Ε ρευνητές από το Ινστιτούτο Wistar στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ έκαναν ένα σημαντικό βήμα προς την πλήρη αποκάλυψη των μυστικών ενός ενζύμου, της τελομεράσης, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη σχεδόν όλων των μορφών καρκίνου, αλλά και στη γήρανση, όπως αναφέρουν με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Νature». Οι επιστήμονες με επικεφαλής τον 40χρονο κρητικόεπίκουρο καθηγητή στο Πρόγραμμα για τη Γονιδιακή Εκφραση και Ρύθμιση κ. Εμμανουήλ Σκορδαλάκη έφεραν στο φως το τμήμα της τελομεράσης το οποίο ελέγχει τον «χρονοδιακόπτη» της κυτταρικής γήρανσης. Η κρυσταλλική δομή που δημιούργησαν δίνει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία της γήρανσης των φυσιολογικών κυττάρων. Εκτιμάται συγχρόνως ότι θα οδηγήσει σε νέες μεθόδους θεραπείας ως και του 90% των καρκίνων που πλήττουν τον άνθρωπο, με τη λογική του «με έναν θεραπευτικό σμπάρο πολλά τρυγόνια», δεδομένου ότι η τελομεράση αποτελεί «διακόπτη ελέγχου» σχεδόν όλων των μορφών καρκίνου.

Η τελομεράση, όπως εξηγεί ο κ. Σκορδαλάκης στο «Βήμα» «έχει καθήκον να διατηρεί το μήκος των τελομερών- τα άκρα των χρωμοσωμάτων-, προσθέτοντάς τους αλληλουχίες DΝΑ και προλαμβάνοντας έτσι τις βλάβες σε κάθε κύκλο διαίρεσης των κυττάρων, κατά τον οποίο τα χρωμοσώματα κονταίνουν». Το συγκεκριμένο ένζυμο εκφράζεται σε μεγάλο βαθμό στα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα, επιτρέποντάς τους να διαιρούνται επανειλημμένως χωρίς να προκαλούνται βλάβες στα χρωμοσώματα, ωστόσο η απουσία του σχεδόν από όλα τα ενήλικα κύτταρα οδηγεί σε σταδιακή απώλεια λειτουργικού DΝΑ. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει το προσδόκιμο επιβίωσης των οργανισμών. Σε πολλούς καρκινικούς όγκους, ωστόσο, η τελομεράση επανενεργοποιείται, επιτρέποντας στα μη φυσιολογικά κύτταρα να διαιρούνται επ΄ αόριστον. «Η τελομεράση κατέχει σημαντική θέση τόσο στον καρκίνο όσο και στη γήρανση.Στόχος,λοιπόν, πολλών ερευνητών είναι να ανακαλυφθούν τρόποι ώστε να ρυθμίζεται η δραστηριότητα του ενζύμου,να μπλοκάρεται σε ό,τι αφορά τον καρκίνο,αλλά να ενεργοποιείται σε ό,τι αφορά τη μάχη ενάντια στη γήρανση».

Τα τελευταία 20 και πλέον έτη, μετά την ανακάλυψη της τελομεράσης από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ το 1985 ως και σήμερα, είναι γνωστό στους επιστήμονες ότι το συγκεκριμένο ένζυμο αποτελεί σημαντικό στόχο για την ανάπτυξη θεραπειών ενάντια στον καρκίνο. Ωστόσο οι καλές προθέσεις δεν είχαν οδηγήσει και στο επιθυμητό αποτέλεσμα « λόγω του ότι το συγκεκριμένο μόριο είναι μεγάλο και πολύπλοκο» όπως τονίζει ο έλληνας ερευνητής. Ο κ. Σκορδαλάκης και οι συνεργάτες του απέφυγαν τους σκοπέλους που είχαν συναντήσει στο παρελθόν οι συνάδελφοί τους, ανακαλύπτοντας μια σταθερή εκδοχή του πολύπλοκου μορίου μέσα από τη «σάρωση» των γονιδίων της τελομεράσης δεκάδων διαφορετικών ειδών (χοίροι, αγελάδες, διαφορετικά έντομα, φυτά, άνθρωπος).

Ανακάλυψαν ένα είδος, το σκαθάρι των αλεύρων Τribolium castaneum, το οποίο επέτρεψε την παραγωγή επαρκών ποσοτήτων του μορίου της τελομεράσης για χρήση στα κρυσταλλογραφικά πειράματα, κάτι που δεν συνέβαινε με τα μόρια των άλλων ειδών. «Πετύχαμε για πρώτη φορά να δούμε τόσο καλά την τελομεράση, η οποία αποτελείται από πρωτεΐνη και RΝΑ.Επικεντρωθήκαμε μάλιστα στο τμήμα του μορίου της τελομεράσης που αφορά την αποκαλούμενη πρωτεΐνη ΤΕRΤ και του οποίου το σχήμα μοιάζει με εκείνο ενός ντόνατή ενός δαχτυλιδιού» λέει ο κ. Σκορδαλάκης.

Αυτή η πολύπλοκη ίσως για όλους εμάς τους κοινούς θνητούς μελέτη έχει έναν τελικό στόχο που θα… απλοποιήσει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων: η τωρινή αποτύπωση της «καρδιάς» της τελομεράσης από τον έλληνα ερευνητή και την ομάδα του ελπίζεται ότι θα οδηγήσει σε νέες θεραπείες για τον καρκίνο- και μάλιστα σε θεραπείες οι οποίες θα στοχεύουν πολλές και διαφορετικές μορφές καρκίνου. «Οι σημερινές χημειοθεραπείες έχουν,ως γνωστόν,διαφορετική σύσταση ανάλογα με τη μορφή καρκίνου του κάθε ασθενούς.Η τελομεράση,όμως,αποτελεί το “κλειδί” σε όλους τους καρκίνους και έτσι,έχοντας αυτό ως δεδομένο,ελπίζουμε ότι το εύρημά μας θα ανοίξει τον δρόμο για θεραπείες οι οποίες θα στοχεύουν το σύνολο των όγκων». Πολύ καλό για να είναι αληθινό, θα έλεγε κάποιος, ωστόσο ένα σημαντικό βήμα σύμφωνα με τον κ. Σκορδαλάκη έχει ήδη γίνει: «Αν όλα πάνε καλά,καθώς απαιτούνται ενδελεχείς περαιτέρω μελέτες, πιστεύω ότι θα μπορούμε μέσα σε μια πενταετία το πολύ να έχουμε στα χέρια μας κάποιους θεραπευτικούς παράγοντες οι οποίοι θα γεννηθούν μέσα από τη νέα γνώση και θα μπουν σε φάση κλινικών δοκιμών».

Η νέα μελέτη του έλληνα καθηγητή χαρακτηρίστηκε εκπληκτική από άλλους συναδέλφους του. Ελπίζουμε εξίσου εκπληκτική να είναι και η συνέχεια.