Το ασφαλιστικό ζήτημα βρίσκεται για άλλη μια φορά στην πολιτική επικαιρότητα και αρχίζει να προαναγγέλλεται η αντιπαράθεση των κομμάτων, καθώς πιάνουν μετερίζι με τις ομάδες που θα υπερασπιστούν. Οι επιλογές πολλές και συγκρουόμενες: Θα είναι άραγε με τους ασφαλισμένους μετά το 1993 που έχουν τις μεγαλύτερες επιβαρύνσεις με τις μικρότερες συντάξεις ή με τους προ του 1993 που διατηρούν τις προσωπικές διαφορές; Με τους νυν εργαζομένους ή τους ήδη συνταξιούχους; Και από κάθε κατηγορία, θα είναι με τους χαμηλόμισθους του ΙΚΑ ή τους προνομιούχους των ΔΕΚΟ, με όσες δουλεύουν μεροκάματο στα σουπερμάρκετ ή όσες είναι στο Δημόσιο με μεγάλα παιδιά αλλά βγαίνουν ακόμα με πρόωρη σύνταξη στα 58 τους; (Ναι, σωστά διαβάσατε: ακόμα και σήμερα ψηφίζονται τέτοιοι νόμοι.)
Τα ερωτήματα αυτά δείχνουν μεν ότι δεν έχουν όλοι οι ασφαλισμένοι τα ίδια κίνητρα και συμφέροντα από τις διάφορες αλλαγές, αλλά επίσης και πόσο πολύπλοκη είναι η εκ των προτέρων αξιολόγηση των συνεπειών τους, τόσο ατομικά όσο και στις επιμέρους κατηγορίες. Αιτία είναι η απουσία μιας ολοκληρωμένης και καθολικής μηχανοργάνωσης των ασφαλισμένων, πράγμα που θα επέτρεπε τόσο την έγκαιρη και ακριβή ενημέρωση των ασφαλισμένων για τις επιπτώσεις των αλλαγών, όσο και την αξιόπιστη εκτίμηση των συνεπειών που θα έχουν στο σύστημα συνολικά.
Η ίδια έλλειψη αναλυτικής καταγραφής είναι βέβαια και η αιτία των μεγάλων καθυστερήσεων στην απονομή οριστικής σύνταξης, οι οποίες έχουν γίνει πλέον τόσο μεγάλες που εξελίσσονται σε «δημοσιονομική βόμβα», όπως πρόσφατα επισήμανε ο Κλάους Ρέγκλινγκ του ESM. Επιπλέον, σήμερα η υστέρηση απονομής επιτείνει την ύφεση γιατί οι συνταξιούχοι είναι αναγκασμένοι να περιορίζουν τις δαπάνες τους και έτσι μειώνουν την ενεργό ζήτηση που χρειάζεται η οικονομία στις συνθήκες πανδημίας.
Ομως, τίποτε δεν συμβαίνει τυχαία. Η πολυπλοκότητα του συστήματος είναι πολύ βολική σε όσους θέλουν να κρύβουν τις υπέρογκες ανισότητες που έχει ακόμα το σύστημα, παρά την υποτιθέμενη ενοποίηση με τον ΕΦΚΑ. Δυσκολεύει επίσης τις μεταρρυθμίσεις, γιατί η αδυναμία έγκαιρης ενημέρωσης των συνεπειών είναι ο κύριος λόγος για την περίφημη «ασυμμετρία των αλλαγών»: όσοι ασφαλισμένοι ωφελούνται δεν το μαθαίνουν για να τις υπερασπιστούν, ενώ οι ομάδες πίεσης ξέρουν επακριβώς τι θα κερδίσουν με τις πελατειακές ρυθμίσεις που προωθούν.
Για τον λόγο αυτόν πιστεύουμε ότι πριν δρομολογηθούν σοβαρές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό σύστημα είναι αδήριτη ανάγκη να προηγηθεί μια ολοκληρωμένη μηχανοργάνωση και αποτύπωση των δεδομένων του κάθε ασφαλισμένου, του κάθε φορέα και του συστήματος συνολικά. Συγκεκριμένα προτείνουμε την άμεση, ολοκληρωμένη και υποχρεωτική καθιέρωση Προσωπικού Λογαριασμού Ασφάλισης & Σύνταξης (ΠΛΑΣ) για κάθε ασφαλισμένο, στον οποίο καταγράφονται διαχρονικά όλες οι εισφορές από όλα τα Ταμεία και τις εργασίες που κάνει στη ζωή του ο ασφαλισμένος.
Στην πραγματικότητα ο ΠΛΑΣ είναι σαν ένας τραπεζικός λογαριασμός, όπου καταθέσεις είναι οι τριμερείς εισφορές και τοκίζονται με βάση ένα τεχνικό επιτόκιο που αντιπροσωπεύει τις αποδόσεις των ταμείων.
Σταδιακά σχηματίζεται το λεγόμενο «συνταξιοδοτικό κεφάλαιο», το οποίο αποτελεί τη βάση υπολογισμού και χορήγησης της σύνταξης ενσωματώνοντας τους κανόνες κρατικής συγχρηματοδότησης και επαυξανόμενος με την εθνική σύνταξη.
Η ανάγκη αυτή έχει επισημανθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Σήμερα όμως είναι επιτακτική ανάγκη για την ουσιαστική ενοποίηση του ΕΦΚΑ, που έχει μεν δρομολογηθεί, αλλά με κάθε ευκαιρία υπονομεύεται και ουσιαστικά δεν είναι παρά μια συστέγαση φορέων χωρίς καν τη λειτουργική ομοιομορφία μεταξύ τους.
Τι μπορεί να πετύχει η εφαρμογή ενός συστήματος με ΠΛΑΣ:
1. Διασφαλίζει την κινητικότητα εργασίας σε διάφορες θέσεις, αφού το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο προσαυξάνεται ανάλογα με τις εισφορές κάθε θητείας και τις ασφαλιστικές ρυθμίσεις που επικρατούσαν. Καμιά απασχόληση – όσο σύντομη ή μερική και να είναι – δεν χάνεται ασφαλιστικά.
2. Μέσω της αυξημένης κρατικής εισφοράς ή του βαθμού απόδοσης, επιτρέπει την άμεση ενσωμάτωση κινήτρων για ειδικές κατηγορίες ασφαλισμένων, όπως για παράδειγμα μητέρες, εργαζόμενοι σε βαρέα και ανθυγιεινά, σε θέσεις υψηλού κινδύνου (όπως οι πιλότοι).
3. Κάθε χρόνο, ο ασφαλισμένος ενημερώνεται για το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο και την παρούσα αξία της σύνταξης που του αναλογεί με βάση ένα γενικό προσδόκιμο ζωής. Ετσι μπορεί εύκολα να αποφασίσει πότε θα σταματήσει μια συγκεκριμένη εργασία και πότε θα λάβει τη σύνταξη.
4. Σε κάθε αλλαγή που γίνεται στο σύστημα, ο εργαζόμενος πληροφορείται αμέσως τις συνέπειες που θα έχει στη μελλοντική του σύνταξη, όπως μαθαίνει ο καταθέτης τις διαφορές στον τόκο. Θα μπορεί επίσης η κάθε κατηγορία εργαζομένων να μαθαίνει πόσο επιβαρύνεται συνταξιοδοτικά επειδή μια άλλη ομάδα απέσπασε κάποια προνόμια ή φαλκιδεύτηκαν οι όροι ασφαλιστικής ένταξης, όπως έγινε τόσες φορές στο παρελθόν με το ΝΑΤ, το ΤΕΒΕ και άλλα Ταμεία που ήταν υγιή αλλά χρεοκόπησαν με τη χαριστική είσοδο μη-δικαιούμενων.
Το επόμενο ερώτημα είναι πώς θα υλοποιηθεί ως έργο. Ο προφανής φορέας που μπορεί να το κάνει είναι οι τράπεζες που έχουν την τεχνογνωσία λογαριασμών, τις υποδομές αποθήκευσης και επίσης διακινούν και το μεγαλύτερο μέρος εισφορών και συντάξεων. Το έργο μπορεί να ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης ως κορυφαία προτεραιότητα για τη διασφάλιση των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Οταν ο ΠΛΑΣ τεθεί σε εφαρμογή, θα αποκαλυφθούν οι ανισότητες και δυσλειτουργίες του συστήματος και θα γίνει ευκολότερη η αντιμετώπισή τους. Ο ΠΛΑΣ θα λειτουργήσει έτσι ως καταλύτης πολλών μεταρρυθμίσεων και αλλαγών. Για παράδειγμα, ο κεφαλαιοποιητικός πυλώνας για τις επικουρικές συντάξεις που εξήγγειλε η κυβέρνηση θα μπορούσε να εφαρμοστεί πολύ εύκολα ως ένας παραπλήσιος λογαριασμός στον ΠΛΑΣ, όπως μια κατάθεση ταμιευτηρίου ανοίγει δίπλα σε μια προθεσμιακή.
Οπως είναι αυτονόητο, με το σύστημα ΠΛΑΣ η έκδοση μιας σύνταξης θα είναι πλέον υπόθεση ολίγων ημερών, μέχρι να πάει ο ασφαλισμένος στο Ταμείο και να κάνει ενημέρωση του λογαριασμού. Ενας απέραντος στρατός – από υπαλλήλους, δικηγόρους και αναλογιστές -, που τώρα ασχολείται με την επιτάχυνση της απονομής σύνταξης, θα βρει κάτι πιο χρήσιμο να κάνει.
Προπάντων όμως ο ΠΛΑΣ μπορεί να γίνει ένα εφόδιο για τους νέους εργαζομένους που θα μπορούν πλέον να προσβλέπουν σε ένα πιο αξιόπιστο και αποδοτικό ασφαλιστικό σύστημα. Και αυτό θα αποτελέσει το σοβαρότερο κίνητρο παραμονής στη χώρα μας ή παλιννόστησης αν έχουν ήδη ξενιτευτεί απογοητευμένοι.
* Ο κ. Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και πρώην διοικητής του ΙΚΑ.
* Ο κ. Νίκος Χριστοδουλάκης είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρώην υπουργός Οικονομικών.
