Την άνοιξη του 2014, όταν ξεκινούσε μετά πολλών εμποδίων η πέμπτη αξιολόγηση, μέσω ισχυρών πιέσεων από τους δανειστές για αλλαγές στο Ασφαλιστικό, για απελευθέρωση των ομαδικών απολύσεων και για ρύθμιση των «κόκκινων» δανείων, εκτυλίχθηκε η ακόλουθη ενδιαφέρουσα σκηνή. Το κλιμάκιο των ελλήνων διαπραγματευτών όρθωσε σθεναρή στάση –ή τουλάχιστον έτσι νόμιζε –απέναντι στις απαιτήσεις των δανειστών. Οι τροϊκανοί τούς άκουγαν αμίλητοι και όταν ολοκληρώθηκε η παράθεση επιχειρημάτων ένας από τους επικεφαλής τους άνοιξε το στόμα του και εκτέλεσε ψυχρά τους συνομιλητές του. «Δεν έχω λόγο να ανησυχώ» είπε. «Η επόμενη κυβέρνηση, που όπως φαίνεται θα είναι η κυβέρνηση της Αριστεράς, θα μπορεί να περάσει πιο εύκολα τα μέτρα».
Ο κύβος από την πλευρά των δανειστών είχε ριφθεί, όμως η τότε κυβέρνηση πίστευε ότι μπορούσε να αλλάξει τη φορά των πραγμάτων. Χρειάστηκε να μεσολαβήσουν το Παρίσι Ι, το Παρίσι ΙΙ και ακόμη η συνεδρίαση του Eurogroup στις 8 Δεκεμβρίου, στην οποία η Κομισιόν δέχθηκε ότι η Ελλάδα είχε προχωρήσει πολύ αλλά το ΔΝΤ και η ΕΚΤ διαφώνησαν, οπότε η αξιολόγηση ναυάγησε, για να έρθει στην εξουσία η κυβέρνηση της Αριστεράς. Η διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ δεν ήταν αυτή που φαντάζονταν οι δανειστές. Αλλά και η κατάληξή της τον Ιούλιο του 2015 δεν ήταν αυτή που προσδοκούσε ο Αλέξης Τσίπρας.
Από το πρώτο Μνημόνιο


Υστερα από σχεδόν πέντε χρόνια συγκρούσεων, εκβιασμών και συμβιβασμών, η Ελλάδα ακόμη δεν απέκτησε ένα πραγματικά καινοτόμο και βιώσιμο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Η μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού ήταν το μείζον θέμα που τέθηκε από την έναρξη του πρώτου Μνημονίου, το 2010. Ηταν η εποχή που ο Πόουλ Τόμσεν έκανε βραδινές βόλτες στην παραλιακή, άκουγε και τις αντιμνημονιακές κορόνες της ΝΔ και εμφανιζόταν οργισμένος στις συσκέψεις με τα κυβερνητικά κλιμάκια, διερωτώμενος «πώς γίνεται να μην έχει συνειδητοποιήσει κανένας, ούτε οι πολίτες ούτε τα κόμματα, σε ποια κατάσταση βρίσκεται η χώρα!». Ηταν η εποχή που τα κλιμάκια της τρόικας ρωτούσαν τον τότε υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Γιώργο Κουτρουμάνη «πόση είναι η μέση σύνταξη στην Ελλάδα;». «Είναι 750 ευρώ» απαντούσε εκείνος. «Μήπως αυτή πρέπει να είναι η ανώτερη;» ανταπαντούσαν οι τροϊκανοί.
Το 2010, με υπουργό τον Ανδρέα Λοβέρδο, δόθηκε η πρώτη μεγάλη μάχη για το Ασφαλιστικό με αντικείμενο τα ποσοστά αναπλήρωσης. Τότε η κύρια και η επικουρική σύνταξη αντιστοιχούσαν στο 70%-78% των συντάξιμων αποδοχών. Η τρόικα ασκούσε πίεση να πέσει το ποσοστό στο 45% –μάλιστα έγινε και η πρόταση να μειωθούν οι συντάξεις στα 580 ευρώ για όλους. Οι Λοβέρδος και Κουτρουμάνης διέκοψαν τη διαπραγμάτευση και εξήγησαν την κατάσταση στον Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος συγκάλεσε εκτάκτως κυβερνητικό συμβούλιο με τη συμμετοχή και του τότε αντιπροέδρου Θεόδωρου Πάγκαλου. Σε αυτό αποφασίστηκε ότι αν οι δανειστές επιμείνουν στην απαίτησή τους η κυβέρνηση θα παραιτούνταν! Η κρίση αποσοβήθηκε όταν η Κομισιόν δήλωσε ότι δεν υπάρχει τέτοια πρόταση στο τραπέζι των συζητήσεων.
Πρωτοποριακός νόμος


Ο νόμος 3863/2010 που ψήφισε η κυβέρνηση Παπανδρέου θεωρήθηκε από τους πιο πρωτοποριακούς στην Ευρώπη. Μάλιστα στις 3 Οκτωβρίου 2010 ο τότε πρωθυπουργός τιμήθηκε στο Βερολίνο με το βραβείο «Κβαντρίγκα 2010», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την 20ή επέτειο ενοποίησης της Γερμανίας, για τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες προωθούσε. Εντύπωση είχε προκαλέσει το γεγονός ότι τον πανηγυρικό εκφώνησε ο διοικητής της Deutsche Bank Γιόζεφ Ακερμαν, ο οποίος λίγο νωρίτερα είχε αμφισβητήσει την ικανότητα των Ελλήνων να ξεπεράσουν τη δημοσιονομική κρίση.
Το επόμενο διάστημα άρχισε να εφαρμόζεται σταδιακά ο νόμος 3863/2010 για τη βασική και την αναλογική σύνταξη, τα ποσοστά αναπλήρωσης, τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, τη δημιουργία του ΕΟΠΥΥ κ.ά. Υπουργός Εργασίας έγινε η Λούκα Κατσέλη, η οποία είχε σφοδρή σύγκρουση με την τρόικα για τα εργασιακά. Η κακή χημεία φάνηκε από τις πρώτες συναντήσεις με τους επικεφαλής των τριών θεσμών. Σε μία από αυτές η κυρία Κατσέλη έδωσε διάλεξη μιάμισης ώρας για το Εργασιακό και το Ασφαλιστικό, με ακαδημαϊκό ύφος, σε εξαιρετικά αγγλικά, χωρίς να τη διακόψει κανένας. Οταν τελείωσε, ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ματίας Μορς τής είπε:

«Ευχαριστούμε πολύ, κυρία Κατσέλη. Εμείς θέλουμε να σας ρωτήσουμε αν θα εφαρμόσετε αυτά που υπογράψατε».

Στη μνήμη των στελεχών του υπουργείου Εργασίας έχει μείνει ανεξίτηλη η παρουσία της Ντέλια Βελκουλέσκου, η οποία τότε εμφανιζόταν ως συνεργάτρια του κ. Τόμσεν. «Ηταν πιο σκληρή από όλους τους άλλους. Ακαμπτη. Δεν σήκωνε τους τόνους και δεν άλλαζε την άποψή της ό,τι κι αν της έλεγες. Σε κοίταζε, χωρίς να βλεφαρίζει, και έλεγε:

“Αυτά είναι αντιαναπτυξιακά. Αν δεν θέλετε να κάνετε αλλαγές, δεν θα έχετε χρηματοδότηση”» διηγείται στέλεχος του υπουργείου Εργασίας. Σφοδρή σύγκρουση υπήρξε με τη γενική γραμματέα Κοινωνικών Ασφαλίσεων Αθηνά Δρέττα, όταν σε μια σύσκεψη για τις μαύρες τρύπες στα Ταμεία λόγω της μείωσης των εισφορών η κυρία Βελκουλέσκου επέμενε να περικοπούν οριζόντια οι συντάξεις και απέρριπτε κάθε εναλλακτική πρόταση.

Εσωτερικές συγκρούσεις


Δεν ήταν μόνον οι συγκρούσεις με την τρόικα, η οποία αποτελούνταν από τα «γεράκια» των τριών θεσμών συν τον Μπομπ Τράα, τον εκπρόσωπο του ΔΝΤ (το οποίο τότε συμμετείχε με τη δική του δανειακή σύμβαση) στην Ελλάδα, ο οποίος ανέπτυσσε πεισματικά στους έλληνες συνομιλητές του τη θεωρία: «Εχετε ήλιο, έχετε τεράστιες δυνατότητες για ανάπτυξη. Μη φοβάστε το κοινωνικό κόστος». Ο κ. Τράα μετακινήθηκε από την Αθήνα το 2013, αφήνοντας αλγεινές εντυπώσεις πίσω του.
Ηταν και οι εσωτερικές συγκρούσεις της κυβέρνησης με την αντιπολίτευση, όταν είχαν ήδη αρχίσει να φαίνονται τα κενά του νόμου 3863/2010, με κυριότερο τη χρηματοδότηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης λόγω της παρατεταμένης ύφεσης, της ανεργίας και της μείωσης των εισφορών. Η εύκολη λύση της περικοπής των συντάξεων δεν αρκούσε πλέον. Οταν ήρθε η ώρα, στο τέλος του 2011, να γίνει παρέμβαση στα επικουρικά ταμεία, η ΝΔ, η οποία είχε μπει στην κυβέρνηση συνεργασίας με το ΠαΣοΚ και τον ΛΑΟΣ του Γ. Καρατζαφέρη, απέρριψε σε συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου το σχέδιο για την ενοποίηση των ταμείων επικουρικής ασφάλισης. Το αποτέλεσμα ήταν να συρθεί αργότερα η κυβέρνηση σε οριζόντιες περικοπές των επικουρικών συντάξεων.
Η 8η Φεβρουαρίου του 2012


Η πιο άγρια μάχη με την τρόικα, αλλά μεταξύ των πολιτικών αρχηγών, δόθηκε στη διαπραγμάτευση που ξεκίνησε την Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου 2012 και ολοκληρώθηκε τα ξημερώματα της Πέμπτης στο Μέγαρο Μαξίμου με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο. Εκείνο το βράδυ λίγο έλειψε να τιναχθούν όλα στον αέρα και η χώρα να υποστεί πιστωτική ασφυξία, καθώς επίκειτο μία ακόμη κρίσιμη συνεδρίαση του Eurogroup, για τη δόση του δανείου και για το PSI, σε κλίμα διεθνούς απαξίωσης για την Ελλάδα.
Σε εκείνη τη συνεδρίαση ο κ. Καρατζαφέρης προσπαθούσε να μην πιει το πικρό ποτήρι των μέτρων ανησυχώντας για το πολιτικό κόστος και ο Αντώνης Σαμαράς, μη έχοντας συνειδητοποιήσει το μέγεθος της στροφής που θα έκανε σύντομα, επέμενε στις αντιμνημονιακές κόκκινες γραμμές του δηλώνοντας ότι για πρώτη φορά γίνεται πραγματική διαπραγμάτευση. Σημείο αιχμής ήταν η περικοπή 325 εκατ. ευρώ από τις επικουρικές συντάξεις, που οδήγησε σε άγριο καβγά ανάμεσα στον κ. Σαμαρά και στον Ευάγγελο Βενιζέλο σχετικά με τους τρόπους κάλυψης της μαύρης τρύπας και την ανάγκη να κλείσει άμεσα η συμφωνία με τους εταίρους. Η ένταση ήταν τόση ώστε ο κ. Παπαδήμος ζήτησε από τον κ. Βενιζέλο να φύγει από την αίθουσα προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα.
Οι πέντε τομές


Στους μήνες που ακολούθησαν οι εταίροι αντιλαμβανόμενοι ότι το ασφαλιστικό σύστημα χρειάζεται ριζική αναμόρφωση και ότι οι πολλές μεταβατικές διατάξεις του νόμου 3863/2010 εμποδίζουν τη μεταρρύθμισή του ζητούσαν να τους υποβάλλονται τα σχετικά νομοσχέδια μαζί με όλες τις εφαρμοστικές εγκυκλίους τους (!) για να μην υπάρχουν πισωγυρίσματα. Επιπλέον, κατέθεσαν στην κυβέρνηση ΝΔ/ΠαΣοΚ το δικό τους πόρισμα, το οποίο πρότεινε, ενσωματώνοντας σχετικά σενάρια του ΚΕΠΕ, πέντε μεγάλες τομές:
1. Ολα τα Ταμεία να ενταχθούν σε έναν ενιαίο φορέα υπό το ΙΚΑ, σταδιακά ως το 2017. Η ελληνική κυβέρνηση επέμεινε ως και το email Χαρδούβελη στην ύπαρξη τριών Ταμείων, απέρριπτε τη μείωση των συντάξεων και δεχόταν τη σταδιακή κατάργηση των πρόωρων συντάξεων ως το 2019. Στο Παρίσι δόθηκε μεγάλη μάχη για την κατώτατη σύνταξη που ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ Ρίσι Γκογιάλ ζητούσε να καταργηθεί. Ο Γιάννης Βρούτσης παρουσίασε σχέδιο αντιμετώπισης της μειωμένης κρατικής δαπάνης για το Ασφαλιστικό με δέσμη διαρθρωτικών και οργανωτικών αλλαγών χωρίς να θιγούν οι συντάξεις.
2. Εναρμόνιση και κωδικοποίηση ολόκληρης της ασφαλιστικής νομοθεσίας σε κοινό νομικό πλαίσιο.
3. Κοινό σύστημα παροχών και ασφαλιστικών εισφορών.
4. Υπολογισμός της συνταξιοδοτικής παροχής με βάση το σύνολο του εργασιακού βίου. Το ΕΚΑΣ καταργείται σταδιακά ως το 2019 –η κυβέρνηση ΝΔ/ΠαΣοΚ επέμενε σε διόρθωση των ακραίων αδικιών του.

5. Πλήρης εναρμόνιση στη συνταξιοδότηση αγροτών και ελεύθερων επαγγελματιών.
Η αρχιτεκτονική του νόμου 3863


Η ομοιότητα των προτάσεων αυτών με το σχέδιο Κατρούγκαλου δεν είναι τυχαία. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ κράτησε την αρχιτεκτονική του νόμου 3863 για το ασφαλιστικό σύστημα, ενσωμάτωσε τις περισσότερες από τις πάγιες απαιτήσεις των δανειστών και μετέφερε τα βάρη στις μελλοντικές γενιές. Στο υπουργείο Εργασίας λέγεται ότι τις 170 σελίδες του σχεδίου τις έγραψαν συνεργάτες του υπουργού και ότι οι υπηρεσιακοί παράγοντες που ενημερώθηκαν από την ανάρτηση ολόκληρης της πρότασης στο vima.gr έτριβαν τα μάτια τους από την προχειρότητα, τα λάθη και τις παραλείψεις του κειμένου, το οποίο δεν περιέχει όχι αναλογιστική μελέτη αλλά ούτε ένα χειροπιαστό αριθμητικό στοιχείο. Ορισμένοι σπεύδουν να επισημάνουν την απλώς λεκτική διαφοροποίηση του σχεδίου Κατρούγκαλου από τον νόμο Κουτρουμάνη, με τη μετονομασία της βασικής σύνταξης σε εθνική, της αναλογικής σε ανταποδοτική, της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος σε ρήτρα βιωσιμότητας, του εργοσήμου σε παράβολο. Η κυβέρνηση επιμένει ότι με το σχέδιό της διασφαλίζονται οι συντάξεις και διασώζεται το ασφαλιστικό σύστημα. «Για πρώτη φορά από τότε που ο Βενιζέλος σχεδίασε στο μυαλό του το ΙΚΑ θα έχουμε συνταξιούχους μιας ταχύτητας, όχι πολλών ταχυτήτων» διακήρυξε ο Γιώργος Κατρούγκαλος. Αυτά αφού ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κηρύξει τον νόμο 3863/2010 αντιαναπτυξιακό και «θεσμοθετημένη κοινωνική βαρβαρότητα», και αφού αρνήθηκε να προχωρήσει στην ενοποίηση των ασφαλιστικών ταμείων από την 1.1.2015, όπως είχε προβλεφθεί σε μνημονιακά κείμενα, άρχισε το ξήλωμα του νόμου ευνοώντας δικηγόρους, γιατρούς, μηχανικούς, και ανάπηρους και αυξάνοντας το ποσό του συμψηφισμού με τα ασφαλιστικά ταμεία από 15.000 σε 20.000 ευρώ. Τις διατάξεις αυτές τις «ξεψήφισε» η κυβέρνηση με την εφαρμογή του τρίτου Μνημονίου, προτού καταλήξει στο σημερινό σχέδιο για το ασφαλιστικό σύστημα.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ