Η ΠΕΡΙΛΑΛΗΤΗ τριήρης ήταν μόνο πολεμικό σκάφος ή είχε και την αθλητική ιδιότητα; Ευκαιρία για απάντηση έδωσε η αξιόλογη εκδήλωση και έκθεση «Ναυτική τέχνη – Ναυτικός πολιτισμός- Πολιτισμική διαχείριση του ιστορικού αρχείου της τριήρους “Ολυμπιάς”». (Το σκάφος αυτό ως άρτια τεχνολογική αναβίωση συνδέεται άρρηκτα με τους Ολυμπιακούς του 2004). Για την όλη εκδήλωση συνεργάστηκαν στο Ιδρυμα Ευγενίδου, η Βιβλιοθήκη Ναυτικού Πολιτισμού, το Ιστορικό Αρχείο της τριήρους «Ολυμπιάς», ο Ομιλος Ερετών και ο Σύλλογος Αποφοίτων Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών Πολεμικού Ναυτικού, με συντονιστή τον ερέτη και δημιουργό του αρχείου της «Ολυμπιάδας» Γ. Καλογερόπουλο.
***
Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ διαχρονικότητα της αρχαίας τριήρους, ως άρρηκτου στοιχείου του πολιτισμού και της δημοκρατίας, είναι επόμενο να έχει απωθήσει την αθλητική ιδιότητα του θρυλικού αυτού σκάφους. Ωστόσο η κωπηλασία στην Αρχαία Ελλάδα απολάμβανε κάτι ανάλογο με ό,τι συμβαίνει και σήμερα με τα αθλήματα εκτός του ολυμπιακού προγράμματος. Η βιβλιογραφία και άλλων μορφών πηγές καταγράφουν ότι οι αθλητικοί αγώνες με κωπήλατα σκάφη ήταν ελκυστική επιλογή στην κοινωνία της Αρχαίας Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Αττική και στον Σαρωνικό. Η αναφορά είναι σαφής ως προς τη διεξαγωγή αγώνων «νηών», βασικά τριηρών, από τον 5ο αι. π.Χ. και μετά. Σε ένα σχετικό με την κωπηλασία κείμενό της η ιστορικός Θ. Καράγιωργα-Σταθακοπούλου («Η Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων», Εκδοτική Αθηνών, 1982) παρέχει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.
***
Η ΑΝΑΔΡΟΜΗ στην «αθλητική τριήρη» έχει ιστορικό ενδιαφέρον, αλλά και διατηρεί στη μνήμη και στη γνώση σημαντικά στοιχεία σύζευξης της εμβληματικής μορφής της τριήρους με την κοινωνία των φυλών της Αττικής. Στους αγώνες έπαιρναν μέρος εκπρόσωποι τριήρεις των φυλών της Αττικής και το έπαθλο δινόταν στη φυλή. Η ουσιώδης σημασία είναι ότι τα πληρώματα, μηδέ του κυβερνήτη εξαιρουμένου, ήσαν έφηβοι. Τούτο σημαίνει ότι μέσω της άθλησης και της άμιλλας εκφραζόταν αισιοδοξία και εμπιστοσύνη στη νέα γενιά.
***
ΚΩΠΗΛΑΤΙΚΟΙ αγώνες τελούνταν στο πλαίσιο των Παναθηναίων, στον Πειραιά (Μουνίχια και Διισωτήρια), στη Νικόπολη (τα Ακτια Πρέβεζας), στη Σαλαμίνα (τα Αιάντεια), όπως και αλλού η τριήρης δέσποζε επί αιώνες, αλλά αργότερα χρησιμοποιούνταν ελαφρότερα σκάφη ακόμη και με ολιγομελές πλήρωμα (τριών ως οκτώ ανδρών)- ευνόητη η παραπομπή στα σημερινά πληρώματα. Βέβαια η αθλητική άμιλλα με «εργαλείο» ένα πολεμικό σκάφος υποδήλωνε και τη στρατιωτική προπαίδευση. Ιδιαίτερη αξία έχει η πληροφορία ότι στα νερά του Σαρωνικού η νέα γενιά των κωπηλατών χρησιμοποιούσε ιερά σκάφη («εν ταις ιεραίς ναυσίν») με ονόματα που ταξιδεύουν με τα φτερά του θρύλου («Πάραλος», «Σαλαμινία», καθώς και «Δημητριάδα», «Αντιγονίδα»). Και η ιστορικός Θ. Καράγιωργα σχολιάζει ότι «αν όντως η πόλη εμπιστευόταν στους έφηβους αθλητές ιερά σκάφη τότε αντιλαμβάνεται κανείς πια σημασία- συμβολική και ουσιαστική έννοια- είχαν οι αγώνες για το γόητρο της αθηναϊκής πολιτείας».
***
Ο ΤΡΟΠΟΣ διεξαγωγής των αγώνων έχει το ενδιαφέρον του. Στη μια μορφή τα σκάφη παρατάσσονταν μακριά από την ακτή σε σειρά και ο τερματισμός γινόταν στην απέναντι παράκτια ζώνη. Ο άλλος τρόπος είχε ως αφετηρία ένα ευρύχωρο και κατάλληλο παράκτιο σημείο- π.χ. κάτω από τον Ιερό Ναό στο Σούνιο- και ο τερματισμός γινόταν πολύ μακριά, στον Πειραιά. Ακόμη και τα έπαθλα-αμοιβές (σε χρήμα και είδος) για τις νίκες στις λεμβοδρομίες ήταν υψηλότερου επιπέδου σε σύγκριση με τα άλλα αθλήματα και αγωνίσματα στις εκτός Ολυμπίας διοργανώσεις. Να λοιπόν που η τριήρης και τα διάδοχα ελαφρότερα σκάφη παρουσιάζουν αθλητική υπόσταση άξια ιστορικής μνείας, αλλά και γνώσης ως προς το σήμερα.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
