Oι πιέσεις της παγκοσμιοποίησης φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά, γκρεμίζοντας τα σύνορα μέσω του εμπορίου, των ταξιδιών, των τηλεπικοινωνιών και της μαζικής μετανάστευσης. Αν σε έναν τόσο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο η θρησκευτική πίστη δρα με τρόπο που να απομακρύνει τους ανθρώπους, τότε καθίσταται δύναμη διαχωρισμού και σύγκρουσης.
Αυτό είναι κακό για όλους. Ωστόσο για τους ανθρώπους της θρησκευτικής πίστης αυτό αποτελεί ιδιαιτέρως κακή έκβαση. Σημαίνει ότι η πίστη γίνεται συνώνυμη όχι της συμφιλίωσης, της συμπόνιας και της δικαιοσύνης, δηλαδή όλα όσα θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει η πραγματική θρησκευτική πίστη, αλλά του μίσους και του σεκταρισμού.
Είμαι τόσο πεπεισμένος για τη σημασία αυτού του ζητήματος ώστε τους τελευταίους μήνες ανέλαβα ένα σεμινάριο στο Πανεπιστήμιο Γέιλ για να διερευνήσουμε το θέμα. Δεν το έκανα ως πνευματική άσκηση, αλλά επειδή πιστεύω ότι πρόκειται για αυστηρά πρακτικό ζήτημα. Αν δεν βρούμε έναν τρόπο να συμφιλιώσουμε την πίστη και την παγκοσμιοποίηση ο κόσμος δεν θα είναι μόνο ένα επικίνδυνο μέρος, αλλά η ίδια η παγκοσμιοποίηση θα είναι πολύ λιγότερο επιτυχής στη διάδοση της ευημερίας.
Από αυτό το εγχείρημα πήρα δέκα μαθήματα:
▅ Η θρησκευτική πίστη έχει σημασία. Είτε αυτό αρέσει είτε όχι, δισεκατομμύρια άνθρωποι κινητοποιούνται από τη θρησκευτική τους πίστη.
▅ Η πίστη δεν βρίσκεται σε μαρασμό. Μπορεί αυτό να συμβαίνει σε ορισμένα μέρη, αλλά όχι παγκοσμίως. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου αναπτύσσεται.
▅ Η θρησκευτική πίστη μπορεί να λειτουργήσει θετικά στη στήριξη, για παράδειγμα, των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να μειωθεί η φτώχεια και να προωθηθεί η ανάπτυξη. Εκκλησίες, τζαμιά, ινδουιστικοί και εβραϊκοί διαθρησκευτικοί οργανισμοί έχουν ήδη κάνει εξαίρετη δουλειά. Ή η θρησκεία μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά, μέσω του φονταμενταλισμού ή του εξτρεμισμού.
▅ Η παγκοσμιοποίηση σφυρηλατεί πολυθρησκευτικές κοινωνίες. Το Λονδίνο όπου μεγαλώνει ο μικρός μου γιος είναι πολύ διαφορετικό από το Λονδίνο όπου θα μεγάλωνε πριν από 30 χρόνια. Το ίδιο ισχύει και για ολόκληρη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
▅ Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται αρχές όπως η εμπιστοσύνη, η αυτοπεποίθηση, το ανοικτό πνεύμα και η δικαιοσύνη.
▅ Η πίστη δεν αποτελεί το μοναδικό, αλλά είναι ένα σημαντικό μέσον παροχής αυτών των αξιών, αν η ίδια η πίστη είναι ανοικτή και όχι κλειστή, αν στηρίζεται στο να συμπονάμε και να βοηθάμε τους άλλους και δεν λειτουργεί επί της βάσης μιας απαγορευτικής ταυτότητας.
▅ Για να ευδοκιμήσει η παγκοσμιοποίηση χρειαζόμαστε κοινωνικό κεφάλαιο, δηλαδή εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον ώστε να μπορούμε να πιστεύουμε στο μέλλον. Το πνευματικό κεφάλαιο, σαν να λέμε, αποτελεί σημαντικό μέρος του κοινωνικού κεφαλαίου. ▅ Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης και πολυθρησκευτικών κοινωνιών η δημιουργία τέτοιου πνευματικού κεφαλαίου απαιτεί όχι μόνο ανοχή, αλλά και σεβασμό των ανθρώπων άλλων θρησκειών.
▅ Το «κλειδί» για τον σεβασμό είναι η κατανόηση, εξ ου και η ανάγκη να μάθουμε και να γνωρίσουμε μέσω της εκπαίδευσης για την πίστη και τις παραδόσεις των άλλων.
▅ Η οργανωμένη θρησκεία θα έπρεπε να υποστηρίζει αυτή τη διαδικασία και να επιτρέπει μέσω αυτής την εξέλιξη της πίστης ώστε να μπορεί να είναι μια θετική, εποικοδομητική και προοδευτική δύναμη.
Οπότε η πίστη έχει σημασία. Οι αρχές έχουν σημασία. Ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται αυτά τα δύο ορίζει με κρίσιμο τρόπο τις προοπτικές επιτυχίας, ευημερίας και ειρηνικής συνύπαρξης της παγκόσμιας κοινότητας στην οποία ζούμε. Η εναλλακτική είναι η ένταση, η διαμάχη και η βία. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Κάποτε πίστευα ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν μια διαδικασία κενή αξιών. Βεβαίως, πίστευα ότι σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης ο καθένας θα έπρεπε να αναζητεί τη δικαιοσύνη για χάρη της δικαιοσύνης, αλλά όχι για λόγους αποτελεσματικότητας. Εφθασα πλέον σε σημείο να αλλάξω απόψεις. Η τρέχουσα παγκόσμια οικονομική κρίση μας δείχνει το γιατί.
Η κρίση αποτελεί πρωτίστως και κυρίως απόρροια μιας συμπεριφοράς (ανευθυνότητα) που ευχόμαστε να μην είχε εκδηλωθεί. Και επεκτάθηκε επειδή οι άνθρωποι δεν έχουν εμπιστοσύνη στο σύστημα.
Αρχές όπως η εμπιστοσύνη, δηλαδή να μπορεί κανείς να στηριχτεί στα λόγια του άλλου ή σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική αντί για μια βραχυπρόθεσμη μεγιστοποίηση κέρδους, είναι ακριβώς αυτό που θα δημιουργήσει την απαιτούμενη εμπιστοσύνη η οποία θα θέσει την οικονομία μας και πάλι σε στερεές βάσεις για το μέλλον. Με άλλα λόγια, η εμπιστοσύνη και η σταθερότητα που προκύπτει από αυτή δεν μπορούν να αποκατασταθούν μόνο από τεχνικά, ρυθμιστικά μέσα, αλλά μέσω της αποκατάστασης των αξιών. Αν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο όπου άνθρωποι διαφορετικών πίστεων θα μπορούσαν να ζουν και να εργάζονται μαζί ειρηνικά, θα επρόκειτο για μια ισχυρή εκδήλωση της λειτουργίας ενός συνόλου αξιών διαφορετικών από εκείνες που επί δεκαετίες γεννούσαν μόνο μια αέναα ανακυκλούμενη βία. Για να κατανικήσουμε τις δυνάμεις αποκλεισμού και διχασμού που οδηγούν στην τρομοκρατία, η οποία διαθέτει εκπληκτική πρόσβαση στις ημέρες μας σε όλα τα μέρη του πλανήτη, πρέπει να στραφούμε στην εκπαίδευση ως μείζον συστατικό, και όχι ελάχιστη προσπάθεια, της εξωτερικής πολιτικής. Πρέπει να αποκτήσουμε γνώσεις όσον αφορά τις άλλες θρησκείες και τους τρόπους ζωής των άλλων ανθρώπων.
Αυτό, όμως, θα συμβεί αν η πίστη δεν κινείται μόνο γύρω από τις παραδόσεις ή την ταυτότητά μας, αλλά γύρω από αξίες. Οχι μόνο τις αξίες της δημοκρατίας και της ελευθερίας, αλλά του κοινού καλού, της συμπόνιας και της δικαιοσύνης.
Πάνω απ΄ όλα χρειαζόμαστε μια συμμαχία αξιών η οποία θα αναγνωρίζει, παρά τις οποίες διαφορές δόγματος ή χρώματος, την ίση αξιοπρέπεια και ίση αξία κάθε ατόμου ενώπιον του Θεού.
Το άρθρο αυτό αποτελεί προσαρμογή μιας ομιλίας την οποία εκφώνησε ο Τόνι Μπλερ, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας και ιδρυτής του Τony Βlair Faith Foundation, την περασμένη εβδομάδα στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.
