα δίχτυ ασφαλείας τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για τον εργοδότη. Πιο συγκεκριμένα, εκπαιδεύει τον υποψήφιο εργαζόμενο στην εργασία που θα αναλάβει, καθώς επίσης και στην υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων, τον ενημερώνει για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του και τον ενδυναμώνει ώστε να εκφράσει ελεύθερα τις επιλογές του, καταρτίζει το εξατομικευμένο σχέδιο δράσης για τον εργαζόμενο, συμβουλεύει και καθοδηγεί τον εργαζόμενο και τον εργοδότη όταν χρειάζεται και τέλος προτείνει τις αναγκαίες εύλογες προσαρμογές για την επίτευξη του βέλτιστου δυνατού αποτελέσματος.
Παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας δραστηριοποιούνται κάποιοι φορείς στην επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με νοητική αναπηρία και αυτισμό μέσω της υποστηριζόμενης εργασίας και μάλιστα με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα, εν τούτοις μέχρι πρόσφατα δεν είχαν αναληφθεί πρωτοβουλίες για τη θεσμική της κατοχύρωση.
Η ανάγκη της υπαγωγής της υποστηριζόμενης εργασίας στο πεδίο των δημόσιων πολιτικών, αναδείχθηκε για πρώτη φορά στο στόχο 14 του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των ατόμων με Αναπηρία.
Σχεδιάζοντας την επόμενη ημέρα, η θεσμοθέτηση της υποστηριζόμενης εργασίας για τα άτομα με νοητική αναπηρία και αυτισμό αποτελεί την νέα μεταρρύθμιση της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη , εντάσσοντας την σ’ ένα ευρύτερο πλέγμα δημόσιων πολιτικών, που προωθούν τη διαβίωση στην κοινότητα και την κοινωνική συμπερίληψη.
Για παράδειγμα, κάποιος ένοικος που φιλοξενείται σε στέγη υποστηριζόμενης διαβίωσης να έχει πρόσβαση στην ελεύθερη αγορά εργασίας μέσω της υποστηριζόμενης απασχόλησης. Γιατί η διασφάλιση της πρόσβασης στην εργασία για τα άτομα με αναπηρία είναι το «κλειδί» για την ενεργή και πλήρη συμπερίληψη τους σ’ όλες τις πτυχές της κοινωνικής δραστηριότητας, χωρίς στερεότυπα και αποκλεισμούς, με όρους ισότητας και αξιοπρέπειας.
Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.
