Σε πολλές γωνιές της Αθήνας αλλά και σε άλλες πόλεις της χώρας ο στολισμός των βιτρίνων με τα χριστουγεννιάτικα είδη αλλά και κάποια λαμπάκια που δειλά – δειλά έχουν ανάψει – σεβόμενα το πρώϊμο της εορταστικής περιόδου – στέλνουν το μήνυμα πως τα Χριστούγεννα δεν είναι και πολύ μακριά και πως ήδη έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την έλευσή τους.
Αν αυτό κυριαρχεί στον κόσμο της κατανάλωσης, στο χώρο της εκκλησιαστικής αλλά και της λαϊκής παράδοσης η αντίστροφη μέτρηση για τον ερχομό της γέννησης του Θεανθρώπου ξεκινά σήμερα. Ημέρα εορτασμού του ενός εκ των δώδεκα μαθητών του Ιησού, του Αγίου Φιλίππου. Και αυτό γιατί η ημέρα του εορτασμού του σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής των Χριστουγέννων ή αλλιώς της «Μικρής Αποκριάς».
Τη σημερινή ημέρα λοιπόν, που η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου Φιλίππου και η ελληνική παράδοση βρίθει εικόνων και μηνυμάτων.
Τι είναι η Μικρή Αποκριά
Σήμερα λοιπόν είναι ξεκινά η «μικρή αποκριά» γιατί σήμερα, ανήμερα του Αγίου Φιλίππου, αποκρεύουμε. Τρώμε δηλαδή για τελευταία ημέρα πριν από τα Χριστούγεννα, κρέας και ζωϊκά προϊόντα καθώς από αύριο, 15η Νοεμβρίου, ξεκινά η περίοδος της νηστείας των Χριστουγέννων.
Ναι, υπάρχει και νηστεία των Χριστουγέννων. Λίγο μικρότερη από αυτήν του Πάσχα καθώς διαρκεί 40 ημέρες και αρκετά ελαφρύτερη καθώς τις περισσότερες από τις σαράντα ημέρες, όσοι την ακολουθούν, και φυσικά εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, μπορούν να τρώνε ψάρι.
Ποιος ήταν ο Αγιος Φίλιππος
Ο Αγιος Φίλιππος καταγόταν από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας, απ’ όπου και ο Ανδρέας με τον Πέτρο. Ο ίδιος ο Ιησούς τον κάλεσε κοντά του, και εκείνος τον ακολούθησε. Κατόπιν ο Φίλιππος έφερε κοντά στον Ιησού τον Ναθαναήλ.
«Βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ»
Οι Φίλιππος και Ναθαναήλ
Σε αυτό το περιστατικό έχει τις ρίζες του και η έκφραση «βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαήλ» την οποία χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να καταδείξουμε ανθρώπους που ταίριαξαν στη βάση των κοινών τους ενδιαφερόντων.
Ο Απόστολος Φίλιππος έλαβε κατά την Πεντηκοστή τη φώτιση του Αγιου Πνεύματος και αφιερώθηκε στην κήρυξη του Ευαγγελίου, όπως και οι άλλοι μαθητές του Ιησού.
Συνελήφθη από ειδωλολάτρες στην Ιεράπολη της Φρυγίας και βρήκε μαρτυρικό θάνατο.
Από την Ορθόδοξη εκκλησιαστική στην ελληνική λαϊκή παράδοση
Ο Αγιος Φίλιππος στην ελληνική λαϊκή παράδοση συναντάται ως ένα φτωχός, καλοκάγαθος ζευγάς, του οποίου η γιορτή συνδέεται με την έναρξη της Σαρακοστής των Χριστουγέννων.
Σύμφωνα με τη λαογραφία, ο Αγιος Φίλιππος ήταν ένας φτωχός γεωργός που δούλευε σκληρά για να βγάλει τη σοδειά της χρονιάς.
Παραμονή δε της Σαρακοστής των Χριστουγέννων, όπου κατά παράδοση όλοι τρώνε κρέας γιατί ξεκινά το 40ήμερο της νηστείας, εκείνος παρέμενε στο χωράφι του μέχρι αργά προκειμένου να ολοκληρώσει τη σπορά που ξεκινούσε μεν με τις πρώτες βροχές του Σεπτεμβίου αλλά συχνά διαρκούσε μέχρι και τον Νοέμβριο, καθώς ο καιρός δεν πήγαινε πάντα όπως θα επιθυμούσαν οι γεωργοί.
«Ο φτωχός ο Φίλιππος στο χωράφι απόκρευε» λέγανε οι ξωμάχοι, αναφέρει ο λαογράφος Βασίλης Λαμνάτος («Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας»).
Αυτή η χαρακτηριστική έκφραση που καταγράφει ο λαογράφος περιγράφει τη σκληρή ζωή του γεωργού που περνά όλη τη μέρα καλλιεργώντας τη γη. Η ίδια έκφραση χρησιμοποιείται πλέον και ως παροιμία για να περιγράψει όποιον παραμελεί άλλες πτυχές της ζωής του, ρίχνοντας το κύριο βάρος του στην επαγγελματική του ζωή.
Επιπλέον η παράδοση θέλει να αποκρεύουμε το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου, γιατί βράδυ κατάφερερε να γυρίσει ο Αγιος Φίλιππος από το χωράφι του και να αποκρέψει.
Παραμονή της Σαρακοστής των Χριστουγέννων λοιπόν, σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, ο Αγιος Φίλιππος γύρισε αργά στο σπίτι του μετά από μια κουραστική ημέρα στο χωράφι. Η γυναίκα του του μήνυσε πως οι συγχωριανοί τους πολύ δύσκολα τα φέρνουν βόλτα και πως δεν έχουν τη δυνατότητα να αποκρέψουν, παραμονή της Χριστουγεννιάτικης Σαρακοστής.
Τότε ο Αγιος Φίλιππος, σηκώθηκε, πήγε στο παχνί όπου ξεκουράζονταν το ζευγάρι τα βόδια του και έσφαξε το καλύτερο από τα δύο για να δώσει στους φτωχούς συγχωριανούς του τη δυνατότητα να αποκρέψουν.
«Λιάνισε το κρέας του και το μοίρασε στους χωριανούς. Απόκρεψε ο κοσμάκης και συγχώραε τα πεθαμένα του άι-Φίλιππα. Έφαε κι ο άι-Φίλιππας και κοιμήθηκε…».
Το πρωί σαν πήγε στο παχνί ο Αγιος Φίλιππος είδε ότι τα βόδια του ήταν δύο. Ο Θεός τον αντάμειψε για την καλοσύνη του στέλνοντάς του ένα βόδι πολύ καλύτερο από αυτό που είχε θυσιάσει για να αποκρέψουν οι συγχωριανοί του.
Η παράδοση αυτή συναντάται φυσικά και με τις παραλλαγές της. Μία από αυτές αφορά την επίσκεψη του Ιησού στο σπίτι του Φιλίππου.
Η επίσκεψη του αγνώριστου Χριστού
«Ημέραν τινά επεσκέφθη αγνώριστος ο Χριστός τον άγιον εις το σπίτι του και επειδή ήτο πτωχός και δεν είχε τίποτε άλλο δια να περιποιηθή τον ξένον επισκέπτην, όπως έπρεπεν, έσφαξε το ένα του βόδι και απόκρεψαν μαζί, διότι την επομένην άρχιζεν η νηστεία. Την πρωίαν της επομένης ο Άγιος εύρε ζωντανόν το βόδι του. Το εζωντάνεψεν ο Χριστός». Πρόκειται για το απόσπασμα μίας παραλλαγής της ιστορίας του αγίου Φίλιππου, όπως αναφέρεται στο «Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των» του Φίλιππου Βρετάκου.
«Σφουγγάτε τα χειλούδια σας, -τ’Άι-Φιλίππου διάβη»
Βέβαια η νηστεία της Σαρακοστής των Χριστουγέννων δεν αφορά μόνο τους περιορισμούς στην τροφή, περιλαμβάνει την περικοπή και άλλων απολαύσεων.
Οπως αναφέρεται στα «Φθινοπωρινά» του Λουκάτου, χαρακτηριστικό είναι το δίστιχο που καταγράφεται στα (Κυπριακά Χρονικά Δ’ 1926): Σφουγγάτε τα χειλούδια σας, -τ’Άι-Φιλίππου διάβη, λένε στην Κύπρο του Αγίου Φιλίππου καθώς το έθιμο επιτάσσει την παύση αρραβώνων και γάμων κατά τη διάρκεια του Σαρανταήμερου, τη λήξη των ερωτικών αγκαλιών και των φιλιών.
Ο Αγιος Φίλιππος και η έλευση του Χειμώνα
Η γιορτή του Αγίου Φιλίππου έχει συνδεθεί στην ελληνική λαϊκή παράδοση και με την έλευση του Χειμώνα. Σύμφωνα με την παράδοση ο χειμώνας – τουλάχιστον πριν την κλιματική αλλαγή – συνηθίζει να στέλνει το μήνυμά του του Αη – Μηνά και το πολύ πολύ να καθυστερήσει μέχρι του Αγίου Φίλιππα:
– «Και «Άϊ Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνος: έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ’Αϊ Φιλίππου αυτού είμαι.» (Μεσολόγγι)
– «Αν δεν έλθω του Αγίου Μηνά, του Φιλίππου είμαι αυτού, και να μου χαιρετάς τους παλιοκαππάδες!» (Αγρίνιο)
(Η αναφορά είναι για όσους δεν έχουν καινούριες κάπες για να τους προφυλάξουν από το κρύο).
Ωστόσο η λαϊκή παράδοση προβλέπει και την τυχόν αργοπορία στην έλευση του χειμώνα:
-«Αν τ’Αϊ Φιλίππου δεν έρτω, τ’άγια των αγιών με δέξου», δηλαδή στην 21η Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου.
– «Τ’Αγια των Αγιών αν δεν έλθω το γερο Νικόλα απ’έξω στέκω»
– «Αν τ’αγιού Φιλίππου λείπω τ’άγια των αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’άγια των αγιών, τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι δω»
Σήμερα επίσης γιορτάζει ο Φίλιππας και η Φιλιππία.
