Κάτι κινείται στα ανατολικά της Ευρώπης

Η Μαδρίτη και η Βαρσοβία πρόσφατα έμοιαζαν πολύ: και στις δύο σημειώθηκαν μαζικές διαδηλώσεις. Όμως τα πλήθη που συγκεντρώθηκαν στα δυτικά και ανατολικά άκρα της Ευρώπης είχαν πολύ διαφορετικά αιτήματα.

Στην Ισπανία, οι πολίτες ενώθηκαν λόγω οικονομικής και κοινωνικής απελπισίας. Βγήκαν στους δρόμους για να εκφράσουν την απόρριψή τους σε μια πολιτική λιτότητας επιβαλλόμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, πιστεύοντας ότι τους οδηγεί στην άβυσσο. Η αγανάκτηση ορισμένων είχε ξεκάθαρους τόνους κατά του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης.

Στην Πολωνία, καθολικά και συντηρητικά κόμματα μαζί με το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» συγκεντρώθηκαν μάλλον για πολιτικούς και πολιτιστικούς λόγους, παρά για οικονομικούς. Στο όνομα της υπεράσπισης της ελευθερίας του Τύπου, αποκήρυξαν μια κυβέρνηση την οποία βρήκαν πολύ «κεντρώα» και ανεπαρκώς «πολωνική».

Πριν από δέκα χρόνια, ο Αμερικανός τότε υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ έκανε διάκριση μεταξύ «Παλαιάς» και «Νέας» Ευρώπης με βάση την στάση των κρατών απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον πόλεμο στο Ιράκ. Η Νέα Ευρώπη (ή τουλάχιστον οι κυβερνήσεις της) καταλαβαίνοντας την ανάγκη άσκησης εξουσίας ήταν, ας πούμε, από τον πλανήτη Άρη, ενώ η Παλιά Ευρώπη (με κεντρική εξαίρεση την Βρετανία) που είχε παρακμάσει σε μια κουλτούρα αδυναμίας ήταν από τον πλανήτη Αφροδίτη.

Οι διαφορές ανάμεσα στις διαδηλώσεις της Μαδρίτης και της Βαρσοβίας δείχνουν ότι η διάκριση μεταξύ Παλιάς και Νέας Ευρώπης εμμένει, αν και όχι με τον τρόπο που την εννοούσε ο Ράμσφελντ.

Φυσικά, θα ήταν ανακριβές να αντιτάξουμε μια ανθούσα Πολωνία σε μια κατακρημνιζόμενη Ισπανία. Όμως οι διαθέσεις στις δύο χώρες καθώς και οι αντιλήψεις τους για την Ευρώπη, βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση.

Η Πολωνία, που δεν είναι ακόμη μέλος της ευρωζώνης, δεν βλέπει άλλη εναλλακτική από την ΕΕ. Εχει συμβιβαστεί πλήρως με την στρατηγική στροφή της Αμερικής μακριά από την Ευρώπη, αν και οι Πολωνοί συνεχίζουν να φοβούνται τους Ρώσους, όπως πάντα. Και μπορεί άραγε κανείς να τους κατηγορήσει για αυτό, δεδομένου ότι η Ρωσία μοιάζει να νοσταλγεί περισσότερο από ποτέ το αυτοκρατορικό της παρελθόν;

Όμως αν λάβει κανείς υπόψη την πολιτική εξέλιξη της Ουκρανίας και την Λευκορωσίας, η Πολωνία δεν μπορεί πλέον να ονειρευτεί ένα «ανατολικό» μέλλον: ο μόνος δρόμος που έχει είναι προς τα δυτικά –όμως προς την Ευρωπαϊκή Δύση και όχι τόσο προς την Αμερικανική.

Η Πολωνία επωφελείται από τη οικονομική ανάπτυξη και ευημερία της Γερμανίας, του στενότερου συμμάχου και γείτονά της στα δυτικά.

Αντιθέτως, η Ισπανία μοιάζει να κινείται προς τον Νότο. Όμως η Ισπανία αρνείται πεισματικά να συγκριθεί με την Ελλάδα, δεδομένων των υποδομών της, του δυναμισμού των νεαρών επιχειρηματιών της και της διεθνώς αναγνωρισμένης ποιότητας των σύγχρονων πολιτιστικών της αγαθών. Και έχει δίκιο.

Όμως η Ισπανία βλέπει την Ευρώπη ολοένα περισσότερο σαν πρόβλημα, παρά σαν λύση. Δεν είναι τόσο ότι ο ισπανικός λαός θέλει να εγκαταλείψει την ευρωζώνη ή που πολλές περιοχές θέλουν να αυτονομηθούν. Είναι ότι η ίδια η χώρα θέλει να παραμείνει ο εαυτός της –δηλαδή να διατηρήσει ένα στιλ ζωής που σε μεγάλο βαθμό αποτελεί προϊόν του κλίματός της.

Για τους Πολωνούς, η ΕΕ παραμένει εργαλείο εκσυγχρονισμού, την ώρα που οι Ισπανοί ολοένα και περισσότερο την βλέπουν ως συνώνυμη με μια επίθεση στην αξιοπρέπειά τους.

Πώς μπορεί κανείς να ενώσει κράτη μέλη με τόσο διαφορετικά αισθήματα; Και πώς μπορεί η Ευρώπη να προοδεύσει με τόσο ζωηρές κοινωνικές ιεραρχήσεις; Οι Ισπανοί προσβάλλονται όταν τους συγκρίνουν με τους Έλληνες, οι Πολωνοί σοκάρονται όταν τους συγκρίνουν με τους Ισπανούς, οι Γάλλοι αρνούνται να συγκριθούν με τους Ιταλούς και πάει λέγοντας, σε έναν φαύλο κύκλο. Κι όμως όχι πολύ παλιά, μετά την πτώση του δικτάτορα Φράνκο, οι Πολωνοί ζήλευαν τους Ισπανούς.

Οι σύγχρονοι Πολωνοί δεν πιστεύουν ότι η Ευρώπη τους κορόιδεψε. Σχεδόν παντού μπορεί κανείς να δει ενδείξεις υποστήριξης προς την ΕΕ: μια γέφυρα εδώ, ένα σχολείο εκεί. Από την άλλη, στην Ισπανία, η απογοήτευση με την ΕΕ έχει αντικαταστήσει τον αρχικό ενθουσιασμό. Το μέλλον της Ευρώπης πιθανότατα θα κριθεί από το κατά πόσον αυτή η διάσταση απόψεων θα επικρατήσει ή θα ξεπεραστεί.

* Ο Ντομινίκ Μουαζί είναι ιδρυτής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και καθηγητής Πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο του Παρισιού.