Οι διαφορές μας με το αμερικανικό οικονομικό μοντέλο πηγάζουν από την αντίληψη της Ευρώπης για την εργασία και την έννοια της αλληλεγγύης

Συχνά πυκνά, από άγνοια ή σκοπίμως, στη χώρα μας διαστρεβλώνουμε σημαντικά ζητήματα, καταστάσεις και μεταλλάσσουμε έννοιες. Αυτές οι ωραίες συνήθειες ταιριάζουν σε λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία έχουν το προτέρημα να αφήνουν πολλαπλούς βαθμούς ελευθερίας στην ανθρώπινη φαντασία και να διεγείρουν συναισθήματα με την απουσία ακρίβειας στη χρήση των εννοιών. Ομως στην πολιτική η χρήση αυτού του τρόπου της γλώσσας είναι παραπλανητική και δεν βοηθάει τον πολίτη να αποκτήσει αντικειμενική γνώση των καταστάσεων, οι οποίες τελικά επηρεάζουν τη ζωή του. Κλασικό παράδειγμα στη χώρα μας είναι η σύγχυση που προκαλούν πολιτικοί και δημοσιογράφοι με την ταύτιση του φιλελευθερισμού με τον νεοφιλελευθερισμό. Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταύτιση συντηρητισμού και νεοσυντηρητισμού. Δεν είναι στην πρόθεσή μου να αναλύσω τις διαφορές, που είναι πάντως κρίσιμες για τη σωστή ενημέρωση. Οι αναγνώστες του «Βήματος» γνωρίζουν καλά τις διαφορές και δεν παραπλανώνται. Θέλω όμως να ανασύρω από τη μνήμη μου μια εμπειρία που θα δώσει, πιστεύω, εναργή εικόνα της διαφοράς του ευρωπαϊκού από τον αμερικανικό τρόπο σκέψης και δράσης. Τη διαφορά αυτή τη ζούμε σε πολλές πτυχές της Ενωσης και αντικατοπτρίζει τη φιλοσοφία και την πολιτική προσέγγιση, που πολλές φορές από άγνοια ή επί τούτου ταυτίζονται και θεωρούνται ομοούσιες και ενιαίες.

Αρχές της δεκαετίας του ΄90 συμμετείχα σε αποστολή της τότε ΕΟΚ στις ΗΠΑ με επικεφαλής την επίτροπο κοινωνικών υποθέσεων κυρία Βάσω Παπανδρέου. Το θέμα της ανταλλαγής απόψεων ήταν η εσωτερική αγορά και οι μηχανισμοί που είχε αναπτύξει η Ευρώπη για να πετύχει τη μεγάλη αυτή αλλαγή στις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της. Οι Αμερικανοί ενδιαφέρονταν για τις εμπειρίες μας, γιατί τότε άρχιζαν να προωθούν την ιδέα μιας δικής τους εσωτερικής αγοράς με το όνομα ΝΑFΤΑ (Νorth Αtlantic Free Τrade Αgreement), η οποία στόχευε στην άρση των εμποδίων για την ελεύθερη διακίνηση των προϊόντων και αφορούσε τον Καναδά, τις ΗΠΑ και το Μεξικό.

Η ευρωπαϊκή προσέγγιση στηριζόταν σε δύο πυλώνες.

Στην άρση των δασμολογικών και τεχνικών εμποδίων για την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, κεφαλαίων, υπηρεσιών και εργαζομένων, γνωστή στην κοινοτική διάλεκτο ως οι «τέσσερις ελευθερίες» και στην κοινωνική συνοχή. Το σκεπτικό για το δίπτυχο αυτό ήταν απλό. Από τη μεγάλη ελεύθερη εσωτερική αγορά, και σε πρώτη φάση, θα επωφελούνταν οι μεγάλοι και καλά οργανωμένοι, ενώ οι πτωχοί θα υφίσταντο οικονομικές απώλειες. Ετσι, το δεύτερο σκέλος, της κοινωνικής συνοχής, εμπλουτίστηκε με τα περίφημα πακέτα Ντελόρ. Αυτά ήταν και είναι ακόμη μια έμπρακτη αλληλεγγύη των ευρωπαϊκών κρατών στη βάση της ανταποδοτικότητας, ένα δίχτυ προστασίας των ασθενέστερων κρατών και περιφερειών από τις αλλαγές που επιφέρει η ελευθερία του εμπορίου. Αυτό είχε ως πρακτική συνέπεια για τη χώρα μας να εισρεύσουν κεφάλαια ύψους 60 δισ. ευρώ σε μια εικοσαετία. Ποσό που προήλθε από την αύξηση του προϋπολογισμού της Ενωσης και αντιπροσωπεύει σχεδόν το ποσοστό ανάπτυξης ετησίως.

Οι Αμερικανοί που συμμετείχαν στην παρουσίαση αυτή, στηριζόμενοι στην τότε κυριαρχούσα νεοφιλελεύθερη προσέγγιση, διαφωνούσαν πλήρως με τον δεύτερο πυλώνα, θεωρώντας ότι όλες οι ανισορροπίες θα αντιμετωπισθούν από τις δυνάμεις της αγοράς, και τα υπόλοιπα ήταν κρατικός παρεμβατισμός, που το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν η αύξηση της γραφειοκρατίας.

Τα χρόνια πέρασαν, η ΝΑFΤΑ δημιουργήθηκε και το σύστημα λειτούργησε στη μεν Ευρώπη με τους δύο πυλώνες που λέγαμε, στη δε Β. Αμερική με μόνο την ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων. Τα αποτελέσματα ως σήμερα είναι γνωστά. Το δικό μας μοντέλο έφερε ανάπτυξη σε όλη την Ευρώπη και συνεχίζει να λειτουργεί χωρίς κανένα κράτος-μέλος, νέο ή παλιό, να το αμφισβητεί. Αντίθετα στην Αμερική οι γκρίνιες περισσεύουν. Οι Αμερικανοί κατηγορούν τη ΝΑFΤΑ για την απώλεια θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ και το μεταναστευτικό κύμα και το Μεξικό φωνάζει για τις επιδοτήσεις αγροτικών προϊόντων στις ΗΠΑ που εμποδίζουν την προώθηση των προϊόντων τους. Γενικά κανείς δεν μοιάζει ευχαριστημένος, αν κρίνω από τις προθέσεις των δημοκρατικών υποψηφίων να την αναθεωρήσουν. Το δικό μας μοντέλο ήταν ένα κλασικό φιλελεύθερο κεϋνσιανικό. Το δικό τους είχε τη σφραγίδα του Μίλτον Φρίντμαν. Οι διαφορές είναι πολύ περισσότερες από αυτές που αναφέρω, αλλά η πρόθεσή μου είναι να καταδείξω με απλό παράδειγμα την άδικη ταύτιση των δύο προσεγγίσεων. Οι διαφορές μας λοιπόν είναι βαθιές και πηγάζουν από την αντίληψη της Ευρώπης για την εργασία, από την παράδοσή της στο επίπεδο της ιδεολογίας και αναφέρομαι στον διαφωτισμό αλλά και στην έννοια της αλληλεγγύης με την οποία έχει μπολιάσει τον ευρωπαϊκό τρόπο σκέψης το κάθε μορφής σοσιαλιστικό κίνημα στην Ηπειρό μας.

Τώρα που έχουμε μπει για τα καλά σε νέες καταστάσεις με κύριο μοχλό την παγκοσμιοποίηση και τις νέες τεχνολογίες είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίο να θυμόμαστε πότε πότε την ευρωπαϊκή παράδοσή μας και να τη διαφυλάττουμε ως κόρην οφθαλμού για να προστατευτούμε, όσο είναι δυνατόν καλύτερα, από τα κύματα που σαρώνουν την παγκόσμια οικονομία και την αναδιανομή του πλούτου που αναπόφευκτα επιφέρουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία και όχι να συσκοτίζουμε την πραγματικότητα με λεκτικές ακροβασίες και συσκοτίσεις τόσο βασικών εννοιών, όπως φιλελευθερισμός και νεοφιλελευθερισμός. Ειδικά στη χώρα μας, όπως σωστά παρατήρησε ο κ. Πρετεντέρης, δεν είχαμε την… τύχη να γευτούμε το βερίκοκο του νεοφιλελευθερισμού, όπως οι ατυχείς Χιλιανοί την εποχή του Πινοσέτ.

Στην περίπτωση λοιπόν του παραδείγματός μας θεωρώ ότι ΕΟΚ και ΝΑFΤΑ δεν είναι ίδια συνδικάτα.

atrif@otenet.gr