Αθήνα underground

Το βιβλίο «Η αρχαία αστική οδός και το μετρό κάτω από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης», από τις εκδόσεις Καπόν, θα παρουσιαστεί την Τρίτη 19 Απριλίου στις 19.00, στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης (Μαρίνου Αντύπα 134 & Σοφοκλή Βενιζέλου 100) στην Ηλιούπολη.

Το τεύχος Φεβρουαρίου 2016 της αγγλόφωνης έκδοσης του «National Geographic» ήταν αφιερωμένο στον θαυμαστό «υπό-κοσμο» του Λονδίνου. Το cover story με τίτλο «Κάτω από το Λονδίνο» αποκαλύπτει τα θαυμαστά αρχαιολογικά ευρήματα που ήλθαν το τελευταίο διάστημα στο φως, κυρίως χάρη στο κολοσσιαίο πρότζεκτ της Crossrail, έναν νέο βραχίονα του βρετανικού σιδηροδρομικού δικτύου που διασχίζει τα έγκατα της αγγλικής πρωτεύουσας –γνωστό και ως Elizabeth line. Από την έναρξη του φαραωνικού έργου το 2009 (θα εγκαινιαστεί το 2018), έχουν ανασκαφεί 40 σημεία, αποκαλύπτοντας περισσότερα από 10.000 ευρήματα που γυρίζουν τον χρόνο 70.000 χρόνια πίσω. Οι 200 αρχαιολόγοι που εποπτεύουν τη μεγαλύτερη αυτή τη στιγμή ανασκαφή στην Ευρώπη αναμένεται να έχουν πάρα πολλή δουλειά τα επόμενα χρόνια. Αυτό συμβαίνει άλλωστε κάθε φορά που ένα φιλόδοξο κατασκευαστικό έργο εισχωρεί σε εύφορα στρώματα Ιστορίας. Αυτό είχε συμβεί (και εξακολουθεί να συμβαίνει) και στην περίπτωση του μετρό της Αθήνας.

Εχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια από την έκδοση του καταλόγου της έκθεσης «Η πόλη κάτω από την πόλη» (σε επιμέλεια Λιάνας Παρλαμά και Νικολάου Σταμπολίδη), η οποία είχε πραγματοποιηθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και παρουσίαζε τα ευρήματα από τις ανασκαφές του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου της Αθήνας. Σήμερα, το λεύκωμα της αρχαιολόγου Κωνσταντίνας Καζά-Παπαγεωργίου (υπεύθυνης επί τριάντα χρόνια για την περιοχή από τη Δάφνη έως τη Γλυφάδα), με τίτλο «Η αρχαία αστική οδός και το μετρό κάτω από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης» (εκδ. Καπόν), έρχεται να συμπληρώσει την ιστορική εικόνα των περιοχών που διατρέχει πλέον το μετρό, μετά και την πιο πρόσφατη επέκτασή του. Στο γεμάτο εικόνες βιβλίο, γραμμένο σε ρέουσα γλώσσα και με πολλά ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία, περιλαμβάνεται το σύνολο των σωστικών ανασκαφών που έφεραν στο φως πρωτοελλαδικά και μυκηναϊκά συγκροτήματα, εργαστηριακές εγκαταστάσεις, λατομεία, νεκροταφεία, θέατρο, καθώς και πλήθος από συναρπαστικά μαρμάρινα ή πήλινα ευρήματα προϊστορικών, κλασικών, ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν αναφερόμαστε σε ευρήματα σχετικά με την κατασκευή του μετρό, εννοούμε τις αρχαιότητες που εντοπίζονται στις θέσεις κατασκευής των σταθμών, αφού οι σήραγγες περνούν κάτω από τα ανθρωπογενή στρώματα.

Στον ενδιαφέροντα πρόλογο του Μιχάλη Α. Τιβέριου, ομότιμου καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ακαδημαϊκού, διαβάζουμε πως η επέκταση της Γραμμής 2 του μετρό συμπίπτει, σε γενικές γραμμές, με την πορεία της λεωφόρου Βουλιαγμένης, η οποία ξεκινά από την οδό Καλλιρρόης, νοτίως του Ολυμπιείου, και συναντά στα πηγαδάκια της Βούλας τη δυτική παραλιακή λεωφόρο που οδηγεί στο Σούνιο. Αν τα ποτάμια είναι οι φλέβες μιας πόλης, τότε οι μεγάλοι δρόμοι είναι βαθιές χαρακιές στο δέρμα της που δύσκολα σβήνουν. Διότι οι σημαντικές διαδρομές των ανθρώπων παραμένουν συνήθως αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο. Ετσι, η σημερινή πορεία της λεωφόρου Βουλιαγμένης ταυτίζεται, σε μεγάλο βαθμό, με τη σημαντική αρχαία αστική οδό που συνέδεε το αθηναϊκό άστυ με τις δυτικές ακτές της Αττικής, φτάνοντας έως το Σούνιο και τη Λαυρεωτική. Ο δρόμος αυτός, η ιστορία του οποίου ανάγεται στη μυκηναϊκή εποχή, ήταν γνωστός, σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία, ως η «οδός η επί Σουνίου φέρουσα».

Η Κωνσταντίνα Καζά-Παπαγεωργίου αναφέρει στην εισαγωγή της πως η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου γεννήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου του 2012, όταν ο τότε υπουργός μεταφορών Κωστής Χατζηδάκης επισκέφθηκε τους νέους σταθμούς της κόκκινης γραμμής του μετρό. Εκπρόσωποι των τοπικών δήμων που συμμετείχαν σε εκείνη την επίσκεψη, και ιδιαίτερα ο Δημήτρης Κούτρας, πρόεδρος της κατασκευαστικής εταιρείας Ακτωρ, κατά την ξενάγησή τους στα διατηρημένα αρχαία κατάλοιπα των σταθμών Αλιμος και Αργυρούπολη, εξέφρασαν την επιθυμία και την πρόταση για την έκδοση ενός οδηγού που θα ενημέρωνε το κοινό για αυτές τις αρχαιότητες. Ξεφυλλίζοντας το πόνημά της εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι παρέδωσε στο κοινό κάτι σημαντικότερο: μια σχεδόν πλήρη, αρχαιολογικού ενδιαφέροντος μελέτη για το τοπίο δυτικά του Υμηττού και την εξέλιξή του στο πέρασμα των αιώνων χάρη στην προνομιακή θέση του σε σχέση με την Αθήνα και τον Πειραιά.

Φωτογραφικό υλικό υπάρχει πλούσιο και ιδιαιτέρως καλαίσθητο, καθώς και πολλές ιστορίες –έχει, για παράδειγμα, ενδιαφέρον το πώς ένα μαρμάρινο άγαλμα Σφίγγας, που ανασύρθηκε τυχαία από εκσκαπτικό μηχάνημα του Δήμου Αργυρούπολης, διασώθηκε από τον οδηγό ενός μισθωμένου φορτηγού, αφού χρειάστηκε να διαπληκτιστεί πρώτα με παρευρισκόμενους συνεργάτες του δήμου σχετικά με το ποια θα έπρεπε να είναι η τύχη του. Ο ανυποψίαστος αναγνώστης θα εντυπωσιαστεί σίγουρα από το κεφάλαιο που αναφέρεται στον αρχαίο αττικό δήμο της Αιξωνής (σημερινή Γλυφάδα) ή από την αναφορά στο ταφικό μνημείο του Ελληνικού. Το λεύκωμα είναι χωρισμένο σε κεφάλαια που ακολουθούν τη σειρά των στάσεων του μετρό και επειδή Ιστορία χωρίς παρόν δεν νοείται, θα ήταν χρήσιμο να διαβάσει κανείς και τα σχετικά με τους σταθμούς στοιχεία, καθώς και κάποιες πληροφορίες για τα έργα σύγχρονης τέχνης που κοσμούν μερικούς από αυτούς.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Απριλίου 2016