Aν επιστήμονες από… τον Αρη έρχονταν να μελετήσουν το ανδρικό ανθρώπινο αναπαραγωγικό σύστημα θα κατέληγαν μάλλον στο συμπέρασμα ότι το είδος μας απειλείται με ταχεία εξαφάνιση. Σε σύγκριση με τα άλλα θηλαστικά, τα ανθρώπινα αρσενικά παράγουν σχετικά χαμηλούς αριθμούς βιώσιμου σπέρματος· σπερματοζωαρίων δηλαδή που έχουν πιθανότητες να πραγματοποιήσουν το μακρύ ανταγωνιστικό ταξίδι μέσα στη μήτρα και να εισχωρήσουν σε ένα ωάριο.
Ενας στους πέντε υγιείς νεαρούς άνδρες 15 ως 25 ετών παράγει μη φυσιολογικό αριθμό σπερματοζωαρίων. Το δε σπέρμα που παράγεται είναι πολύ συχνά κακής ποιότητας. Στην πραγματικότητα μόλις 5% ως 15% του παραγόμενου σπέρματος είναι κατά μέσο όρο αρκετά καλό ώστε να θεωρηθεί «φυσιολογικό» βάσει των αυστηρών κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ)- και αναφερόμαστε σε νεαρούς, υγιείς άνδρες. Σε αντιδιαστολή, περισσότερο από το 90% του σπέρματος ενός ταύρου, κριαριού, ακόμη και ενός ποντικού του εργαστηρίου, είναι φυσιολογικό. Τα ανθρώπινα αρσενικά αντιμετωπίζουν επίσης ένα δυσανάλογα μεγάλο αριθμό αναπαραγωγικών προβλημάτων, από εκ γενετής ελαττώματα και κρυψορχία ως καρκίνους και ανικανότητα. Καθώς όλα αυτά επηρεάζουν τη γονιμότητα, αποτελεί ένα μικρό θαύμα το γεγονός ότι οι άνδρες μπορούν να κάνουν παιδιά. Στην πραγματικότητα, όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανδρών βρίσκεται άτεκνος. Ενα στα επτά ζευγάρια σήμερα έχει πρόβλημα στειρότητας και η πιο κοινή αιτία είναι ο «ανδρικός παράγοντας».
Η παρακμή του σπέρματος σε αριθμούς
Του χρόνου συμπληρώνονται 20 χρόνια από το συνέδριο του ΠΟΥ στο οποίο ένας δανός ερευνητής έκρουσε για πρώτη φορά τον κώδωνα του κινδύνου για την κρίση γονιμότητας που απειλεί τους άνδρες της Δύσης. Ο καθηγητής Νικ Σάκεμπεκ του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης παρουσίασε στοιχεία που έδειχναν ότι ο αριθμός σπερματοζωαρίων των δυτικών ανδρών είχε μειωθεί κατά το ήμισυ την προηγούμενη πεντηκονταετία. Στη δεκαετία του 1940 ξεπερνούσαν κατά πολύ τα 100 εκατομμύρια σπερματοκύτταρα ανά χιλιοστό του λίτρου (ml), αλλά ο κ. Σάκεμπεκ είδε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχαν πέσει κατά μέσο όρο περίπου στα 50 εκατομμύρια ανά ml. Αλλες μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου το 15%- 20% των νεαρών ανδρών έχουν σήμερα αριθμό σπερματοζωαρίων μικρότερο των 20 εκ. ανά ml, τιμή η οποία τεχνικά ορίζεται ως μη φυσιολογική. Αντιθέτως, ο βιώσιμος αριθμός σπερματοζωαρίων ενός ταύρου μετράται σε δισεκατομμύρια.
Οι ειδικοί στη βιολογία της ανθρώπινης αναπαραγωγής έμειναν έκπληκτοι από τη μελέτη που παρουσίασε η Δανία. Η πτωτική τάση έμοιαζε να δείχνει ότι οι άνδρες όδευαν προς την πλήρη στειρότητα μέσα σε μερικές γενιές (αν και πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η μείωση του αριθμού των σπερματοζωαρίων έχει μάλλον αγγίξει το κατώτατο σημείο της). Ο καθηγητής Σάκεμπεκ δεν μπορούσε να δώσει άλλη ερμηνεία πέρα από την υπόθεση ότι η τάση είχε ίσως σχέση με την εξίσου ανησυχητική άνοδο άλλων αναπαραγωγικών διαταραχών, όπως ο καρκίνος των όρχεων και η κρυψορχία.
Οι επιστήμονες άρχισαν να συζητούν για ένα νέο φαινόμενο που απειλεί τους άνδρες, έναν συνδυασμό διαταραχών γνωστό ως σύνδρομο δυσγενεσίας των όρχεων. Καθώς οι μεταβολές συντελούνταν υπερβολικά γρήγορα ώστε να αποδοθούν σε γενετικούς παράγοντες, θεώρησαν ότι θα έπρεπε να έχουν σχέση με αλλαγές στον τρόπο ζωής ή στο περιβάλλον. Προτάθηκαν σχεδόν τα πάντα, από την έκθεση σε χημικά ως τη σύγχρονη μόδα των στενών εσωρούχων. Τώρα όλο και περισσότεροι ειδικοί αρχίζουν να συμφωνούν πως ό,τι κι αν είναι αυτό που εντείνει τα προβλήματα της ανδρικής γονιμότητας μάλλον ξεκινάει από το στάδιο της μήτρας. Δεν φταίει ο τρόπος ζωής των ανδρών, αλλά ο τρόπος ζωής των μανάδων τους.
Τα προβλήματα αρχίζουν στη μήτρα
Αρκετές μελέτες διαπιστώνουν μια σχέση ανάμεσα στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του εμβρύου στη μήτρα και στα μεταγενέστερα ανδρικά προβλήματα γονιμότητας και κυρίως τον χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων. Για παράδειγμα διαπιστώθηκε ότι οι άνδρες των οποίων οι μητέρες είχαν εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα τοξικών διοξινών μετά το βιομηχανικό ατύχημα του 1976 στο Σεβέζο της Ιταλίας είχαν χαμηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων. Ανδρες όμως οι οποίοι εκτέθηκαν σε διοξίνες ως ενήλικοι δεν παρουσίασαν ανάλογες τάσεις. Αλλη μελέτη διαπίστωσε ότι οι γυναίκες που έτρωγαν μεγάλες ποσότητες βοδινού κρέατος κατά την εγκυμοσύνη- διατροφή η οποία ενδέχεται να είναι πλούσια σε ενδεχομένως επιβλαβείς πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (ΡΑΗ)- απέκτησαν γιους με σχετικά χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων. Ενας ενήλικος άνδρας που τρώει βοδινό δεν αντιμετωπίζει όμως αντίστοιχο πρόβλημα.
Παράλληλα μελέτες σε μετανάστες της Σουηδίας και της Φινλανδίας έδειξαν ότι ο κίνδυνος ενός άνδρα να παρουσιάσει καρκίνο των όρχεων τείνει να ακολουθεί τη χώρα όπου γεννήθηκε και όχι τη χώρα στην οποία μεγάλωσε. Το περιβάλλον στο οποίο ζούσε η μητέρα του όταν ο ίδιος βρισκόταν στην κοιλιά της και όχι το περιβάλλον στο οποίο έζησε ως παιδί ή ως έφηβος φαίνεται να καθορίζουν τον κίνδυνο του άνδρα για καρκίνο των όρχεων.
Μία από τις ισχυρότερες ενδείξεις που υποστηρίζουν αυτή την άποψη αφορά το κάπνισμα. Ενας άνδρας ο οποίος καπνίζει συνήθως μειώνει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων του κατά περίπου 15%, μείωση η οποία είναι μάλλον αναστρέψιμη αν κόψει το κάπνισμα. Ενας άνδρας όμως του οποίου η μητέρα κάπνιζε κατά την εγκυμοσύνη παρουσιάζει μείωση των σπερματοζωαρίων ως και κατά 40%, η οποία μάλιστα τείνει να είναι μη αναστρέψιμη.
Το κλειδί στα κύτταρα Sartoli
Ο καθηγητής Ρίτσαρντ Σαρπ, ειδικός στις έρευνες γονιμότητας του βρετανικού Συμβουλίου Ιατρικής Ερευνας, λέει ότι τα ευρήματα αυτά μπορούν να ερμηνευτούν αν κατανοήσουμε καλύτερα πώς σχηματίζονται τα πρώτα κύτταρα των όρχεων. Τα κύτταρα Sartoli, τα οποία στους ενηλίκους ενεργούν ως φρουροί της ανάπτυξης των σπερματοκυττάρων, είναι τα πρώτα κύτταρα που σχηματίζονται από τη «γενετική ακρολοφία» ενός ανθρώπινου άρρενος εμβρύου. Ο αριθμός σπερματοζωαρίων που μπορεί να παραχθεί από έναν ενήλικο άνδρα εξαρτάται από τον αριθμό κυττάρων Sartoli στο εμβρυϊκό του στάδιο, επομένως οτιδήποτε επηρεάζει τον σχηματισμό κυττάρων Sartoli στη μήτρα θα επηρεάσει την παραγωγή σπέρματος πολλά χρόνια αργότερα. «Ο τρόπος ζωής της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στον αριθμό σπερματοζωαρίων του γιου της ως ενηλίκου,και ο πιο λογικός μηχανισμός μέσω του οποίου θα μπορούσε να γίνεται αυτό είναι η μείωση του αριθμού κυττάρων Sartoli» τονίζει.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΧΗΜΙΚΑ;
Το σημαντικό τώρα είναι να διαπιστωθεί ποιοι είναι οι ενεχόμενοι παράγοντες στον τρόπο ζωής και στο περιβάλλον.Και αυτό δεν είναι τόσο εύκολο.
Η παχυσαρκία για παράδειγμα αποτελεί διογκούμενο πρόβλημα και έχει συνδεθεί με αναπαραγωγικά προβλήματα τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.Μια μελέτη έχει δείξει ότι οι παχύσαρκες γυναίκες τείνουν να γεννούν γιους με κακή ποιότητα σπέρματος.Ποια είναι όμως η αιτία,το πάχος ή τα χημικά του περιβάλλοντος που αποθηκεύονται στο λίπος;
Το ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί ιδιαίτερα στα χημικά του περιβάλλοντος που είτε μιμούνται τις θηλυκές ορμόνες- οιστρογονικά χημικά- είτε μπλοκάρουν τις ανδρικές ορμόνες και κυρίως την τεστοστερόνη.Ως τώρα η μελέτη του Σεβέζο για τη διοξίνη παρουσιάζει τη σαφέστερη σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη του εμβρύου,τον χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και τη γονεϊκή έκθεση σε κάποιο περιβαλλοντικό χημικό.Οι συγκεντρώσεις διοξίνης από το βιομηχανικό ατύχημα του Σεβέζο ήταν όμως εξαιρετικά υψηλές.
Ακόμη δυσκολότερο είναι να διαπιστωθεί μια σαφής σχέση ανάμεσα στα ανδρικά προβλήματα γονιμότητας και στην έκθεση σε χαμηλές συγκεντρώσεις τόσων άλλων χημικών που έχουν μικρές οιστρογονικές ή ανασταλτικές των ανδρογόνων ιδιότητες και βρίσκονται σε μια ευρεία κλίμακα πηγών, από τα παρασιτοκτόνα και τα καυσαέρια των αυτοκινήτων ως τα πλαστικά και τη σόγια. Οπως τονίζει ο κ. Σαρπ, τα περισσότερα σχετικά στοιχεία είναι αδύναμα ή δεν υπάρχουν καν.
