Πλεόνασμα και έλλειμμα

Συγκρίνοντας τις προάλλες δύο πολιτικά κατά βάση πονήματα που συνέπεσαν στις εκδόσεις Πόλις, αποφάσισα να συγκεντρωθώ εφεξής επί της ουσίας, εκτιμώντας ότι η πρώτη δοκιμή είχε περισσότερο χαρακτήρα περιγραφικής σύστασης. Θυμίζω πως η σύγκριση αφορούσε δύο δίδυμους τόμους της πολιτικής θεωρίας και πράξης: ο ένας είναι του Νίκου Αλιβιζάτου, φέρει τον τίτλο «Πραγματιστές, δημαγωγοί και ονειροπόλοι» (και υπότιτλο «Πολιτικοί, διανοούμενοι και η πρόκληση της εξουσίας»), ο άλλος του Κώστα Σημίτη και επιγράφεται «Δρόμοι ζωής». Με τα δεδομένα αυτά προτείνω ως μέτρο ουσιαστικής σύγκρισης των δύο τόμων το ζεύγος «Πλεόνασμα και έλλειμμα».

Πρόχειρο παράδειγμα οι τίτλοι τους. Οι οποίοι διαφέρουν, στο όριο της αντίθεσης. Στον Αλιβιζάτο ο εξώφυλλος τίτλος είναι διπλός: με τρεις όρους στον επίτιτλο και στον υπότιτλο. Ο πλεονασμός στην προκειμένη περίπτωση είναι προφανής. Στους αντίποδες βρίσκεται ο δίλεξος τίτλος στον τόμο του Σημίτη: με πληθυντικό και άναρθρο το υποκείμενό του (Δρόμοι) και δίχως επιθετικό προσδιορισμό η εξαρτημένη γενική. Διπλό έλλειμμα που εξάπτει την περιέργεια του εφήμερου αναγνώστη. Θα επιμείνω.

Παρά τον πολυσέλιδο όγκο τους και τον καταμερισμό τους σε έξι μέρη, οι «Δρόμοι ζωής», χωρίς επεξήγηση και προειδοποίηση, κόβονται στη μέση και μάλιστα στο κεντρικό σταυροδρόμι τους (1996), αφήνοντας τον αναγνώστη έκπληκτο. Καθώς η «πολιτική αυτοβιογραφία» καταλήγει στο 1996, όταν επικυρώνεται και εκλογικά η ανάδειξη του Σημίτη σε πρωθυπουργό της χώρας και πρόεδρο του ΠαΣοΚ. Ενώ οι δύο κοινοβουλευτικές θητείες του (ακμαία και εφευρετική η πρώτη, προβληματική προς το τέλος της η δεύτερη) υπονοούνται αλλά δεν εξετάζονται. Που πάει να πει: το σκόπιμο έλλειμμα επισκιάζει το έμπρακτο πλεόνασμα.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει, μάλλον απρόθετα, και με τον πλεοναστικό κατά τα άλλα τόμο του Αλιβιζάτου, ήδη στον επίτιτλό του. Οπου, πλάι στους ανώνυμους «πραγματιστές», οι «δημαγωγοί» και οι «ονειροπόλοι» παραμένουν στην εξέλιξη της πολυώνυμης και πολυπρόσωπης αφήγησης φαντάσματα, χωρίς συγκεκριμένο αντίκρισμα. Θα πρέπει επομένως να χρεωθούν στη στήλη του ελλείμματος, το οποίο έτσι κι αλλιώς αφθονεί στον εσωτερικό του τόμου. Εξηγούμαι.

Η αυστηρή ανάγνωση διαπιστώνει καθ’ οδόν σημαντικά ελλείμματα (πραγματολογικά και μεθοδολογικά), που δεν πρέπει να μείνουν απαρατήρητα, αφού αφορούν σε διανοουμένους με σημαντικό πολιτικό και πολιτισμικό εκτόπισμα. Παράδειγμα χαρακτηριστικό η περίπτωση του νομπελίστα ποιητή Σεφέρη, ο διπλωματικός ρόλος του οποίου σε θέματα εθνικής σημασίας υπήρξε καθοριστικός. Οι τέσσερις αναφορές του στον πίνακα των ονομάτων ελέγχονται ευκαιριακές και εξαρτημένες από άλλα πρόσωπα, στα οποία εν τούτοις παραχωρείται αυτόνομο λήμμα (Ρούφος, Θεοτοκάς, Καραπαναγιώτης, Σαρίπολος).

Παρόμοια τύχη αμνησίας έχουν και τα τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στην ανοδική περίοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου: ο Τριανταφυλλίδης εξαφανίζεται παντελώς, συμπαρασύροντας τον Δελμούζο και τον Γληνό. Ανάλογη μεταχείριση έχουν και οι πρωταγωνιστές της δεύτερης και της τρίτης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επί Γεωργίου Παπανδρέου. Αλλά και η καθιέρωση της δημοτικής ως κυρίαρχης γλώσσας πρώτα της εκπαίδευσης και εν συνεχεία της επίσημης πολιτείας, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, με πρωταγωνιστή τον Εμμ. Κριαρά, παραμένει αμνημόνευτη. Αγνοείται εξάλλου η οργάνωση και η λειτουργία του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη συμπρωτεύουσα, με πολύμορφο ερευνητικό, συγγραφικό και συνεδριακό έργο. Οπως και το Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, στο οποίο οφείλεται, εκτός άλλων, το φερέγγυο Λεξικό της Νέας Ελληνικής. Δεν χρειάζονται, φαντάζομαι, περισσότερα δείγματα και παραδείγματα.

Μια επιπλέον παρατήρηση, ως κατακλείδα της λειψής αυτής ανασκόπησης. Από όλα τα επώνυμα πρόσωπα που προβάλλονται στο εξώφυλλο του ερεθιστικού αυτού τόμου τέσσερα μόνο ζουν και επιζούν. Κατά σειρά εμφάνισης: ο Κώστας Σημίτης, στον οποίο ανήκει το αρτιότερο και δικαιότερο πορτρέτο του τόμου, ο σεμνός και απωθημένος Τάσος Γιαννίτσης, ο διάσημος συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης, με τις πολιτικές αρετές και εμμονές του, και η Αννα Φραγκουδάκη ως συνοδοπόρος του Αλέξη Δημαρά. Ενδιαμέσως πάντως σκανδαλίζει η προβολή του Αλέξη Τσίπρα, η σχέση του οποίου με την πολιτική διανόηση είναι αμφίβολη.

Επανέρχομαι τώρα στην περίπτωση του Κώστα Σημίτη, στον οποίο, όπως έγραφα τις προάλλες, ο Αλιβιζάτος αφιερώνει είκοσι σελίδες, αναπληρώνοντας το έλλειμμα που άφησε ο ίδιος ο Σημίτης, σκοπίμως ή ασκόπως. Αντ’ αυτού ο Αλιβιζάτος προβάλλει και σχολιάζει με ακρίβεια τις τρεις θητείες του Σημίτη, ως υπουργού, και την οκτάχρονη πρωθυπουργία του, η οποία στην έκβασή της έπαθε, ευεξήγητη ίσως, εμπλοκή. Γεγονός που σε τίποτε δεν αμαυρώνει τις μείζονος σημασίας επιτυχίες: την ένταξη της Ελλάδος στην ΟΝΕ και της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

Αυτά τότε. Τώρα τι γίνεται;