Ο «δρόμος» και η κουλτούρα της σύγκρουσης

Δημήτρης Κ. Ψυχογιός
Η πολιτική βία στην ελληνική κοινωνία
Εκδόσεις Επίκεντρο (Θεσσαλονίκη), 2013,
σελ. 266, τιμή 13 ευρώ

Από το μεταπολιτευτικό, εμβληματικό για τον ριζοσπαστισμό του, σύνθημα «οι νόμοι καταργούνται στο πεζοδρόμιο» μέχρι τις καταλήψεις, τις βομβιστικές επιθέσεις και τις πολιτικές δολοφονίες η απόσταση μπορεί να φαντάζει και να είναι μεγάλη, η ουσία όμως είναι κοινή. Συνίσταται στο πρόκριμα που αποδίδεται σε μια εξαγνιστική, με αποκαλυψιακά χαρακτηριστικά, συγκρουσιακότητα, η οποία αποτελεί το κοινό ιδεολογικο-πολιτικό υπόστρωμα όλων των «αντιστασιακών» κοινωνικών αντιδράσεων. Διότι, πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τη ρητορική καταδίκη της βίας «από οπουδήποτε και αν προέρχεται», με τα επαναλαμβανόμενα βίαια επεισόδια στο κέντρο της πρωτεύουσας; ‘Η και τον πληθωρισμό των ειρηνικών διαδηλώσεων, συχνά ολιγάριθμων, που παραλύουν την καθημερινή ζωή; Βίαιες ή ειρηνικές, τέτοιες αντιδράσεις συνιστούν τον κανόνα της κοινωνικής διαμαρτυρίας στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, με πυκνότητα και ένταση που όμοιές τους δεν συναντώνται υπό ομαλές συνθήκες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ούτε καν σε αυτές που τα τελευταία χρόνια επλήγησαν, όπως και η Ελλάδα, από την οικονομική κρίση.

Εθνικισμός και φιλοπατρία

Πώς και γιατί οδηγηθήκαμε ώστε ο «δρόμος», η κουλτούρα της σύγκρουσης, να είναι η λύση; Από πού προκύπτει αυτό το «πλεόνασμα πολιτικής βίας» και κυρίως η μακροημέρευσή της; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θέτει το πολιτικό δοκίμιο του Δημήτρη Ψυχογιού. Η απάντησή του είναι ευθεία: «Η πολιτική βία διαιωνίζεται στην ελληνική κοινωνία επειδή αποθεώνεται η πολεμική βία των πραγματικών ή φανταστικών προγόνων μας. Πρόκειται για φαινόμενο που συνδέεται αλλά δεν ταυτίζεται με τον εθνικισμό, για αγωνιστική ανάγνωση της Ιστορίας που η Δεξιά αναδεικνύει ως «πολεμική αρετή των Ελλήνων» και η Αριστερά ως «αντιστασιακό ήθος του ελληνισμού»». Ο συγγραφέας συναρτά τη διαιώνιση του φαινομένου με τα χαρακτηριστικά μιας ιδιόμορφης ελληνικής εθνογένεσης που συνήργησε ώστε αντί ενός αισθήματος δημοκρατικής φιλοπατρίας να επικρατήσει ο αντιδημοκρατικός, ο επιθετικός «πατριωτισμός», δηλαδή ο εθνικισμός, όχημα του οποίου είναι η αλυτρωτική ιδεολογία, με τους κατασκευασμένους μύθους του «ήρωα» και του «προδότη», του «πολεμιστή» και του «θύματος» να εναλλάσσονται στον δημόσιο λόγο και να έχουν εμποτίσει τους θεσμούς, με πρώτον αυτόν της εκπαίδευσης. Στην οποία, για παράδειγμα, η φαντασίωση της «κλεφτουριάς» με το συμβολικό της ισοδύναμο, το «καριοφίλι», έχει εκτοπίσει πλήρως τις αντι-ηρωικές μορφές «αστών διανοουμένων» αλλά και πολιτικών που θα μπορούσαν να νοηματοδοτήσουν μια εγγράμματη, ειρηνική και φιλελεύθερη, πολιτειακή συνείδηση. Ο «οπλαρχηγός» που κρύβουμε μέσα μας καιροφυλακτεί, εξεγειρόμενος και διαδηλώνοντας για ό,τι αυτός κρίνει άδικο, για τον εαυτό του και για τη χώρα. Ο «ασυμβίβαστος», ο «αταλάντευτος», ο «κάθετος» είναι αυτός «που αισθάνεται συνέχεια κρίκων που επιλέγει κατά το συμφέρον του».

Μέσα από αυτή την εθνοκεντρική πολιτισμική οπτική διαβάζεται η Ιστορία αλλά και ερμηνεύεται και βιώνεται, «αγωνιστικά» πάντα, το παρόν. Αν η δεξιά φαντασίωση προκρίνει, μεταξύ άλλων, τον Μαραθώνα, τον Μεγαλέξανδρο, τη Μακεδονία, τη Β. Ηπειρο και την Κύπρο, η αριστερή έχει αφετηρία την Εθνική Αντίσταση περνώντας από το Πολυτεχνείο, χωρίς να αδιαφορεί για αναμυθολογήσεις του ’21. Η κάθε αφήγηση έχει τους δικούς της ήρωες, τους δικούς της οπλαρχηγούς, και οι δύο όμως ταυτίζονται με αυτό που ο Δ. Ψυχογιός αποκαλεί «αγωνιστική ερμηνευτική της ελληνικής ιστορίας», «στη μακραίωνη πορεία δίκαιων πολέμων εναντίον άδικων εχθρών». Από εδώ απορρέει η ρητορική του ανενδοτισμού, αλλά και του ρεβανσισμού, η ίδια η συγκατάβαση στην πολιτική βία. Η αριστερή αφήγηση, προκρίνοντας το στοιχείο της «αντίστασης», μπορεί να καταδίκασε ρητορικά αλλά ανέχθηκε το φαινόμενο της τρομοκρατίας στη μεταπολίτευση, καθώς και τη βία στις διαδηλώσεις και στις καταλήψεις, αφού όλες αυτές οι εκδηλώσεις ήταν «δίκαιοι αγώνες». Ενώ, η δεξιά αφήγηση στάθηκε υπεύθυνη για την «πρόσφατη ανάδυση και ταχύτατη εξάπλωση της ακροδεξιάς ιδεολογίας και βίας». Το επιφώνημα του συγγραφέα: «έλεος, όχι άλλους αγώνες», δείχνει το αβυσσαλέο κενό που έχει αφήσει η έλλειψη μιας κουλτούρας διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού, στοιχείο προσδιοριστικό του δημοκρατικού ήθους, της φιλοπατρίας.

Ο κ. Ανδρέας Πανταζόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ.