Με τις αγκυλώσεις και τις δεσμεύσεις που κατατρύχουν ακόμη το δημόσιο πανεπιστήμιο στη χώρα μας, πρωτοβουλίες δημιουργικές που συνιστούν προσφορά στο ευρύτερο φιλομαθές κοινό είναι σχεδόν απαγορευμένες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και υπέρβαση μαζί των δυσκολιών είναι όσα ακολουθούν.
Ως πρύτανης τού Πανεπιστημίου Αθηνών (2000-2006) είχα τη φιλοδοξία, μεταξύ άλλων, να οργανωθούν στο Πανεπιστήμιό μας σειρές μαθημάτων για το ευρύτερο κοινό, κυρίως για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να φοιτήσουν σε Πανεπιστήμιο. Μαθήματα γλώσσας, ιστορίας, λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, τέχνης, θετικών επιστημών κ.τ.ό., κατάλληλα δοσμένα για μη ειδικούς από πανεπιστημιακούς καθηγητές όλων των βαθμίδων θα μπορούσαν να είναι μια ουσιώδης προσφορά στο πλαίσιο τής διά βίου μάθησης. Τι ματαίωσε την προσπάθεια; Θα έπρεπε να εξασφαλιστούν κεντρικές αίθουσες μαθημάτων που δεν θα καταλαμβάνονταν από φοιτητές, ώστε να παρακωλύεται συχνά και απρόβλεπτα η πραγματοποίηση των μαθημάτων. Θα έπρεπε να υπάρξει μια διοικητική υποστήριξη με κάποια στοιχειώδη αποζημίωση. Θα χρειαζόταν κάποια αμοιβή για τους πανεπιστημιακούς που θα δίδασκαν τις σειρές των μαθημάτων πέρα των διδακτικών τους υποχρεώσεων. Αρα θα έπρεπε να υπάρξει μια συμβολική συμμετοχή των (εκτός Πανεπιστημίου) διδασκομένων, για να αντιμετωπιστούν οι δαπάνες αυτές. Στο δημόσιο Πανεπιστήμιο όμως η εξεύρεση πόρων για οποιονδήποτε σκοπό, ακόμη και για εκπαιδευτικό ή ερευνητικό, θεωρείται από μερικές ομάδες φοιτητών έγκλημα καθοσιώσεως με επακόλουθο τις «κινητοποιήσεις» που μπορούν να τινάξουν στον αέρα κάθε προσπάθεια. Επομένως, εντός τού Πανεπιστημίου, που θα ήταν ο φυσικός χώρος για προσφορά μάθησης, τέτοιες δημιουργικές πρωτοβουλίες είναι καταδικασμένες εξαρχής σε αποτυχία. Ετσι, αναζητήθηκε καταφύγιο σ΄ έναν άλλο φιλόξενο και καταξιωμένο πνευματικά χώρο (που ίδρυσε ο γράφων το 1996), στη Στοά τού Βιβλίου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρεί ας, όπου και ξεκίνησε η λειτουργία τού Ελεύθερου Πανεπιστημίου το 2007. Επιστήμονες, διανοούμενοι, συγγραφείς, άνθρωποι τής τέχνης κλήθηκαν να υπηρετήσουν την ιδέα μιας υπεύθυνης, συστηματικά οργανωμένης και ανιδιοτελούς μορφωτικήςπνευματικής προσφοράς στο ευρύτερο κοινό. Η έκπληξη: ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου (από αποφοίτους λυκείου μέχρι διδάκτορες πανεπιστημίου, ενίοτε και πανεπιστημιακούς καθηγητές), διαφορετικής ηλικίας (από νέους έως μέσης ενίοτε και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα), φοιτητές, επιστήμονες, εργαζόμενοι, άνδρες, γυναίκες, από την Αθήνα και από την επαρχία (!) ακόμη, έσπευσαν να παρακολουθήσουν τις ποικίλες σειρές μαθημάτων. Το δίδαγμα: υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος συμπολιτών μας πνευματικά άστεγων, οι οποίοι λαχταρούν (χρησιμοποιώ συνειδητά αυτό το ρήμα) να παρακολουθήσουν μαθήματα γλώσσας, λογοτεχνίας, ιστορίας, φιλοσοφίας, θρησκείας, τέχνης, βιβλίου, παιδαγωγικής, ιατρικής κ.λπ. Ενα κοινό που η τηλεόρασή μας αγνοεί επιδεικτικά και που τα πανεπιστήμιά μας δεν μπορούν- για λόγους που εξηγήσαμε- να ικανοποιήσουν.
Προκειμένου για το ΕλεύθεροΠανεπιστήμιο μιλούμε για επιστημονικού χαρακτήρα σειρές 5 ή 10 μαθημάτων με συγκεκριμένο αντικείμενο, με υποχρεωτική (με παρουσίες) παρακολούθηση και με χορήγηση (για όσους το επιθυμούν) απλής βεβαίωσης παρακολούθησης που έχει το κύρος και τη βαρύτητα τού διδάσκοντος / των διδασκόντων. Ετσι δεν είναι τυχαίο ότι τα τρία χρόνια που λειτουργεί το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο έχουν παρακολουθήσει τα προσφερόμενα μαθήματα περίπου 10.000 άτομα με 120 διαφορετικούς, εναλλασσόμενους διδάσκοντες. Φυσικά, οι βουλόμενοι να παρακολουθήσουν είναι μερικές ακόμη χιλιάδες, που όμως δεν χωρούν στις δύο αίθουσες «Λόγου και Τέχνης» τής Στοάς τού Βιβλίου. Ετσι, ορισμένα μαθήματα μαγνητοσκοπούνται και μεταδίδονται σε άλλο χρόνο από τον τηλεοπτικό σταθμό τής Βουλής και παρακολουθούνται από μερικές άλλες χιλιάδες ενδιαφερομένων εντός και εκτός Ελλάδος. Να πώς με τα πενιχρά μέσα που διαθέτουμε αλλά μ΄ ένα πάθος και μια «αποκοτιά» που διακρίνει την προσπάθειά μας μπορούμε να προσφέρουμε κάποια πνευματική απόλαυση σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων που την αναζητούν.
Ετσι δόθηκε η ευκαιρία σ΄ ένα πλήθος νέων ιδίως ανθρώπων όχι μόνον να ακούσουν, αλλά και να γνωρίσουν από κοντά και να συζητήσουν με πρόσωπα από τον χώρο τής επιστήμης, τής Τέχνης και των Γραμμάτων.
Το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο και άλλες παρόμοιες προσπάθειες πολύ σημαντικές σε διαφόρους χώρους τού πνεύματος, τής επιστήμης, τής Τέχνης που έχουν καταξιωθεί στη συνείδηση τού κόσμου δείχνουν ότι υπάρχει ένας κόσμος που αντιστέκεται, που αναζητεί το καίριο, την ποιότητα, την ουσία, που σκέπτεται, που κρίνει, που προβληματίζεται. Ενα φως στη μαυρίλα που μάς περιβάλλει.
Ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
