Lust for Life; (Ηδονή για μια ζωή;). Παρά τη συστηματική αποκαθήλωσή της, η κατοχυρωμένη ενώπιον Θεού ή ανθρώπων μονογαμική σχέση μπορεί και πρέπει να είναι «σέξι». Ολο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες και κοινωνικοί ψυχολόγοι έρχονται να καταρρίψουν τις δυσοίωνες αναλύσεις, αποφαινόμενοι ότι η ανόθευτη σεξουαλική επιθυμία όχι μόνο δεν εκπνέει στο πλαίσιο του γάμου αλλά συνιστά τελικά τη ζωτική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητά του.
Η σωστή δοσολογία σεξουαλικής επιθυμίας και αγάπης προβάλλεται πλέον ακόμη και ως το τέλειο αντίδοτο στη φθοροποιό επίδραση ενός παρηκμασμένου για ένα μεγάλο τμήμα του πλανήτη θεσμού (σίγουρα, πάντως, για το 40% των Αμερικανών, όπως αποκάλυπτε έρευνα του Pew Research Center το 2010). Σε πρόσφατο τεύχος του με κεντρικό θέμα «The Sexual Brain» («Ο σεξουαλικός εγκέφαλος»), το αμερικανικό περιοδικό «Scientific American» αποπειράται, μεταξύ άλλων, να αποδείξει ότι είναι εφικτό το «γεφύρωμα» δύο φαινομενικά τόσο ετερώνυμων (και για την επιστήμη και για το συλλογικό φαντασιακό) πόλων. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ η ακαδημαϊκή προσέγγιση της αγάπης ή, αν προτιμάτε, του (αποστραγγισμένου από τις ποταπές ορέξεις) έρωτα μετρά ήδη 100 χρόνια, η σεξουαλική επιθυμία ταυτιζόταν αποκλειστικά επί σειρά δεκαετιών με αχαλίνωτα, ζωώδη ένστικτα, εξ ου και η επιστημονική διερεύνησή της ήταν περιορισμένη ή και απαγορευμένη για κλινικούς γιατρούς, ψυχιάτρους και sex therapists που ασχολούνταν με κοινωνικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς. Σήμερα, όμως, νέες έρευνες νευροαπεικόνισης έχουν ανερυθρίαστα ξεκινήσει να περιγράφουν τον άρρηκτο μεταξύ τους δεσμό.
Πηγή: Dariusz Kuzminski/alamy stock photo/visualhellas.grΣεξ στις έλικες του εγκεφάλου και του γάμου
Ηδονή ή αγάπη; Είναι αλήθεια ότι ένα διόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι της σύγχρονης έρευνας επιμένει να εστιάζει στο ιδιαίτερο αποτύπωμά τους στον ανθρώπινο εγκέφαλο, καταδεικνύοντας ότι αποτελούν ξεχωριστές οντότητες και ότι η μία δεν προϋποθέτει την άλλη. Λίαν ενδεικτική η έρευνα που διενεργήθηκε (το 1960) με τη συμμετοχή 500 ατόμων από τη γνωστή αμερικανίδα ψυχολόγο Ντόροθι Τένοβ του Πανεπιστημίου του Μπρίτζπορτ στο Κονέκτικατ. Ενα 53% των γυναικών και ένα συντριπτικό 79% των ανδρών συμφωνούσαν απόλυτα με τη δήλωση: «Εχω βιώσει σεξουαλική έλξη για κάποιον χωρίς όμως να νιώθω το παραμικρό αίσθημα αγάπης». Την ίδια στιγμή, το 61% των γυναικών και το 35% των ανδρών έδειχναν να συμφωνούν και με το «Εχω υπάρξει ερωτευμένος χωρίς να νιώθω την ανάγκη για σεξ». Κάποιες έρευνες, πάλι, έρχονται, σύμφωνα πάντα με τον «Scientific American», να αποκαλύψουν «έναν πιο σύνθετο και συνεργατικό δεσμό ανάμεσά τους». Αμφότερα δύνανται να ενεργοποιήσουν περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται άμεσα με συναισθήματα όπως η ευφορία, η ανταμοιβή, το κίνητρο, ο εθισμός και η σωματική εικόνα. Εδώ έρχεται να προστεθεί μία διόλου αμελητέα νευροεπιστημονική λεπτομέρεια: η ηδονή και η αγάπη ενεργοποιούν διαφορετικά τμήματα των ίδιων δομών του εγκεφάλου. Πρόκειται για τη νήσο του εγκεφάλου (ή του Reil) και το ραβδωτό σώμα.
Οι Στέφανι και Τζον Κατσιόπο, νευροεπιστήμονες του Πανεπιστημίου του Σικάγου, γράφουν στον «Scientific American» ότι σε μετα-ανάλυση 20 ερευνών με 429 συμμετέχοντες διαπίστωσαν ότι το οπίσθιο μέρος της νήσου του εγκεφάλου (ή του Reil) στον εγκεφαλικό φλοιό ενεργοποιεί περισσότερη σεξουαλική επιθυμία παρά αγάπη, ενώ το εμπρόσθιο μέρος ενεργοποιεί περισσότερη αγάπη και λιγότερο πόθο. Αυτή η πίσω-μπρος διχοτόμηση συνάδει με μια γενικότερη αρχή οργάνωσης του ανθρώπινου εγκεφάλου: οι πίσω πλευρές εμπλέκονται περισσότερο σε απτές αισθήσεις, αντιδράσεις και συναισθήματα του παρόντος, εν αντιθέσει με τις μπροστινές που εμπλέκονται πρωτίστως στην ενσωμάτωση αφηρημένων εννοιών (π.χ. από το μακρινό παρελθόν μέχρι διαφορετικές εκδοχές του μέλλοντος). Οι έρευνες καταδεικνύουν ότι καθώς ο σεξουαλικός πόθος μετεξελίσσεται προοδευτικά σε αγάπη, η δραστηριότητα κυλά από το πίσω μέρος της νήσου του εγκεφάλου στο μπροστινό τμήμα, με αποτέλεσμα οι ευχάριστες «παρενέργειες» της σεξουαλικής επιθυμίας (που πυροδοτούνται όπισθεν) να συμπράττουν αισίως με τις αφηρημένες εξάρσεις της στοργής (που πυροδοτούνται έμπροσθεν). Ενα πανομοιότυπο μοτίβο αναδύεται στην έτερη, προαναφερθείσα περιοχή του εγκεφάλου, το ραβδωτό σώμα, μόνο που αυτή τη φορά το «ταξίδι» πραγματοποιείται από κάτω προς τα πάνω.
Στις «Νύχτες γεμάτες έρωτα» η Λόρι Τατλ, η ηρωίδα που υποδύεται η Ντόρις Ντέι, βρίσκει τελικά την ευτυχία στο πλευρό του Μπάρνεϊ Σλόουν (Φρανκ Σινάτρα). Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Η επιστήμη λέει όχι. Πηγή: snap/rex/shutterstockΟι έρευνες έρχονται, λοιπόν, να επιβεβαιώσουν ότι τελικά η πιο ισχυρή σχέση είναι ένα εκρηκτικό μείγμα που περιλαμβάνει ταυτόχρονη κινητοποίηση στα κέντρα της αγάπης και της επιθυμίας: η παθιασμένη αγάπη. Αυτή η τελευταία κτίζεται στο νευρωνικό δίκτυο της σεξουαλικής επιθυμίας, το οποίο συνδέεται με περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσδοκία της ανταμοιβής, την ανάπτυξη συνηθειών, την απεικόνιση αφηρημένων εννοιών, τον έλεγχο κ.ο.κ. Βέβαια, η δυνατή αυτή σχέση δεν είναι απαραιτήτως το ιδεώδες σχήμα για δύο ανθρώπους. Οπως και να το κάνουμε, κάποια ζευγαρώματα είναι «καταδικασμένα» να μείνουν στην Ιστορία ως «one night stands (σχέσεις της μίας βραδιάς). Είναι, όμως, εξαιρετικά παρηγορητικό να καταλάβει κανείς ότι η σωστή αναλογία άσπιλης αγάπης και κολασμένης σεξουαλικής επιθυμίας εξατομικεύεται πλήρως, άλλως ειπείν κάθε ζευγάρι μπορεί να πάρει τα δύο αυτά συγκοινωνούντα δοχεία και να δημιουργήσει στο εργαστήριο το δικό του φίλτρο, π.χ. υψηλή δόση αγάπης-υψηλή δόση πόθου, λίγο και από τα δύο, υψηλή δόση πόθου-ψήγματα αγάπης κ.ο.κ. Οπως τονίζουν, πάντως, οι δύο νευροεπιστήμονες στον «Scientific American», «Η ιδεώδης συνθήκη είναι όταν δύο άνθρωποι συμφωνούν στη δοσολογία, δημιουργώντας μια υγιή ισορροπία αγάπης και επιθυμίας, καθώς και μεγαλύτερες πιθανότητες για μια σταθερή, ικανοποιητική, μονογαμική σχέση. Οποια, βέβαια, και αν είναι η έκβαση, το μισό ταξίδι είναι να φτάσεις εκεί».
Sex uppers και sex killers στον γάμο
Η μακροζωία του γάμου είναι σήμερα πιο μεγάλη πρόκληση από ποτέ, γράφει και η Μπελίντα Λάσκομπ σε πρόσφατο άρθρο της στο «Time» με τον εμψυχωτικό τίτλο «Πώς να μείνεις παντρεμένος». Μεταξύ άλλων, η πάντα γλαφυρή Λάσκομπ καταθέτει δεδομένα που στηρίζουν τη σπουδαιότητα του σεξ ακόμη και έναντι άλλων, φαινομενικά πανίσχυρων συγκολλητικών γαμηλιότητας, π.χ. του χρήματος (κάτι, υποθέτω, ιδιαίτερα απελευθερωτικό για τα παντρεμένα ζευγάρια στην Ελλάδα της κρίσης). Σημειωτέον ότι καναδοί ερευνητές που επεξεργάστηκαν δεδομένα από τρεις διαφορετικές έρευνες διαπίστωσαν ότι το χάσμα στην «ικανοποίηση από τη ζωή εν γένει» ανάμεσα σε παντρεμένα ζευγάρια τα οποία είχαν σεξουαλική επαφή μία φορά την εβδομάδα και σε παντρεμένα ζευγάρια που «συνευρίσκονταν» λιγότερο από μία φορά τον μήνα ήταν σαφώς μεγαλύτερο από εκείνο που υπήρχε ανάμεσα σε παντρεμένους που είχαν ετήσιο εισόδημα από 50.000 μέχρι 75.000 δολάρια και τους προκλητικά λιγότερο προνομιούχους οι οποίοι εισέπρατταν μετά βίας από 15.000 έως 25.000 δολάρια.
Η Λάσκομπ δεν διστάζει να περισυλλέξει και άλλα επιστημονικά δεδομένα υπέρ της παντοδυναμίας του σεξ μέσα στον γάμο. Επιστρατεύει π.χ. μια έρευνα του Ινστιτούτου Κίνσεϊ (2011), αυτή τη φορά σε Γερμανία, Ισπανία, Βραζιλία και Ιαπωνία, η οποία αποκαλύπτει ότι ειδικότερα η γυναίκα σε σταθερή σχέση δηλώνει σεξουαλικά πιο πλήρης έπειτα από 15 χρόνια παρά στην πρώτη δεκαετία της σχέσης. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι σύμφωνα με έτερη έρευνα η συχνότητα του σεξ στον πρώτο γάμο είναι σαφώς πιο μεγάλη από αυτήν στον δεύτερο και, υποθέτουμε, στους επόμενους. Μιλώντας στο «Time», ο Τζον Γκότμαν, ένας από τους εξέχοντες ερευνητές γάμου στις ΗΠΑ, φτάνει στο σημείο να δηλώσει ότι τα πιο ώριμης ηλικίας παντρεμένα ζευγάρια τείνουν να συμπεριφέρονται όπως τα νεαρά παντρεμένα ζευγάρια, ακόμη και εκτός κρεβατοκάμαρας: «Το εντυπωσιακό είναι ότι όσο περισσότερο καιρό μένουν μαζί οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο αυξάνεται η μεταξύ τους τρυφερότητα». «Η έρευνά μας», συμπληρώνει ο Γκότμαν, «έχει αρχίσει να αποκαλύπτει ότι στην ύστερη ζωή η σχέση σου έχει την τάση να εξελίσσεται σε αυτό που ήταν στην περίοδο του φλερτ».
Πηγή: Dariusz Kuzminski/alamy stock photo/visualhellas.grΑς μην ξεχνάμε, η γενετήσια ορμή μέσα στον γάμο πρέπει πρωτίστως να εξουδετερώσει το υπέρτατο sex killer: τα παιδιά. Οι sex therapists επιμένουν σταθερά ότι οι παντρεμένοι δεν πρέπει να αφήνουν τα τέκνα να τους εμποδίζουν από το να περνούν χρόνο μαζί (το υπέρτατο προκαταρκτικό παιχνίδι για μια ερωτική ζωή που δεν έχει εγκαταλειφθεί στη φορμαλδεΰδη). «Δεν χρειάζεται να είναι γιγάντιες ποσότητες χρόνου, αλλά ψήγματα ή μικρά κομμάτια» υπογραμμίζει ο Σκοτ Στάνλεϊ, συνδιευθυντής του Κέντρου των Σπουδών Οικογένειας και Γάμου στο Πανεπιστήμιο του Ντένβερ: «Ακόμη και κάτι τόσο απλό όσο ένας περίπατος μετά το βραδινό είναι αρκετός». Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι αυτός ο «ποιοτικός χρόνος» μαζί (και μακριά από τη στράτα του μωρού ή τις εκρήξεις ορμονών του 13χρονου γιου) δεν αναλώνεται στην επίλυση διαφορών ή διαβρωτικών της λίμπιντο εκκρεμοτήτων: «Μερικοί άνθρωποι την ώρα που θα έπρεπε να βρίσκονται σε κατάσταση (mode) διασκέδασης και οικειότητας, αλλάζουν απότομα σε κατάσταση σύγκρουσης. Δεν πρέπει να συγχέονται οι διαφορετικές καταστάσεις».
Κλίμακες ρομαντικού και λυσσαλέου πάθους
Το πάθος πρέπει και αυτό να ενισχύεται, αρκεί να μην παρερμηνεύεται, επιμένουν, μεταξύ άλλων, διακεκριμένοι ειδικοί της «θετικής ψυχολογίας» (η οποία βρίσκει πάμπολλες εφαρμογές και στον γάμο). Ως «πάθος», δηλαδή, δεν πρέπει να νοείται η τόσο δημοφιλής στην ποπ κουλτούρα αχαλίνωτη σεξουαλική εμμονή. Οπως εξηγεί (σε έτερο τμήμα του πολύπλευρα διαφωτιστικού τεύχους «The Sexual Brain» του «Scientific American») ο κοινωνικός ψυχολόγος Ρομπέρ Ζ. Βαλεράν από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ στο Μόντρεαλ, κάτι τέτοιο δεν οδηγεί σε καμία περίπτωση σε μια υγιή σχέση. «Αντιθέτως, το εμμονικό πάθος, αυτό δηλαδή που σου «κλέβει» τον έλεγχο, είναι τόσο καταστροφικό για τη σχέση –καθότι την καθιστά λιγότερο ικανοποιητική σεξουαλικά και όχι μόνο – όσο και η παντελής απουσία πάθους». Πρόσφατες έρευνες κάνουν ευρεία χρήση του Romantic Passion Scale (RPS) του Βαλεράν, ενός ερωτηματολογίου που μετρά επακριβώς τις ποσότητες «αρμονικού» και ανισόρροπου πάθους. Αναφέρουμε ενδεικτικά μία από τις «ερωτήσεις» του RPS: «Από τότε που έχω σχέση με τον/την…, τα συναισθήματά μου είναι πάνω σε ένα rollercoaster» (καλείσαι να απαντήσεις σε ποιον βαθμό συμφωνείς ή όχι).
Οι singles (και οι διαζευγμένοι) θα συνεχίσουν αναμφιβόλως να καγχάζουν το μάταιο του να φαντασιώνεται κανείς σεξουαλική ευδαιμονία για πολλά χρόνια με τον ίδιο άνθρωπο (και σχεδόν μοιραία με τους ίδιους τρόπους). Και όμως, και αυτοί έχουν εν μέρει κατατροπωθεί. Το ασυμβίβαστο μεταξύ υγιούς λίμπιντο και γάμου κατέρριψε επιτυχώς η δόκτωρ Βιρτζίνια Ράτερ, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Framingham State Univesity της Μασαχουσέτης σε άρθρο της τον Ιούλιο του 2014 στο «Psychology Today». Επικαλούμενη έρευνα του Ινστιτούτου Κίνσεϊ (2010), σύμφωνα με την οποία το 2009 οι τρεις στους πέντε singles δεν είχαν καθόλου σεξουαλικές επαφές σε σχέση με τον μόλις έναν στους πέντε παντρεμένους, η Ράτερ διέψευσε πανηγυρικώς όσους κηρύττουν ότι ο γάμος δεν εξασφαλίζει πρόσβαση στο σεξ αλλά στην αγαμία. Οχι βέβαια ότι το σεξ εξασφαλίζεται άκοπα πάνω στο συζυγικό king size κρεβάτι. Τουναντίον, απαιτείται διαρκώς, σύμφωνα πάντα με τη Ράτερ, επικαιροποίηση και rewriting του «σεξουαλικού σεναρίου» που έχει ο καθένας στο κεφάλι του, έτσι ώστε να αντανακλά νέα κοινωνικά μοντέλα και νέους ρόλους.
Ισως οι γενναιόδωρες δόσεις λοξής φαντασίας να είναι αυτό που χρειάζεται το σεξ για να βγει αλώβητο στη μονομαχία με το μονότονο σενάριο του γάμου. Δεν είναι τυχαίο ότι η ισόβια σεξουαλική (αν και πολλαπλώς παρεκκλίνουσα) προσκόλληση του Σαλβαδόρ Νταλί στην (κατά δέκα χρόνια μεγαλύτερη σύζυγό του) Γκαλά εγκαινιάστηκε την ημέρα (1929) που γνωρίστηκαν και εκείνος τη ρώτησε: «Τι θέλεις από μένα;». «Θέλω να με σκοτώσεις» ήταν η απάντηση που του έδωσε, «σκλαβώνοντάς» τον μέχρι το τέλος. Καταρρίπτοντας ελέω επιστήμης το παλαιό αξίωμα «Ο γάμος σκοτώνει το σεξ» μπορεί κανείς, παντελώς αυθαίρετα, να ακολουθήσει το παράδειγμα του κορυφαίου σουρεαλιστή αναφωνώντας, χωρίς απαραιτήτως να βγάζει νόημα: «Επιτέλους, το σεξ θα σκοτώσει τον γάμο!».
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 26 Ιουνίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
