Η συνάντησή μας με τον Λεωνίδα Καβάκο έγινε την προηγουμένη των γεγονότων της περασμένης Τετάρτης με τον τραγικό απολογισμό των τριών νεκρών και την απόπειρα εισβολής στο κτίριο της Βουλής. Αν και μόλις είχε φθάσει από τις ΗΠΑ, όπου συνεργάστηκε με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης υπό τον διάσημο ρώσο αρχιμουσικό Βαλέρι Γκέργκιεφ, ο 42χρονος διεθνούς φήμης βιολονίστας εμφανίστηκε συνεπής στην ώρα του ραντεβού μας, με σπορ αμφίεση και πλατύ χαμόγελο.

Στα λίγα βήματα που διανύσαμε από τα γραφεία του «Βήματος» ως το κοντινό καφέ που θα μας φιλοξενούσε ανταλλάξαμε κάποιες κουβέντες για- τι άλλο;- τα όσα απασχολούν αυτόν τον καιρό την ελληνική κοινωνία. Ωστόσο αργότερα ο Λεωνίδας Καβάκος μίλησε για όλα χωρίς φόβο αλλά με πάθος.

Οταν έκλεισα το κασετόφωνο, εξακολουθήσαμε να συζητάμε για πολλά. Για τις αμέσως επόμενες συναυλίες του στο εξωτερικό αλλά και για τις δύο κόρες του που βρίσκονται πλέον σε προχωρημένη εφηβεία. «Αυτό που πάνω απ΄ όλα χαίρομαιείναι ότι και οι δυο τους είναι καλά παιδιά» μου είπε λίγο προτού χωρίσουμε.

– Ενας Ελληνας που δραστηριοποιείται βασικά στο εξωτερικό πώς βλέπει,άραγε,όλη αυτή την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στη χώρα;

«Προσωπικά θεωρώ ότι έχει έρθει η ώρα του δικαίου. Εφτασαν σε τέτοιο σημείο η ανεξέλεγκτη σπατάλη, η προσποίηση και η αίσθηση απώλειας οποιασδήποτε αίσθησης μέτρου που ήρθε πλέον το πλήρωμα του χρόνου, η στιγμή να ενταχθούμε, επιτέλους, κι εμείς σε κάποιο πλαίσιο. Επειδή, λοιπόν, αυτό το πλαίσιο δεν μπορούμε να το καθορίσουμε μόνοι μας καθώς δεν έχουμε μάθει να ζούμε εντός ορίων, έρχονται κάποιοι οργανισμοί από το εξωτερικό και μας το επιβάλλουν. Σε κάποιο ταξίδι πρόσφατα έπεσε το μάτι μου σε μια εφημερίδα που έγραφε για μας: “Αρκετά διασκέδασαν,τώρα ας πληρώσουν”. Ετσι μας βλέπουν έξω. Αυτό που αξίζουμε εισπράττουμε, ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας».

– Στην προκειμένη περίπτωση θεωρείτε ότι πληρώνει όποιος πραγματικά φταίει;

«Προφανώς αναφέρεστε στα πρόσφατα οικονομικά μέτρα.

Δεν είμαι ειδικός επί της οικονομικής πολιτικής για να εκφέρω άποψη. Το σίγουρο είναι ότι το πολιτικό μας σύστημα είναι σάπιο, ζέχνει. Από τη στιγμή που μας πήρε η μπάλα, είναι επίσης βέβαιον ότι θα γίνουν και αδικίες. Από την άλλη, όλους αυτούς τους ανθρώπους κάποιος τους ψηφίζει, δεν αυτοεκλέγονται. Φαντάζομαι πως δεν θα πρωτοτυπήσω αν θυμίσω πως στην παρούσα Βουλή υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έπαιξαν καίριο ρόλο στις κυβερνήσεις των 20-30 τελευταίων ετών και παρ΄ όλα αυτά εξακολουθούν να ψηφίζονται. Κυριολεκτικά με δαιμονίζει να τους βλέπω να βγαίνουν και να ζητούν από τον κόσμο θυσίες. Ωστόσο αυτός ο κόσμος που βγαίνει τώρα στους δρόμους και τους κατηγορεί δικαίως την ίδια στιγμή συνεχίζει να τους δίνει την εμπιστοσύνη του. Δεν είναι τρελό;».

– Οι καλλιτέχνες με τους οποίους έρχεστε σε επαφή στο εξωτερικό πώς εισπράττουν αυτή την εικόνα;

«Αυτό που σχολιάζουν είναι η δύσκολη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα. Θα μπορούσα να πω ότι εκπλήσσονται, δεδομένου του ότι είμαστε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και υποτίθεται πως θα έπρεπε να λειτουργούμε βάσει κάποιων κανόνων. Δεν μπορούν, ασφαλώς, οι άνθρωποι να γνωρίζουν λεπτομέρειες υποθέσεων και σκανδάλων που είτε έχουν ξεχαστεί είτε έχουν κουκουλωθεί. Στο εξωτερικό, όταν αποκαλύπτεται ένα σκάνδαλο, όποιος είναι αναμεμειγμένος έχει τουλάχιστον την ευθιξία να παραιτηθεί. Εδώ αρκούνται σε αυτή τη γελοία φράση “αναλαμβάνω την ευθύνη” που έχει γίνει τόσο της μόδας στην Ελλάδα και μετά εξαφανίζονται από το προσκήνιο και απολαμβάνουν όσα έκλεψαν».

– Πιστεύετε,δηλαδή,ότι πρέπει να αποδοθούν ποινικές ευθύνες;

«Ασφαλώς. Ετσι θα δημιουργηθεί και στον κόσμο μια κάποια αίσθηση δικαίου. Να πει, δηλαδή, ο πολίτης: “Εντάξει,εγώ θα στερηθώ και θα πεινάσω αλλά κι αυτός που έφταιξε θα πληρώσει”. Δεν έχεις από πού να πιαστείς σ΄ αυτή τη χώρα».

– Ολη αυτή η ατμόσφαιρα κρίσης πώς αντανακλάται στον χώρο του πολιτισμού;

«Ο πολιτισμός για μένα είναι κυριολεκτικά ο καθρέφτης της κρίσης που υπάρχει στην κοινωνία. Οποιος είναι λίγο ευαίσθητος το βλέπει εκεί. Από τη στιγμή που ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια και όχι ως υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου, τι να πει κανείς; Υπάρχει βαθύτερη και πιο ειλικρινής ένδειξη κρίσης; Παρ΄ όλα αυτά, για να επιστρέψω στα δικά μας, πιστεύω πως βρισκόμαστε σε ένα ενδιαφέρον σημείο καμπής». – Το οποίο μπορεί να οδηγήσει ίσως και σε κάτι θετικό;

«Αν η πολιτική ηγεσία απευθυνθεί σε αυτούς που έχουν γνώση του αντικειμένου, θέληση, αγάπη και διάθεση να προσφέρουν, πιστεύω ότι πράγματι υπάρχει δυνατότητα να δημιουργηθούν πνεύμονες απ΄ όπου μπορεί να αρχίσει να εισρέει οξυγόνο. Οπου οξυγόνο, βλέπε πολιτισμός».

– Είστε,δηλαδή,αισιόδοξος; «Θα μπορούσα να γίνω αν υπάρξουν οι κατάλληλες κινήσεις. Προσωπικά είμαι υπέρ του ελέγχου. Εγώ βγαίνω στη σκηνή κάθε μέρα και κρίνομαι από το μηδέν κι ας έχω πίσω μου 20 χρόνια πορείας. Σε αυτό το πλαίσιο θεωρώ θετική την εξαγγελία του Μητρώου Πολιτιστικών Φορέων από το ΥΠΠΟΤ. Το ίδιο και την ιστορία της αξιολόγησης στη Λυρική. Οταν το συνολικό έργο ενός οργανισμού δεν είναι αυτό που πρέπει, τότε σαφώς υπάρχει ανάγκη κάποιου τρόπου κρίσεως. Δεν μπορεί κάποιος επειδή έγινε μέλος ενός θεσμού που ιδρύθηκε σε έναν συγκεκριμένο χρόνο και σε συγκεκριμένες συνθήκες να απαιτεί να λειτουργεί ο θεσμός αυτός με τον ίδιο τρόπο ώσπου να αφανισθεί. Από την άλλη πλευρά, βεβαίως, τίθεται το ερώτημα του ποιοι είναι αυτοί που θα ελέγξουν. Αν είναι άνθρωποι φθαρμένοι από το σύστημα που δημιούργησε όλη αυτή την κατάσταση, τότε είναι πραγματικά μάταιο».

– Για τον κίνδυνο λουκέτου στη Λυρική τι λέτε;

«Πριν από λίγο καιρό είδα σε μια γερμανική εφημερίδα την εξής φράση: “Στη χώρα του Ορφέαυπάρχει μόνο ένα λυρικό θέατρο και αυτό θέλουν να το κλείσουν”. Πόσο μεγαλύτερη ντροπή μπορεί να αισθανθεί ένας Ελληνας διαβάζοντάς την; Αυτοί που νομοθετούν, αντί να κλείσουν τη Λυρική, ας φτιάξουν νόμους οι οποίοι θα κατοχυρώνουν τη σωστή και νόμιμη λειτουργία της, καθώς και το έργο που θα παράγει. Το να κλείσει κάτι είναι εύκολο με την έννοια ότι ναι μεν έχει ένα κάποιο πολιτικό κόστος αλλά εκεί τελειώνει η ιστορία. Η αποστολή ενός πολιτικού όμως δεν είναι αυτή. Είναι αντίστοιχη με αυτήν του δασκάλου…».

– Δηλαδή; «Αν αναλάβεις έναν μαθητή στην αρχή, τον φτιάχνεις όσο το δυνατόν τελειότερο, ανάλογα με τις δυνατότητες τις δικές του και φυσικά τις δικές σου. Αν όμως τον αναλάβεις στη μέση, οφείλεις να τον βοηθήσεις να ξεπεράσει τις δυσκολίες του. Αυτή τη στιγμή, μέσα στο γενικότερο μπάχαλο, αν ένας πολιτικός μου πει ότι θα κλείσει μια όπερα ή μια ορχήστρα, το μόνο που μπορώ να σκεφθώ είναι ότι αυτός ο άνθρωπος δεν έχει όραμα, κουλτούρα αλλά και επίγνωση ευθύνης».

– Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για είδος ελιτίστικο, για λίγους…

«Βολικό άλλοθι αδαών ανθρώπων. Αν ρωτήσεις τώρα έναν τυχαίο περαστικό, το πιθανότερο είναι πως θα σου πει ότι αισθάνεται μοναδικός, μειοψηφία που μπορεί να καθοδηγήσει την πλειοψηφία. Ο Ελληνας όταν πάει κάπου θέλει να είναι μόνος, να μην τον ενοχλεί ο πολύς κόσμος: όταν πάει διακοπές θέλει ει δυνατόν την παραλία ολόκληρη δική του για να κάνει το μπάνιο του με άνεση, όταν πάει βόλτα δεν θέλει κίνηση στον δρόμο… Εκεί λοιπόν είμαστε ελιτιστές και δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με αυτό. Οταν η κουβέντα έρχεται στην όπερα και στην κλασική μουσική, εκεί βρίσκουμε να ανακαλύψουμε διάφορα μόνο και μόνο από άγνοια». – Μπορεί ο πολιτισμός να είναι κερδοφόρος;

«Αν δεις το πράγμα από την επιχειρησιακή του διάσταση, σαφώς μπορεί. Αν έχω μια ορχήστρα η οποία γεμίζει το Μέγαρο πέντε φορές την εβδομάδα, τότε έχω κέρδος. Αν με ενδιαφέρει, λοιπόν, μια τέτοια προοπτική, βλέπω πώς μπορώ να το πετύχω. Αν δεν μπορώ να το κάνω μόνος μου, φροντίζω να εξασφαλίσω τη συνεργασία ανθρώπων που μπορούν να με βοηθήσουν. Στον ιδιωτικό τομέα ό,τι δεν είναι κερδοφόρο κλείνει. Στον κρατικό τομέα δεν κλείνει και πολύ σωστά γιατί ο πολιτισμός έχει κοινωνική αποστολή, αλλά πολύ κακώς δεν γίνεται οτιδήποτε είναι αναγκαίο για να αξιοποιηθεί. Η αλήθεια είναι ότι τόσα χρόνια στον χώρο δεν έχω νιώσει ότι οι πολιτικοί της χώρας μας έχουν επαφή με την έννοια “πολιτισμός”. Απλώς τρέχουν όπου μυρίζονται δημοσιότητα».

– Διέξοδος υπάρχει σε όλα αυτά; «Για μένα είναι ιδανική η στιγμή να δημιουργηθεί ένας καινούργιος θεσμός. Μια Ακαδημία Μουσικής, ας πούμε, αλλά όχι αυτή η κοροϊδία που πήγε να γίνει πριν από μερικά χρόνια. Θα μου πεις: “Μέσα σε αυτή την κρίση που κοιτάμε με νύχια και με δόντια να κρατήσουμε αυτά που έχουμε, εσύ λες να ανοίξουμε κι άλλα;”. Κι όμως επαναλαμβάνω ότι θεωρώ τη συγκυρία ιδανική».

– Τι θα εξυπηρετήσει ένας καινούργιος θεσμός;

«Πρώτα πρώτα θα δώσει ώθηση σε αυτούς που ήδη υπάρχουν. Οι υπάρχοντες θεσμοί θα πρέπει σαφώς να εξυγιανθούν αλλά φοβάμαι ότι το πόσο πραγματικά θα προχωρήσουν είναι αμφίβολο. Ωσπου να καθαριστεί το γρανάζι από διαπλοκή, συμφέροντα και άλλα συναφή, πάει, πέταξε το πουλί… Θα πρέπει να υπάρξει μια νέα προσπάθεια εκ του μηδενός. Ας μην ξεκινήσει τώρα. Ας γίνει σε δύο χρόνια, σε τρία. Και ας είναι μια ευκαιρία ριζικής αναδιάρθρωσης ολόκληρου του πολιτιστικού μας συστήματος. Τα χρήματα δε που θα προκύψουν από τις όποιες περικοπές από τον έλεγχο που λέγαμε καλό θα είναι να αξιοποιηθούν επίσης εποικοδομητικά». – Δηλαδή; «Για μένα θα πρέπει να δοθούν στην επαρχία. Δεν μπορεί η Κρήτη, ένα τόσο νευραλγικό γεωγραφικά μέρος, να μην έχει έναν σημαντικό πολιτιστικό φάρο. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρξουν νέα δεδομένα έτσι ώστε ο πολιτισμός μας να φτάσει κάποια στιγμή να είναι εξαγώγιμος. Δεν μιλώ για μονάδες όπως εγώ, ο Α ή ο Β. Λέω να γίνει εξαγώγιμος σε συλλογικό επίπεδο και σε σταθερή βάση. Από εκεί και πέρα θα μπορούμε να μιλάμε από άλλη αφετηρία…».