Πάρε το μηδέν

Οταν ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ κατέθεσε την πατέντα του τηλεφώνου το 1876, έπρεπε να ανακαλύψει και τον τρόπο λειτουργίας του, ξεκινώντας από τα βασικά. Oταν τον ρώτησαν πώς ακριβώς λειτουργεί αυτό το μαραφέτι, εξήγησε πως απλώς σηκώνεις το ακουστικό και λες «Ahoy», μια έκφραση που συνηθιζόταν σαν χαιρετισμός στους ναύτες της εποχής. Η θαλασσινή πρόταση απορρίφθηκε ως κακόηχη από τους πρώτους χρήστες και προτιμήθηκε το πολύ πιο απλό «Hello», που είχε προταθεί από το εμπορικό μυαλό του Τόμας Εντισον.

Ολα αυτά είναι Ιστορία, προβλήματα δύο αιώνων πριν. Σήμερα, οι μόνες ειδήσεις που έρχονται από το μέτωπο των σταθερών τηλεφώνων είναι εικαστικές. Εχουν να κάνουν με την ιδέα του δημάρχου του Λονδίνου να μετατρέψει τους κόκκινους τηλεφωνικούς θαλάμους σε Wi-Fi spots και με τις αντιδράσεις ορισμένων νοσταλγικών κατοίκων στη λεωφόρο West End που πάλεψαν και κράτησαν τέσσερις τηλεφωνικούς θαλάμους, για να τους θυμίζουν τη Νέα Υόρκη που είχαν συνηθίσει. Στην Ελλάδα έχουν μείνει ελάχιστα καρτοτηλέφωνα και συνήθως τα χρησιμοποιούν μετανάστες που δεν έχουν πρόσβαση σε skype. Σε λίγο καιρό θα εξαφανιστούν οι κίτρινοι (κάτι σαν) θάλαμοι της Ελλάδας· ούτως ή άλλως, δεν έγιναν ποτέ μέρος του άναρχου αστικού τοπίου.

Δεν θα είναι οι μόνοι που θα χαθούν. Σύντομα θα εξαφανιστεί και η έννοια του τηλεφωνήματος. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center, δίπλα στο αναπόφευκτο 46% των ανθρώπων που λένε πως «δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς το κινητό τους», το να στέλνεις μηνύματα είναι η πρώτη χρήση που κάνουν οι άνθρωποι με το τηλέφωνό τους. Το να σερφάρεις στο Internet η δεύτερη. Το να βγάζεις φωτογραφίες η τρίτη. Το να παίρνεις τηλέφωνο με το τηλέφωνό σου είναι η τέταρτη επιλογή. Σύντομα θα είναι πιο κάτω.

Ολο και λιγότεροι μιλούν στο τηλέφωνό τους πια. Oχι μόνο στο σταθερό, που λείπει από τα περισσότερα σπίτια νέων σαν κάτι πραγματικά αχρείαστο (όπως έγινε κάποτε σιωπηλά με τον αυτόματο τηλεφωνητή ή το beeper), αλλά και στο κινητό. Οι εποχές που φρενήρεις τηλεφωνικές συνομιλίες για το χρηματιστήριο («Πούλα! Πούλα!») διαδραματίζονταν στους αθηναϊκούς δρόμους έχουν αντικατασταθεί από ανθρώπους που περπατούν σκυφτοί στέλνοντας μηνύματα. Το τηλεφώνημα είναι κοντά στο να χαρακτηριστεί αγένεια. Είναι μια εισβολή, είναι αδιάκριτο, απαιτεί δέσμευση και χρόνο, προϋποθέτει καθαρό μυαλό και αντοχή για να αντέξεις πιθανούς πολυλογάδες. Ενώ το μήνυμα είναι απλά ένα μήνυμα.

Το μήνυμα θα μπορούσε να είναι ένας θρίαμβος του γραπτού λόγου. Η επανάκαμψη της χαμένης τέχνης του γραψίματος. Πράγματι, οι άνθρωποι στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα γράφουν περισσότερο από ποτέ. Γράφουν στο Facebook, γράφουν SMS, γράφουν e-mail. Το μόνο πρόβλημα είναι πως γράφουν συνοπτικά, τηλεγραφικά, κωδικοποιημένα. Οι περισσότεροι κρυπτογραφούν τα μηνύματά τους και χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα emojis, τα σύμβολα και τις φατσούλες που γίνονται όλο και πιο δημοφιλή. Αυτό το τελευταίο είναι ένα βήμα προς τα πίσω: Η επικοινωνία έχει περάσει από τις λέξεις στις εικόνες, πλησιάζουμε τους προγόνους μας που χάραζαν στους τοίχους των σπηλιών τους βίσονες που δεν μπορούσαν να προφέρουν αλλιώς.

Αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Oπως το σταθερό τηλέφωνο κυριάρχησε για έναν αιώνα, πρωταγωνίστησε σε αναρίθμητες ταινίες που δεν θα υπήρχαν αν υπήρχαν τα κινητά (όπως το «Dial M for Murder» του Χίτσκοκ, ή το «Οταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι»), η επικοινωνία μέσω μηνυμάτων θα εμπνεύσει την τέχνη του παρόντος.

Και, παράλληλα, η αγορά θα επενδύσει πάνω στην αλλαγή. Το έχει κάνει ήδη. Τις προάλλες, σε ένα από τα μαγαζιά που κάποτε θα ονομάζονταν παλαιοπωλεία, αλλά πλέον επενδύουν στη ρετρολαγνεία πουλώντας παλιατζούρες σαν υπερκοστολογημένα κειμήλια, είδα ένα ομολογουμένως όμορφο τηλέφωνο. Είχε κουδούνια στην κορυφή, ήταν επιτοίχιο, μαύρο και εντυπωσιακό· είχε προλάβει δύο παγκόσμιους πολέμους στη ζωή του. Η τιμή του ήταν τριψήφια. «Δουλεύει;» ρώτησα τον παλιατζή/ρετρολάγνο. «Oχι, αλλά τι χρειάζεται; Είναι ένα έργο τέχνης» είπε για να δικαιολογήσει την εξωφρενική τιμή. Και να δούλευε, όμως, ποιος χρειάζεται άλλο ένα σταθερό τηλέφωνο;

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Μαρτίου 2016