Επί αιώνες αποτελούν τους αποδιοπομπαίους τράγους της Ευρώπης και στη σημερινή εποχή δεν κατάφεραν να χάσουν το «προνόμιο» ούτε από τους μουσουλμάνους μετανάστες. Πολλοί από τους ευρωπαίους Ρομά ζουν σε συνθήκες αναπτυσσόμενων χωρών, σε ένα παράλληλο σύμπαν μέσα στην Ευρώπη. Η υπόθεση της μικρής Μαρίας που βρέθηκε να ζει παράνομα με ζευγάρι Τσιγγάνων στα Φάρσαλα και η απέλαση μιας 15χρονης Τσιγγάνας από τη Γαλλία στο Κόσοβο την ώρα που κατέβαινε από το σχολικό λεωφορείο είναι τα πιο πρόσφατα από μια σειρά περιστατικών που αφορούν Ρομά και τα οποία πύκνωσαν τους τελευταίους μήνες φέρνοντας το «ζήτημα των Ρομά» στο ευρωπαϊκό προσκήνιο.

Οι Ρομά –10-12 εκατομμύρια στην Ευρώπη, τα 6 εκατομμύρια στην ΕΕ –αποτελούν τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή μειονότητα. Ωστόσο ο ένας στους τρεις δεν έχει πάει ποτέ στον οδοντίατρο, μόνο το 2,7% είναι άνω των 65 ετών (17% στην ΕΕ), το 90% ζει στη φτώχεια και περισσότεροι από το 50% είναι αναλφάβητοι. Σύμφωνα με τους ίδιους αποτελούν έθνος, αλλά ένα έθνος χωρίς συμπαγή επικράτεια και χωρίς εδαφικές διεκδικήσεις.

Είναι κάτοικοι της Ευρώπης. Στη Γαλλία όμως ο Σοσιαλιστής υπουργός Εσωτερικών Μανυέλ Βαλς δήλωσε: «Δεν είμαστε εδώ για να καλωσορίζουμε αυτούς τους ανθρώπους», συνεχίζοντας την πολιτική βίαιων απελάσεων του δεξιού Νικολά Σαρκοζί. Κεντροδεξιός βουλευτής πιάστηκε να μουρμουρίζει «ίσως ο Χίτλερ δεν σκότωσε αρκετούς» στη διάρκεια επίσκεψης σε καταυλισμό.
Στην Τσεχία ακροδεξιοί κάνουν επιδρομές σε καταυλισμούς Ρομά, ενώ το κράτος στέλνει τα περισσότερα τσιγγανάκια σε σχολεία για παιδιά με διανοητικά προβλήματα. Στην Ουγγαρία οι ρατσιστικές επιθέσεις εναντίον Ρομά είναι καθημερινές, αλλά μόνο μία καταδίκη υπήρξε πρόσφατα για επίθεση κατά την οποία σκοτώθηκαν έξι Ρομά, ανάμεσά τους και ένα 5χρονο αγόρι. Στη Σλοβακία 14 πόλεις έχουν χτίσει τοίχους για να χωρίσουν τις γειτονιές των Ρομά από τις υπόλοιπες.
Στην Ιταλία, όπου πραγματοποιείται μία έξωση Ρομά την ημέρα, οι Αρχές έκοψαν το νερό σε καταυλισμό 300 Τσιγγάνων στο Τουρίνο. Ακόμη και στη Σουηδία η αστυνομία κατάρτισε έναν ρατσιστικό κατάλογο με 5.000 Ρομά. Γιατί το ζήτημα των Ρομά άνοιξε με τέτοια σφοδρότητα στην Ευρώπη της κρίσης; Ενας λόγος είναι ότι η άνοδος της Ακροδεξιάς νομιμοποίησε τον ρατσιστικό λόγο εναντίον τους. Ο λόγος αυτός εξαπλώθηκε στα υπόλοιπα κόμματα. Επίσης η προκατάληψη για τους Ρομά που ήταν διάχυτη στην ευρωπαϊκή κοινωνία τους καλούς καιρούς εξελίχθηκε σε ανοιχτά ρατσιστικές εκφράσεις και πολιτικές την εποχή της κρίσης.
Τέλος, με την ένταξη χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην ΕΕ το 2004 και το 2007, πολλοί Ρομά μετακινήθηκαν στη Δυτική Ευρώπη. Η πολύ ορατή παρουσία τους, να ζητιανεύουν ή να κατασκηνώνουν στους δρόμους του Βερολίνου ή των Βρυξελλών, και η αρνητική αλλά έντονη παρουσία τους στα ΜΜΕ λόγω της διάπραξης μικροεγκλημάτων τροφοδότησαν αντιδράσεις εναντίον τους. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, η ανησυχία για την άρση των περιορισμών στην ελεύθερη μετακίνηση Βουλγάρων και Ρουμάνων από την 1η Ιανουαρίου 2014 επισείει τον «μπαμπούλα» των Ρομά μεταναστών που θα συρρεύσουν στη χώρα. Ηδη η αστυνομία εισέβαλε βιαίως σε πρόχειρο καταυλισμό Τσιγγάνων στο Λονδίνο.
Τομάζο Βιτάλε, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Παρίσι
«Τους θεωρούμε σύγχρονους “αθλίους”»

Οι φτωχοί Ρομά είναι πολύ ορατοί ενώ οι ενσωματωμένοι στην κοινωνία εντελώς αόρατοι. Με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζονται τα αρνητικά στερεότυπα και τελικά ο ρατσισμός εναντίον τους, λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Τομάζο Βιτάλε, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Sciences Po (Πολιτικών Επιστημών) στο Παρίσι, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει έρευνες για τους Ρομά.

Οι Ρομά πρέπει να βοηθηθούν να εγκατασταθούν κάπου μόνιμα ή να διατηρήσουν τον νομαδικό τρόπο ζωής τους;
«Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ομάδες εντός των Ρομά και δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε την ίδια φόρμουλα σε όλες. Τελευταίως συναντάμε πολλούς Ρομά μετανάστες από την Ανατολική και την Κεντρική Ευρώπη οι οποίοι αναζητούν μια ευκαιρία για οικονομική βελτίωση. Μερικοί Ρομά μετακινούνται από ανάγκη ενώ άλλοι λόγω της νομαδικής ζωής τους. Οι Αρχές που εφαρμόζουν πολιτικές για τους Ρομά πρέπει να κάνουν χρήση πολλών διαφορετικών εργαλείων».

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά;
«Το πρόβλημα της αμοιβαίας κατανόησης με την υπόλοιπη κοινωνία. Σε πολλούς, όταν αναφέρονται στους Ρομά, αυτόματα έρχονται στον νου τους οι λέξεις φτώχεια, μιζέρια, καταυλισμοί, ζητιανιά. Στην πραγματικότητα οι Ρομά είναι στρωματοποιημένοι και εντός της κάθε ομάδας υπάρχουν φτωχοί αλλά και εργαζόμενοι της μεσαίας τάξης. Είναι σημαντικό να μη στεκόμαστε μόνο στους φτωχότερους από τους φτωχούς αλλά να δείχνουμε και όσους έχουν ενσωματωθεί και ανέλθει κοινωνικά. Το κυριότερο πρόβλημα λοιπόν είναι η εικόνα των Ρομά: 12 εκατομμύρια άτομα παρουσιάζονται σαν ζητιάνοι και άεργοι. Αυτά τα στερεότυπα οδηγούν πάντα στον κοινωνικό αποκλεισμό. Είναι πολύ σημαντικό να αναδείξουμε τους Ρομά που έχουν σπουδάσει. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι όλοι οι Ρομά δεν είναι ζητιάνοι».
Τελευταίως αυξάνεται ο ρατσισμός εναντίον των Ρομά. Αν και Ευρωπαίοι, συχνά υφίστανται μεγαλύτερο αποκλεισμό απ’ ό,τι οι μετανάστες από την Αφρική και την Ασία. Γιατί;
«Οι πιο φτωχοί Ρομά ζουν σε τόσο άθλιες συνθήκες που γίνονται εξαιρετικά «ορατοί» στην υπόλοιπη κοινωνία, η οποία καταλήγει να πιστεύει ότι όλοι οι Ρομά ζουν έτσι και αυτό οδηγεί σε ρατσισμό και βία εναντίον τους. Θεωρούμε τους Ρομά σύγχρονους «αθλίους», άρα ανίκανους να προοδεύσουν, συνεπώς γίνονται αποδέκτες είτε φιλανθρωπίας είτε βίας. Αυτός ο πολιτιστικός και κοινωνικός ντετερμινισμός με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι Ρομά στην Ευρώπη συνιστά ρατσισμό. Ολα αυτά αποτελούν και κληρονομιά του παρελθόντος: υπάρχει μακρά παράδοση προκαταλήψεων εναντίον των Ρομά. Επί αιώνες ήταν ο ξένος ανάμεσά μας, με παρουσία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενας τρίτος λόγος είναι ο αόρατος χαρακτήρας όσων έχουν ενσωματωθεί στην κοινωνία. Οι φτωχοί Ρομά είναι εξαιρετικά ορατοί ενώ οι ενταγμένοι αόρατοι. Οι δεύτεροι επιλέγουν αυτή τη στρατηγική για να πετύχουν και να μην υποστούν διωγμούς. Την ίδια στρατηγική θα ακολουθούσαν και οι πρώτοι αν είχαν τα μέσα. Η φτώχεια όμως είναι ορατή».

Η ταυτότητά τους
  • Ρομά ζουν σε όλες ανεξαιρέτως τις ευρωπαϊκές χώρες, οι περισσότεροι στην Τουρκία (2,75 εκατομμύρια), στη Ρουμανία (1,85 εκατομμύρια), στη Ρωσία (825.000), στην Ισπανία και στη Βουλγαρία (από 750.000). Στην Ελλάδα είναι 300.000. Ως ποσοστό του πληθυσμού είναι περισσότεροι στη Βουλγαρία (10,33%), στην πΓΔΜ (9,59%), στη Σλοβακία (9,17%), στη Ρουμανία (8,32%), στη Σερβία (8,18%) και στην Ουγγαρία (7,05%).
  • Ξεκίνησαν από την Ινδία τον 8ο αιώνα, στην Ελλάδα έφθασαν γύρω στο 1200 και ως τις αρχές του 16ου αιώνα είχαν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Η γλώσσα τους συγγενεύει με τα σανσκριτικά. Το «γύφτος» προέρχεται (λανθασμένα) από το «Αιγύπτιος».
  • Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει μοιράσει έξι καταδίκες για διακρίσεις εις βάρος Ρομά μαθητών, τις τρεις στην Ελλάδα: αφορούσαν σχολεία στους Σοφάδες της Θεσσαλίας τον περασμένο Μάιο και στον Ασπρόπυργο το 2012.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ