Ενα από τα ωραιότερα ιστορικά ανέκδοτα είναι εκείνο όπου ο απεσταλμένος του Ξέρξη εξηγεί στους Σπαρτιάτες του Λεωνίδα ότι «τα βέλη των Περσών είναι τόσα που θα σκοτεινιάσει ο ουρανός», για να λάβει την απάντηση «ωραία, τότε… θα πολεμήσουμε υπό σκιάν». Και, όπως δίδαξε η ταινία του Χόλιγουντ, οι 300 έκαναν αποτελεσματικώς την πάπια κάτω από τις ασπίδες τους ενόσω έβρεχε βέλη. Το ερώτημα είναι τι θα έκαναν αν η σκιά που έβλεπαν ήταν αυτή ενός μετεωρίτη 10 τόνων που ερχόταν καταπάνω τους με ταχύτητα 54.000 χιλιομέτρων/ώρα, σαν αυτόν που έπεσε την Παρασκευή στο Τσελιαμπίνσκ της Ρωσίας. Εκείνοι… προφανώς τίποτε, καθόσον η όποια «πάπια» θα γινόταν αμέσως παρελθόν από τέτοιο χτύπημα. Εμείς όμως;

Για όσους αναρωτιούνται πού στο καλό είναι το Τσελιαμπίνσκ και τι μας νοιάζει, ας ανεβούν στον χάρτη βόρεια ως το Βίλνιους της Λιθουανίας κι από ‘κεί ας κόψουν ευθεία ανατολικά: Θα συναντήσουν τη Μόσχα και, 1.500 χιλιόμετρα ανατολικότερα, στα Ουράλια, θα βρουν τη μετεωροχτυπημένη πόλη. Το «γιατί μας νοιάζει» έχει να κάνει με τρία δύσκολα ερωτήματα: (α) Γιατί κανείς αρμόδιος δεν εντόπισε εγκαίρως τον επερχόμενο μετεωρίτη, σε μια ημέρα όπου όλων (των αρμοδίων) τα μάτια ήταν στραμμένα στον ουρανό, αναμένοντας το ξυστό πέρασμα του αστεροειδούς «2012 DA14» από τη Γη; (β) Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μια τέτοια απειλή αν την είχαμε αντιληφθεί εγκαίρως; (γ) Ποια η προφητική αξία της έκφρασης «μη μας έρθει ο ουρανός σφοντύλι»;


Τα διαστημικά ραντάρ μας
Το γιατί κανείς δεν είδε εγκαίρως τον μετεωρίτη των Ουραλίων τη συγκεκριμένη ημέρα τελεί ακόμη υπό διερεύνηση. Ως πλαίσιο πάντως το έργο καταλογογράφησης των επικίνδυνων για τη Γη ουράνιων σωμάτων το έχει αναλάβει η Διεθνής Αστρονομική Ενωση (IAU), μέσω του Κέντρου Ελασσόνων Πλανητών (MPC) που ιδρύθηκε το 1947 στο Σινσινάτι των ΗΠΑ και τώρα βρίσκεται στη Χαβάη. Επισκεπτόμενος την ιστοσελίδα του MPC (βλ. www.minorplanetcenter.net) είδα ότι ως τις 15 Φεβρουαρίου είχαν εντοπίσει συνολικά 9.602 ουράνια σώματα με τροχιά που τα φέρνει κοντά στη Γη (Near-Earth Objects, NEA). Από αυτά, τα διαμέτρου μεγαλύτερης του ενός χιλιομέτρου είναι 1.268, ενώ τα διαμέτρου μεταξύ 150 μέτρων και ενός χιλιομέτρου είναι 1.377 και ονομάζονται «Δυνητικά Βλαπτικοί Αστεροειδείς» (PHA). Τα αντικείμενα διαμέτρου μικρότερης των 150 μέτρων ή εκείνα των οποίων η τροχιά τα φέρνει σε απόσταση μεγαλύτερη των 7.500.000 χιλιομέτρων από τη Γη δεν θεωρούνται απειλές.
Αυτή η καταγραφή πρέπει να σημειωθεί ότι ξεκίνησε συστηματικά μόλις το 1992, και κυρίως έπειτα από τη θεαματική πρόσκρουση του κομήτη Shoemaker-Levy 9 στον πλανήτη Δία, το 1994. Τότε, έπειτα από μελέτη που παρουσιάστηκε στη Γερουσία των ΗΠΑ, διατάχθηκε η NASA να εντοπίσει εντός δεκαετίας τουλάχιστον το 90% των μεγαλύτερων και απειλητικότερων για τη Γη αστεροειδών. Μολονότι στην προσπάθεια συμμετέχουν πλέον τα τηλεσκόπια αστεροσκοπείων και ερασιτεχνών από όλον τον κόσμο, η διαδικασία ανίχνευσης δεν έχει τον αυτοματισμό σάρωσης που θα είχε κάποιο ραντάρ όπως της επίγειας αεράμυνας των κρατών. Για το πόσα ουράνια σώματα τριγυρνούν κοντά μας χωρίς να τα έχουμε ακόμη εντοπίσει είναι ενδεικτικός ο εξής αριθμός: Ως τον Αύγουστο του 2012 οι απειλητικοί αστεροειδείς διαμέτρου μεγαλύτερης του ενός χιλιομέτρου που είχαμε εντοπίσει ήταν 848. Δηλαδή… από τότε προστέθηκαν άλλοι 420, πράγμα που σημαίνει αύξηση 50% σε ένα εξάμηνο!
Ζητείται ασπίδα


Οπως λοιπόν κατέδειξε το γεγονός του Τσελιαμπίνσκ και προδιαγράφει ο ρυθμός αύξησης των καταλογογραφούμενων απειλών, η πιθανότητα να την πάθουμε όπως οι δεινόσαυροι –που πριν από 75 εκατομμύρια χρόνια πήραν τη χαριστική βολή τους από την πτώση αστεροειδούς στον Κόλπο του Μεξικού –είναι απίστευτα μεγάλη. Χαρακτηριστικό είναι το τι συνέβη με τον αστεροειδή που σχεδόν μας έξυσε χθες: Ο «2012 DA14» που ανακαλύψαμε μόλις πριν από 10 μήνες έχει μέγεθος γηπέδου ποδοσφαίρου και μάζα 130.000 τόνων. Η κινητική του ενέργεια είναι τόση που σε περίπτωση πρόσκρουσης στον πλανήτη μας θα ισοδυναμούσε με την ταυτόχρονη έκρηξη 200 ατομικών βομβών τύπου Χιροσίμας. Πόσο φθηνά τη γλιτώσαμε; Μόλις για ένα τέταρτο της ώρας: Αν αυτός ο αστεροειδής έφθανε στην τροχιά της Γης γύρω από τον Ηλιο κατά 15 λεπτά νωρίτερα, θα… τρακάραμε.
Επομένως, η εύρεση απάντησης στο δεύτερο ερώτημα (αντιμετώπιση της απειλής) είναι πλέον ζωτική. Οι κατά καιρούς προτάσεις που έχουν υποβληθεί δεν είχαν κριθεί ως τώρα επαρκείς. Ωστόσο, ακριβώς μία ημέρα πριν από τον βομβαρδισμό των Ουραλίων και το «ξύσιμο» από τον DA14, δύο ερευνητές πανεπιστημίων της Καλιφόρνιας παρουσίασαν μια πρόταση που υπόσχεται αφανισμό αστεροειδών 10πλάσιων σε μέγεθος του DA14 μέσα σε… μία ώρα!
Οπως εξήγησαν ο καθηγητής Φυσικής του πανεπιστημίου UC Santa Barbara Philip Lubin και ο καθηγητής του California Polytechnic State University San Luis Obispo, το σύστημα De-Star που σχεδίασαν μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια σε μια πολλαπλή δέσμη ακτίνων λέιζερ, ικανών να εκτρέπουν αστεροειδείς από την απειλητική τροχιά τους, να τους ανατινάζουν ή να τους εξαχνώνουν. Η τεχνολογία για να δουλέψει ένα τέτοιο σύστημα υπάρχει ήδη –λένε οι δύο εφευρέτες –και είναι πλήρως κλιμακούμενη: Με ένα σύστημα μεγέθους όσο ο τωρινός Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) θα μπορούσαμε να βγάζουμε τους αστεροειδείς από την τροχιά τους. Με ένα σύστημα 100πλάσιο σε μέγεθος του ISS θα μπορούσαμε να κάνουμε σκόνη αστεροειδείς διαμέτρου 500 μέτρων. Οσο για ακόμη μεγαλύτερη κλιμάκωση, οι εφευρέτες ισχυρίζονται ότι ένα τέτοιας τεχνολογίας διαστημόπλοιο βάρους 10 τόνων θα μπορούσε να πιάνει σχεδόν την… ταχύτητα του φωτός και να κάνει τα διαστρικά ταξίδια πραγματικότητα.
Το ασταθές σφοντύλι


Οπως διαφαίνεται, το «κόλλημα με την πλάτη στον τοίχο» ωθεί και πάλι τον άνθρωπο σε λύσεις που όχι μόνον απαντούν σε ζωτικά του προβλήματα αλλά και ανοίγουν διεξόδους για λαμπρότερο μέλλον. Ναι… αυτή θα ήταν μια αισιόδοξη επωδός στο θέμα μας. Αλλά, επειδή πολύ πρόσφατα δύο ιδιωτικές επιχειρήσεις παρουσίασαν τις έτοιμες επενδύσεις τους στην εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων από κοντινούς στη Γη αστεροειδείς, δύσκολα αποφεύγουμε κάποιους συνειρμούς: Απομύζηση μετάλλων από αστεροειδείς σημαίνει μεταβολή της μάζας τους και του κέντρου βάρους τους, άρα πιθανή μεταβολή της τροχιάς τους. Τι μας διασφαλίζει από ένα μοιραίο λάθος των διαστημικών αυτών χρυσοθήρων;
Είναι μια σκέψη που φέρνει στον νου τη φράση του τρίτου ερωτήματος και την ερμηνεία του: Το σφοντύλι ήταν το βαρίδι που έμπαινε στο κάτω μέρος του αδραχτιού, ώστε να ρυθμίζεται η περιστροφή του και, αντιστοίχως, το πάχος της κλωστής. Αν το βαρίδι έμπαινε σε λάθος θέση, η κλωστή έσπαγε. Κάπως έτσι… θα μπορούσε όντως να μας έρθει κάποτε ο ουρανός σφοντύλι.

NASA
Το λεξικό της άνωθεν απειλής

Ακούμε και χρησιμοποιούμε τους όρους «αστεροειδής», «κομήτης», «μετεωρίτης…» με άνεση αλλά και, πολλές φορές, ασάφεια ή σύγχυση. Πώς διαφοροποιούνται ακριβώς μεταξύ τους; Ας δούμε πώς τους ερμηνεύει η NASA.
Αστεροειδής: Ενα σχετικά μικρό, ανενεργό, βραχώδες σώμα σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο.
Κομήτης: Ενα σχετικά μικρό και μερικές φορές ενεργό αντικείμενο, του οποίου οι πάγοι μπορεί να εξατμισθούν στο φως του Ηλιου σχηματίζοντας μια ατμοσφαιρική κόμη και, μερικές φορές, ουρά από σκόνη ή και αέρια.

Μετεωροειδής: Ενα μικρό κομμάτι κομήτη ή αστεροειδούς, σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο.
Μετέωρο: Το φαινόμενο φωτός που προκύπτει όταν ένας μετεωροειδής εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης και εξατμίζεται –ένας διάττων αστέρας (πεφταστέρι).
Μετεωρίτης: Ενας μετεωροειδής που επιβιώνει κατά το πέρασμά του μέσα από την ατμόσφαιρα και καρφώνεται στην επιφάνεια της Γης.
Γκρεγκ Μπέαρ, συγγραφέας
«Ζούμε σε επικίνδυνη διαστημική γειτονιά»

Κοιτάξτε τον πιο κοντινό μας γείτονα, τη Σελήνη, και θα δείτε πόσο επικίνδυνη είναι η γειτονιά μας, γράφει στο CNN ο Γκρεγκ Μπέαρ, συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Ο Ανθρωπος στο Φεγγάρι –η εικόνα του προσώπου ενός ανθρώπου που φαίνεται να σχηματίζεται στην Πανσέληνο –σφυρηλατήθηκε από «μεγάλα γεγονότα», όπως συγκρούσεις με μετεωρίτες και αστεροειδείς.

Το 1994 ο κομήτης Σουμέικερ-Λέβι 9 «βούτηξε» στον Δία. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Η λάμψη που προκλήθηκε ήταν ορατή με τηλεσκόπιο από τη Γη και άφησε μια άσχημη σκούρα ουλή στην κρύα επιφάνεια του πλανήτη με το όνομα του πατέρα των θεών.
Τον Ιανουάριο πέρασε σε κοντινή απόσταση από τη Γη ο Αποφις –ένας αστεροειδής με διάμετρο 390 μέτρα που ανήκει στα ΝΕΟs (Near-Earth Objects – αντικείμενα κοντινά στη Γη), δηλαδή στα διαστημικά αντικείμενα που κινούνται στη διαστημική γειτονιά μας -, αναζωπυρώνοντας τις ανησυχίες για πτώση τέτοιων αντικειμένων στον πλανήτη μας. Το συμπέρασμα που βγήκε είναι το εξής: Eίμαστε ασφαλείς –όμως μόνο για τα επόμενα περίπου 20 χρόνια.
Ο Αποφις –ο οποίος έχει το παρατσούκλι «αστεροειδής της Aποκάλυψης» –περνάει κοντά στη Γη κάθε επτά χρόνια. Εφέτος μας πλησίασε στα 14,5 εκατ. χλμ. Το 2029 θα περάσει τόσο κοντά –στα 32.000 χλμ. -, ώστε θα κινδυνεύσουν μερικοί από τους δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη. Το 2036 θα απομακρυνθεί στα 22,5 εκατ. χλμ.
Yπάρχει όμως πάντοτε η πιθανότητα να έχει γίνει κάποιο λάθος στις μετρήσεις. Ή μπορεί να συμβεί κάτι στην τροχιά του Απόφεως που θα αλλάξει την πορεία του. Αρκεί μια ανεπαίσθητη σύγκρουση με άλλο διαστημικό αντικείμενο.
Το βάρος του Απόφεως ξεπερνά τους 20 εκατ. τόνους. Τυχόν σύγκρουσή του με τη Γη θα απελευθερώσει ενέργεια αντίστοιχη με περισσότερους από 1 δισ. τόνους ΤΝΤ. Δεν θα καταστρέψει τη Γη, αλλά θα προκαλέσει δισεκατομμύρια θανάτους και θα διαταράξει το κλίμα για μήνες, ίσως και χρόνια.
Ο πιθανός κίνδυνος είναι τεράστιος. Και ο Αποφις δεν είναι ο μόνος. Η ζωή στο ηλιακό μας σύστημα ήταν πάντοτε γεμάτη ρίσκο. Ο κρατήρας Μπάρινγκερ στην Αριζόνα, ένας σχετικά νέος σχηματισμός ηλικίας 50.000 ετών, προκλήθηκε από διαστημικό αντικείμενο που ζύγιζε αρκετές φορές το βάρος ενός αεροπλάνου. Η σύγκρουση απελευθέρωσε ενέργεια ίση με 20 μεγατόνους ΤΝΤ και δημιούργησε έναν κρατήρα διαμέτρου 1,2 χλμ.
Τόσο ο Αρης όσο και η Γη έχουν συγκρουστεί με αντικείμενα μεγέθους πλανήτη στο απώτερο παρελθόν. Ως σήμερα μια σταθερή βροχή από μετεωρίτες πέφτει στη Γη –απομεινάρια από κομήτες ή από τη «ζώνη των αστεροειδών».
Εφόσον ωκεανοί καλύπτουν τα δύο τρίτα της επιφάνειας της Γης, είναι πιο πιθανό τα διαστημικά αντικείμενα να πέσουν στο νερό. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η πτώση ενός αστεροειδούς με διάμετρο 9,5 χλμ. στα ανοιχτά του Μεξικού πριν από 64 εκατ. χρόνια άλλαξε το κλίμα της Γης για χρόνια και επέσπευσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.
Η πτώση σε νερό είναι χειρότερη από την πτώση στο έδαφος. Οχι μόνο λόγω των τεράστιων παλιρροϊκών κυμάτων αλλά και λόγω των μεγάλων ποσοτήτων καυτού ατμού και σκόνης που εκτινάσσονται με τη σύγκρουση και τυλίγουν ολόκληρη τη Γη.
Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες προτάσεις για το πώς να αποφύγουμε τέτοιες καταστροφές. Μία από αυτές είναι να χρησιμοποιήσουμε πυρηνικά για να «βγάλουμε» έναν αστεροειδή έξω από την τροχιά του ή να τον θρυμματίσουμε σε μικρότερα κομμάτια –μια μάλλον παραπλανητική ιδέα, αφού θεωρεί ότι μια «σφαίρα» είναι χειρότερη από μια «βροχή από σφαίρες». Η ατμόσφαιρα της Γης παρέχει ελάχιστη προστασία από μετεωρίτες μεγαλύτερους από φορτηγό.
Επιπλέον, πολλοί αστεροειδείς είναι ογκώδεις μάζες βράχων και σκόνης που κρατιούνται χαλαρά ενωμένοι με ελάχιστη βαρύτητα –κάτι σαν φιστίκια συσκευασμένα σε ένα φαρδύ σακουλάκι. Οι προσπάθειές μας για την καταστροφή τους μπορεί απλώς να καταλήξουν να μετατοπίσουν μερικά «φιστίκια» και να αφήσουν τα υπόλοιπα να συνεχίσουν την καταστροφική πορεία τους.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ