Ελληνική Διασπορά και Μετανάστευση

Πρόσφατα ολοκληρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη οι εργασίες του πρώτου διεθνούς συμποσίου που διοργανώθηκε για την ελληνική διασπορά και μετανάστευση στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Greek Diaspora & Immigration». Το συμπόσιο που φιλοξενήθηκε στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης προσείλκυσε μεγάλο αριθμό ερευνητών και ακαδημαϊκών οι οποίοι δραστηριοποιούνται εντός και εκτός συνόρων. Παράλληλα με τις ομιλίες, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν από κοντά υλικές και άυλες μαρτυρίες Ελλήνων της Διασποράς, οι οποίες ζωντάνευαν και μέσα από φωτογραφικά στιγμιότυπα της ελληνίδας φωτογράφου Νίκης Γλεούδη και αποσπάσματα συνεντεύξεων στο Μαϊάμι, βάσει ερωτηματολογίου της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος. Η έκθεση εγκαινιάστηκε στους χώρους του μουσείου την Πέμπτη 18 Μαΐου με τον τίτλο «A Passage», κηρύσσοντας την έναρξη του συμποσίου.

Εγκαινιάζοντας τις εργασίες του συμποσίου, μετά τον πρύτανη του ΑΠΘ Π. Μήτκα, τον κοσμήτορα της Πολυτεχνικής Κ. Κατσάμπαλο, την αντιδήμαρχο Πολιτισμού Ε. Χρυσίδου, και εκπροσωπώντας το Ιδρυμα Fulbright, η διευθύνουσα σύμβουλός του Α. Ζενέτου, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στη μαζική αποδημία μορφωμένων Ελλήνων στο εξωτερικό, τη γνωστή συνθήκη του «brain drain», καλώντας μας όμως να τη δούμε ως «brain gain» και «brain circulation». Στη συζήτηση συνεισέφεραν με τα σχόλια και τα πορίσματα της έρευνάς τους στα Πανεπιστήμια του Οχάιο και του Μιζούρι οι συνεργαζόμενοι με το πρόγραμμα, καθηγητές Γιώργος Αναγνώστου και Νίκος Πουλόπουλος, και φυσικά ο πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ Νίκος Καλογήρου, ο οποίος μας μίλησε για αρχιτεκτονικά δάνεια και διασπορικές διασταυρώσεις στη Θεσσαλονίκη. Ειδικότερα ο Γ. Αναγνώστου παρουσίασε παρελθούσες και ισχύουσες θεωρήσεις και ερμηνείες του φαινομένου της διασποράς, ενώ ο Ν. Πουλόπουλος εστίασε στην πρώιμη περίοδο της ελληνικής διασποράς στην Αμερική.

Και επειδή το πρόγραμμα εκκινεί από την Ιστορία για να αναρωτηθεί και για το παρόν, τρεις τελειόφοιτες Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ (Ε. Γκολομπία, Ε. Γραμματοπούλου και Μ. Μηλώση), μετέφεραν την ανησυχία και αβεβαιότητα που βιώνουν οι νέοι εν όψει της αναζήτησης εργασίας, κοινοποιώντας τα αποτελέσματα της έρευνας που διενήργησαν μεταξύ νεαρών ελλήνων αρχιτεκτόνων της διασποράς σε Αμερική και Μεγάλη Βρετανία. Αποτελούμενη από νέους, ως επί το πλείστον, επιστήμονες, η ερευνητική ομάδα του Greek Diaspora Research and Immigration Initiative-DRIMMI (Β. Νίτσιου, Π. Μπίκας, Σ. Κιούσης, Μ. Μπελμόντε, Σ. Τσίρλη, Α. Τσιοτινού, Η. Γκουντάρας, Α. Παυλίδου) ανακοίνωσε τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας που εκπονεί σε συλλογές και αρχεία της Θεσσαλονίκης, επισημαίνοντας τη σημασία της θεωρίας του υλικού πολιτισμού στην κατανόηση και μουσειακή αναπαράσταση του φαινομένου της ελληνικής διασποράς και μετανάστευσης. Το συμπόσιο, με πλήθος εισηγήσεων που αφορούσαν περισσότερες πτυχές του φαινομένου (αρχιτεκτονική λογοτεχνία, κινηματογράφο, μουσική, εικαστικά κ.λπ.) έκλεισε με την ενότητα της αναπαράστασης της διασποράς στα γράμματα. Ιδιαίτερα σημαντικές οι ομιλίες του προέδρου της MESEA (Multi Ethnic Society: Europe and the Americas) Γ. Καλογερά και Γ. Κόκκινου. Ψυχή του προγράμματος μαζί με τη Μ. Σκαλτσά, ο κ. Καλογεράς, αναφέρθηκε στην ελληνική μετανάστευση των αρχών του 20ού αιώνα, περίοδο που εντοπίζουμε ένα από τα σημαντικότερα ρεύματα μεταναστών από την Ελλάδα σε αναλογική αντίστιξη με αυτήν του Γ. Κόκκινου. Στην εισήγησή τους οι Μ. Σκαλτσά και Π. Τζώνος τόνισαν τη διαπίστωση της δυσκολίας να αποδοθεί η βιωμένη πραγματικότητα της μετανάστευσης στα μουσεία, παρά την πρόσφατη αύξηση του αριθμού τους διεθνώς.

Η Θεσσαλονίκη, θέατρο πολλών και πολύμορφων μετακινήσεων πληθυσμών, συγκεντρώνει, όπως υποστηρίχθηκε από τους δύο καθηγητές αλλά και αρκετούς ομιλητές, όλα τα στοιχεία για την ανάπτυξη ενός Κέντρου Ερευνών αφιερωμένου στο ζήτημα της ελληνικής διασποράς και της μετανάστευσης, που θα λειτουργεί και ως πυρήνας αναφοράς και δικτύωσης με ερευνητικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Την απουσία ενός αρχειακού θεσμού ή πλατφόρμας επικοινωνίας που να αφορά στην ανταλλαγή και πρόσβαση σε υλικά και άυλα τεκμήρια διασποράς και μετανάστευσης επισήμανε και η αναπληρώτρια πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ιωάννα Λαλιώτου. Τόσο η αποσιώπηση της κινητικότητας, ως κάτι το άρρυθμο, όσο και η μη κατανόηση της κανονικότητας του φαινομένου της μετανάστευσης μας καλούν να επανεξετάσουμε και να επαναφέρουμε στον δημόσιο λόγο την έννοια της μετακίνησης πληθυσμών τόνισε. Η ίδρυση ενός κέντρου ερευνών αφιερωμένου στις άνω περιοχές επιτρέπει την εισροή της επιστημονικής γνώσης στη δημόσια σφαίρα και καλεί σε συνεργατικά εγχειρήματα, όπως η σύσταση του DRIMMI, την οποία και η κυρία Λαλιώτου υποδέχτηκε ως μία καινοτομία με πολλαπλά οφέλη.

Ο Π. Τζώνος αναφέρθηκε ειδικότερα στην προοπτική του DRIMMI, ως ένα σχετικό σώμα που αποσκοπεί να λειτουργήσει ως κέντρο για έρευνα, επικοινωνία και δράση. Τον περασμένο Νοέμβριο, στο πλαίσιο του «Greek Diaspora Fellowship Program» το οποίο χρηματοδοτεί το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, εγκρίθηκε από το Institute of International Education, USA και το Ιδρυμα FULBRIGHT το «Greek Diaspora and Immigration Research Program». Είναι από αυτό που γεννήθηκε το DRIMMI, με μια επωνυμία που παίζει και με την αισιοδοξία του ονείρου αλλά και του οράματος. Η πρόθεσή του είναι διττή: αφενός να συμβάλει σε μια συστηματικότερη τεκμηρίωση του φαινομένου στην πρόσφατη ελληνική ιστορία και αφετέρου, μέσα από αυτήν, να αποτιμήσει τη σημασία του για την ελληνική κοινωνία σήμερα, ειδικότερα για τους νέους ανά τον κόσμο διασπορικούς Ελληνες, και τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν σε σχέση με την «πατρίδα». Το πρόγραμμα, και κατ’ επέκταση το DRIMMI, συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και τον διευθυντή τους, ιστορικό Κ. Καρπόζηλο, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και στόχο έχει να αναδειχθεί σε έναν φορέα ανοιχτό στις συνεργασίες στην Ελλάδα και διεθνώς. Η πρόσκληση των καθηγητών Τ. Αναστασιάδη και Στ. Γκέκα από τα Πανεπιστήμια Μαγκίλ και Γιορκ του Καναδά, που εκπονούν μεγάλη σχετική έρευνα, του Κ. Κουρέλη από το Franklin and Marshall College των ΗΠΑ, του Α. Καμάρα από το Saint Antony της Οξφόρδης και του G. Tselos, διευθυντή των αρχείων του Ellis Island, είναι δηλωτικά αυτής της προοπτικής.

Σίγουρα, έπεται συνέχεια.

Η κυρία Ματούλα Σκαλτσά είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας στο ΑΠΘ.