Πιστεύω στη δύναμη της λογοτεχνίας. Αυτός ήταν ο λόγος που πριν από 26 χρόνια αποφάσισα να γίνω λογοτεχνική πράκτορας και άρχισα να εκπροσωπώ και έλληνες συγγραφείς στο εξωτερικό. Το επάγγελμα της ατζέντισσας, της διαμεσολαβήτριας ανάμεσα σε εκδοτικές κουλτούρες, απαιτεί γνώση των τάσεων στη διεθνή αγορά του βιβλίου, ένστικτο, υπομονή και επιμονή. Οι πρώτες επιτυχίες μου, που βασίστηκαν στα δύο πρώτα, πωλήσεις βιβλίων του Πέτρου Μάρκαρη, του Χρήστου Χρυσόπουλου και του Χρήστου Χωμενίδη, μάλλον δικαιώθηκαν σε βάθος χρόνου. Αλλες φορές μια πώληση είναι αποτέλεσμα πεισματικής δουλειάς. Κάποιες φορές οι εξωτερικές συνθήκες βοηθούν. Τα τελευταία δώδεκα χρόνια οι μεταφράσεις ελληνικών βιβλίων στο εξωτερικό αυξήθηκαν κι αυτό οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση που έφερε την Ελλάδα στο διεθνές προσκήνιο, αλλά και στο European Union Prize for Literature που από το 2009 χρηματοδοτεί μεταφράσεις. Μερικά από τα βιβλία αυτά, που ανήκουν σε διαφορετικά είδη (λογοτεχνία ενηλίκων, παιδικά και graphic novels), έχουν και αξιόλογη εμπορική επιτυχία.

Βασικός παράγοντας επιτυχίας ωστόσο για την κυκλοφορία του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό είναι η σύμπνοια και ο συντονισμός δυνάμεων και δράσεων μεταξύ πολιτείας, εκδοτών και ατζέντη. Από την άποψη αυτή, η στιγμή είναι ιδανική για την έναρξη του προγράμματος βοήθειας στη μετάφραση Greeklit υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Με μεγάλη χαρά την υποδέχθηκαν και οι ξένοι εκδότες και μεταφραστές. Ελλοχεύουν βεβαίως οι κίνδυνοι χρηματοδοτήσεων για βιβλία που οι εκδότες τους δεν φροντίζουν την ικανοποιητική τους παρουσία στην ξένη αγορά, στα βιβλιοπωλεία της κάθε χώρας στη γλώσσα της οποίας μεταφράζονται, κάτι που θα πρέπει οπωσδήποτε να αποφύγουμε.

Η σημασία των εκθέσεων βιβλίου

Τα πρώτα βήματα στην εξαγωγή ενός βιβλίου γίνονται συχνά στις διεθνείς εκθέσεις. Oσοι βρεθήκαμε στην εφετινή Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, που είχε υβριδική μορφή, με διά ζώσης συμμετοχή αλλά και ψηφιακές εκδηλώσεις, διαπιστώσαμε την αγωνία των επαγγελματιών του βιβλίου να κρατηθεί η έκθεση ζωντανή.

Σε ένα τυπικό ραντεβού πώλησης δικαιωμάτων, ο πωλητής θα πει δυο λόγια για το βιβλίο και τις πωλήσεις που έχει κάνει στη χώρα του προκειμένου να πείσει τον απέναντι να το αγοράσει. Ωστόσο, υπάρχουν καλά βιβλία που δεν βρίσκονται στις λίστες των ευπώλητων, που τα συστήνεις σε ξένους εκδότες μιλώντας όχι για τις πωλήσεις τους αλλά για τις ιδέες και το περιεχόμενό τους σε κάποια από τις κοινωνικές εκδηλώσεις της έκθεσης. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι άνθρωποι του βιβλίου να συναναστρέφονται και να συνομιλούν και η παρουσία των επαγγελματιών του βιβλίου στις εκθέσεις είναι απαραίτητη. Είναι όμως κοστοβόρα και για να είναι ανταποδοτική, οι διοργανωτές των εκθέσεων οφείλουν να συμβάλλουν περισσότερο στη δημιουργία επαφών και συναντήσεων των επαγγελματιών του βιβλίου με τους εκδότες της διοργανώτριας χώρας, κυρίως με τους επαγγελματίες του βιβλίου χωρών που αποκομίζουν μικρότερο όφελος από άλλους (όπως η Ελλάδα), αλλά παρ’ όλα αυτά στηρίζουν την έκθεση με την παρουσία τους.

Πολιτισμική διπλωματία

Καίριο επίσης είναι να υποστηρίζεται το σύγχρονο ελληνικό βιβλίο στο εξωτερικό αφού εκδοθεί. Η υποστήριξη των ξένων εκδοτών μπορεί να γίνεται και με την αγορά κάποιων αντιτύπων που θα χρησιμοποιούνται για δώρα σε ξένες διπλωματικές και δημοσιογραφικές αποστολές. Οι σημερινοί έλληνες συγγραφείς αποτελούν σύγχρονο, σπαρταριστό «προϊόν», μέρος της ευρωπαϊκής ταυτότητας και καταγωγής, και η προώθησή τους στο εξωτερικό μπορεί, με μικρό σχετικά κόστος, να διαμορφώσει μια ελκυστική εικόνα της χώρας μας που θα έχει πολλαπλά οφέλη σε διάφορους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας. Η εικόνα αυτή θα ενισχύσει επιπρόσθετα τη διπλωματική παρουσία της χώρας, ασκώντας γοητεία σε μεγαλύτερες και επιρροή σε γείτονες χώρες. Το μόνο δυνατό μάρκετινγκ σε αυτή την περίπτωση είναι το εθνικό και το branding της Ελλάδας στη διεθνή σκηνή εξαρτάται και από το βιβλίο. Μπορεί να κωδικοποιηθεί και να παρουσιαστεί το πολιτισμικό «προϊόν» της Ελλάδας σε ένα σύντομο κείμενο και να προωθηθεί σε υπουργεία, πρεσβείες και προξενεία, σε ελληνικούς φορείς του εξωτερικού, σε ξένους εκδότες και στα ξένα ΜΜΕ.

Η ελληνική πολιτιστική παρουσία στο εξωτερικό μπορεί να ενισχυθεί με τη συμμετοχή των μεταφρασμένων ελλήνων συγγραφέων σε μικρότερες τοπικές εκθέσεις και τη συμμετοχή τους σε θεματικές συζητήσεις μαζί με συγγραφείς άλλων χωρών. Σημαντικό ρόλο παίζει και η κυκλοφορία των μεταφράσεων από αναγνωρίσιμους και δραστήριους ξένους εκδότες. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη περίπτωση του Δύτη του Μίνου Ευσταθιάδη που εκδόθηκε στα γαλλικά τον Νοέμβριο του 2020, σε περίοδο εγκλεισμού, από τις εκδόσεις Actes Sud. Από τον Ιούνιο του 2021 μέχρι τώρα, ο συγγραφέας έχει παρουσιάσει το βιβλίο του στη Λυών, στο Νανσί, στην Τουλούζη και στο Παρίσι. Hταν ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, μια παρουσία της Ελλάδας σε πολλά μέρη της Γαλλίας.

Στο Νανσί, στην τοπική ετήσια έκθεση που έγινε τον Σεπτέμβριο, η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα. Η υποδοχή των ελλήνων συγγραφέων (Μίνως Ευσταθιάδης, Κάλια Παπαδάκη, Ερση Σωτηροπούλου, Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Χρήστος Χρυσόπουλος, Χρήστος Χωμενίδης) ήταν εξαιρετική. Η ελληνική κοινότητα τους αγκάλιασε και το γαλλικό κοινό ήταν παρόν στις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Ανθρωποι ελληνικής καταγωγής, διάσημοι και αναγνωρίσιμοι στη Γαλλία, όπως ο Νίκος Αλιάγας, βοήθησαν ιδιαίτερα με την παρουσία τους.

Το πεδίο δράσης ανοίγεται πραγματικά πλατύ. Πρέπει να αναζητήσουμε το κοινό του μεταφρασμένου ελληνικού βιβλίου και έξω από τις ελληνικές κοινότητες. Λίγες βδομάδες πριν, είδα στο Facebook μια ανάρτηση των εκδόσεων Le bruit du temps για μια προσεχή τους έκδοση, τις Μέρες (1925-1944) του Γιώργου Σεφέρη στα γαλλικά. «Απαραίτητη για όλους όσους αγαπάνε την Ελλάδα» έγραφε ο γάλλος εκδότης. Ομως δεν μπορούμε να περιοριζόμαστε μόνο στους ήδη φιλέλληνες. Προσωπικά, αυτό ακριβώς είναι ένας από τους στόχους μου: να πάψουμε να στοχεύουμε στις ελληνικές κοινότητες και στο ήδη φιλελληνικό κοινό, που παραμένουν η μαγιά μας, να βγούμε από αυτά τα στενά σύνορα, και να «κατακτήσουμε» και τους άλλους αναγνώστες, αυτούς που δεν την ξέρουν την Ελλάδα, αλλά θα τη μάθουν μέσα από το σύγχρονο ελληνικό βιβλίο.

Η κυρία Κατερίνα Φράγκου είναι λογοτεχνική πράκτορας.