Νύχτα, εμπιστοσύνη, ανασφάλεια

Ως μοναχικότητα ορίζω την τάση, την επιθυμία ενός ατόμου να είναι μόνος του, για αυτό και τη διαχωρίζω από τη μοναξιά, η οποία συνήθως αποτελεί κατάντια. Η μοναχικότητα είναι επιλογή δική σου, προτίμηση· η μοναξιά είναι μία κατάσταση από την οποία πασχίζεις να ξεφύγεις.

Σε αυτό ακριβώς έγκειται και η παραγωγική τους ανισότητα. Η μοναξιά είναι αποτρεπτική προς οτιδήποτε καινοτόμο και δημιουργικό, η μοναχικότητα είναι δημιουργική. Από μόνη της η αίσθηση της επιλογής έναντι της αδυναμίας αποφυγής δίνει ένα πλεονέκτημα στην μοναχικότητα ως προς τις παραγωγικές τις δυνατότητες. Επιπρόσθετα, η μικροπρέπειά μας μάς αναγκάζει να εστιάζουμε στα πρόσωπα που μας «χάρισαν» τη μοναξιά, ενόχληση από την οποία απαλλασσόμαστε κατά την μοναχικότητα.

Η εμπιστοσύνη είναι η τάση που αναπτύσσει ο άνθρωπος να εκτιμά πως ένα άλλο υποκείμενο θα εξακολουθήσει να δρα με βολικό προς αυτόν που εκτιμά τρόπο. Ως εκ τούτου, η έλλογη εμπιστοσύνη απαιτεί ορισμένες ενέργειες από κάποιον άνθρωπο, οι οποίες στα μάτια κάποιου άλλου θα προοικονομήσουν την υπηρέτηση ενός μοτίβου. Η εμπιστοσύνη λοιπόν για να καλλιεργηθεί απαιτεί τουλάχιστον δύο ανθρώπους εκ των οποίων ο ένας επαναλαμβάνει με συνέπεια μία συμπεριφορά από την οποία επωφελείται κάθε φορά ο άλλος άνθρωπος, ο οποίος οφείλει να φέρει το χαρακτηριστικό της ορθής κρίσης για να διακρίνει το υπό δημιουργία μοτίβο.

Η ανασφάλεια από την άλλη είναι ο φόβος που καλλιεργείται όταν το σχεδιαζόμενο μοτίβο είναι ακόμη ασαφές ή όταν παρουσιαστούν στοιχεία που συσκοτίζουν τις αρχικές εκτιμήσεις του ατόμου. Ο φόβος πως η εμπιστοσύνη -και η συνακόλουθη επένδυση στον φορέα της- θα καταρρεύσει ονομάζεται ανασφάλεια. Μία αλήθεια που σας απέκρυψα είναι πως η εμπιστοσύνη -και η ανασφάλεια- δύνανται να απευθύνονται προς μη υλικά πράγματα· οι γνώσεις, οι δυνατότητες ή για τους πιο απερίσκεπτους ακόμη και τα τυχαία συμβάντα μπορούν να αναπτύξουν την εμπιστοσύνη ή να γεννήσουν την ανασφάλεια σε κάποιον.

Αυτή η πτυχή της ανασφάλειας που απευθύνεται σε άβια όντα ή σε προϊόντα του μυαλού (γνώσεις, συναισθήματα) ονομάζεται άγχος και ο βαθμός της εκλογίκευσής του το διαχωρίζει σε έλλογο και παράλογο και κατ’ επέκταση σε διαχειρίσιμο (χρήσιμο) και μη διαχειρίσιμο (παθολογικό) άγχος.

Μολονότι εμφανής η σύνδεση εμπιστοσύνης και ανασφάλειας, θεωρώ πως έχω αφήσει ανεξιχνίαστη την σχέση αυτών των δύο με τη μοναχικότητα και τη μοναξιά. Κατά την αλληλεπίδραση των ανθρώπων, διαπροσωπική, τηλεφωνική ή διαδικτυακή, η ταχύτητα ωρίμανσης συναισθημάτων όπως η ανασφάλεια μειώνεται δραστικά, ενώ αντίθετα ο ρυθμός καλλιέργειας της εμπιστοσύνης πολλαπλασιάζεται. Αυτό σημαίνει πως οι κοινωνικές σχέσεις είναι ικανές να ενδυναμώνονται, να ανατροφοδοτούνται από τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να αποκτήσουν δυναμική (και συνεπώς να απαιτηθούν ως ανθρώπινη ανάγκη) μόνο μέσα από την ίδια τους την ύπαρξη. Με άλλα λόγια, οι κοινωνικές ανάγκες αναπτύσσονται μετά την αλληλεπίδραση των ανθρώπων και όχι πριν, πράγμα που σημαίνει πως οι πρώτες (προ)ιστορικά κοινωνικές αλληλεπιδράσεις προέκυψαν λόγω της συνάντησης των ανθρώπων και συνεπώς αποτελούν κοινωνικό κατασκεύασμα. Οι παραπάνω θέσεις έρχονται σε αντιδιαστολή με τις πιο διαδεδομένες θεωρίες (πλατωνικές, αριστοτελικές). Σκοπίμως αναφέρομαι σε «κοινωνικές αλληλεπιδράσεις» και όχι σε «ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις» μολονότι ο όρος «κοινωνικός» δεν είναι καθ’ όλα ορθός λόγω της έλλειψης κοινωνιών σε εκείνο το πλαίσιο αναφοράς· κοινωνικοί δεσμοί είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα στους προγόνους του ανθρώπινου είδους, όπως υπάρχουν και ανάμεσα σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά.*

Τι γίνεται όμως με την μοναξιά και τη μοναχικότητα; Και τα δύο αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος, ανθρώπινες συμπεριφορές ατόμων προσωρινά αποκομμένων από το κοινωνικό σύνολο, αποτελούν αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Ωστόσο, η μία πλευρά φαίνεται να αξίζει πολύ περισσότερο από την άλλη. Η μοναξιά αποτελεί κατ’ ουσίαν μία εκδίωξη, μία βάναυση απομάκρυνση από το κοινωνικό σύνολο. Οι μέθοδοι που ακολουθούνται (σκληρά λόγια, συναισθηματικές απογοητεύσεις), η αίσθηση της απομόνωσης, η ψευδαίσθηση της αδυναμίας αντίδρασης στην απόφαση τρίτων οδηγούν τον άνθρωπο σε μία απαξίωση του κοινωνικού συστήματος εν γένει, με αποτέλεσμα να καταρρέουν ένα προς ένα όλα τα μοτίβα που ο άνθρωπος αυτός είχε δημιουργήσει. Η μοναξιά, λοιπόν, είναι παράγοντας διαιώνισης της ανασφάλειας και, συχνά, της απόδειξης πως τα μοτίβα συμπεριφοράς των άλλων κινούνται κατά του ατομικού συμφέροντος, της λεγόμενης απογοήτευσης.

Από την άλλη η μοναχικότητα, υπό το πρίσμα πως πρόκεται για ενσυνείδητη επιλογή, στερείται όλων εκείνων των χαρακτηριστικών και των παραμέτρων που καθιστούν την μοναξιά εχθρό της εμπιστοσύνης. Αντίθετα, η μοναχικότητα αποτελεί μία κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος είναι τόσο βέβαιος για την πλήρωση των μοτίβων που έχει σχεδιάσει, ώστε δεν φοβάται να εγκαταλείψει την επίβλεψή τους μέσω της επαφής με τους ανθρώπους. Η μοναχικότητα λοιπόν είναι μια έκφανση επιβεβαίωσης της εμπιστοσύνης του ατόμου προς τους άλλους. Η επιλογή του για αποφυγή τους δεν βασίζεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης, αλλά στην ανάγκη του περαιτέρω ενασχόληση με τον εαυτό του, σε λόγους δηλαδή αμιγώς προσωπικούς και καθόλου κοινωνικούς, γεγονός που τους καθιστά αδιάφορους προς μελέτη στο παρόν κείμενο.

Δεδομένης λοιπόν της ανάγκης που δημιουργήθηκε στον άνθρωπο κατά τη διάρκεια της ανατροφής του σε μία κοιωνία ανθρώπων να αποτελεί αιωνίως κοινωνικό ον, εντασσόμενο στις εκάστοτε κοινωνικοποιητικές διαδικασίες, συνίστανται οι παρακάτω συμπεριφορές προς τους ανθρώπους που προσωρινά διαβιούν μόνοι· η εκδίωξή σας από το κοινωνικό σύνολο βλάπτει την εμπιστοσύνη σας προς τους ανθρώπους και τις κοινωνικές σας ικανότητες με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, η έξοδος από τον οποίο απαιτεί καταπάτηση του εγωισμού σας και προσωπική δράση. Από την άλλη η αυτοεξορία σας από το κοινωνικό σύνολο είναι μια επιλογή που επιβεβαιώνει τις κοινωνικές σας δεξιότητες, διατηρήστε την για όσο το επιθυμείτε!