Το φεστιβάλ των μεταβάσεων

Στις 18 του περασμένου Απριλίου, η Μαρία Σάντορ, μια νοσηλεύτρια στο νοσοκομείο Πέτερφι της Βουδαπέστης, εμφανίστηκε στη δουλειά της φορώντας μαύρη στολή. Ηταν η δική της πράξη διαμαρτυρίας για τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες (απλήρωτης συχνά) εργασίας στο σύστημα Υγείας της Ουγγαρίας. Η συμβολική κίνησή της μετατράπηκε γρήγορα σε γενικευμένη αντίδραση και αυτή η αντίδραση γίνεται παράσταση από τον ούγγρο σκηνοθέτη Αρπαντ Σίλλινγκ με τίτλο «Η μέρα της οργής» και υπότιτλο «Μουσικές διδαχές μετά καθάρσεως», την οποία θα δούμε στη Στέγη σε παγκόσμια πρεμιέρα (σε μια συμπαραγωγή του ελληνικού πολιτιστικού οργανισμού με το πρωτοποριακό θέατρο της Βουδαπέστης Trafó και τον θίασο Krétakör). «Αν ο βασικός όρος της ελεύθερης αγοράς είναι πως ο καθένας μάχεται για τον εαυτό του, τότε ποιος προστατεύει τα θύματα αυτής της μάχης;» αναρωτιέται ο Σίλλινγκ, ο οποίος έχει ξαναέρθει στην Ελλάδα το 2007, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, με έναν «Γλάρο» του Τσέχοφ που όσοι είδαν δεν ξέχασαν. Στις 11 και 12 Νοεμβρίου θα παιχτεί η νέα του δουλειά εγκαινιάζοντας την τρίτη (και τελευταία) διοργάνωση του φεστιβάλ Transitions, το οποίο τιμά εφέτος τη ριζοσπαστική ανεξάρτητη καλλιτεχνική σκηνή της Κεντρικής Ευρώπης, ύστερα από αυτή των Βαλκανίων (το 2013) και εκείνη της Λατινικής Αμερικής (το 2014).

Ψυχή του φεστιβάλ (και καλλιτεχνική διευθύντριά του), η Κάτια Αρφαρά (καλλιτεχνική διευθύντρια Θεάτρου / Χορού της Στέγης) έχει πολλά να θυμάται από την έρευνά της για τη δημιουργία του εφετινού προγράμματος: «Το εναλλακτικό θέατρο δίπλα στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της Ζιλίνα στη Σλοβακία, κατασκευασμένο το 2009 από εθελοντές, με καφάσια μπίρας και οροφή τη γέφυρα του… αυτοκινητόδρομου∙ ο μεταβιομηχανικός χώρος της Łaźnia Nowa, στριμωγμένος ανάμεσα στα τεράστια μπλοκ σοσιαλιστικών κατοικιών της Νόβα Χούτα, του πάλαι ποτέ βιομηχανικού κέντρου της κομμουνιστικής Πολωνίας, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κρακοβία∙ η Komuna // Warszawa, δραστήρια ακτιβιστική σκηνή στο υποβαθμισμένο προάστιο της Βαρσοβίας, στη δεξιά όχθη του ποταμού Βιστούλα, εκεί από όπου το 1944 ο σοβιετικός στρατός παρακολουθούσε αμέτοχος την πολωνική πρωτεύουσα να μετατρέπεται σε σωρό ερειπίων από τους Ναζί…».

«Στα ταξίδια που έκανα για την έρευνά μου στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, στην Τσεχία και στη Σλοβακία, τις τέσσερις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης που συνασπίστηκαν το 1991 δημιουργώντας το περίφημο Visegrád Group, η Ιστορία ήταν παρούσα σε κάθε μου βήμα. Πέρα από τους συχνά αμφιλεγόμενους χώρους μνήμης που δημιουργήθηκαν στη μετακομμουνιστική περίοδο, σε μια προσπάθεια εθνικής διαχείρισης των τραυμάτων του παρελθόντος, όπως στο Μουσείο για την Εξέγερση της Βαρσοβίας ή το Μουσείο Τρόμου στον αριθμό 60 της οδού Andrássy στη Βουδαπέστη, λίγα μόλις μέτρα από την πλατεία των Ηρώων, οι ιστορικές αφηγήσεις βρίσκονταν πάντα στον πυρήνα της ανεξάρτητης κεντροευρωπαϊκής σκηνής. Μαζί τους, θέματα όπως ο εθνικισμός, η ελευθερία της έκφρασης, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ανεργία και ο ρατσισμός, η απομυθοποίηση των εθνικών συμβόλων, η υπονόμευση των ταμπού, η ενοχή και η θυματοποίηση» γράφει στο σημείωμά της.

Τούτος ο κύκλος του Transitions περιλαμβάνει παραστάσεις, σεμινάρια, συζητήσεις, αναγνώσεις, προβολές, αλλά και επισκέψεις δύο παλιών γνώριμων: o Νταν Περτζόβσκι, ηγετική μορφή του ρουμανικού ακτιβισμού και της πολιτικοποιημένης τέχνης, τον οποίο γνωρίσαμε στο πλαίσιο του αφιερωμένου στα Βαλκάνια πρώτου Transitions, έρχεται ξανά στη Στέγη με μια νέα εικαστική παρέμβαση, ενώ η Λόλα Αρίας από το Μπουένος Αϊρες, η οποία άνοιξε πέρυσι το φεστιβάλ-αφιέρωμα στη Λατινική Αμερική, επιστρέφει στις 17 Νοεμβρίου με μια παράσταση-ακρόαση, με θέμα τη συλλογική μνήμη και την πολιτική συμμετοχή.