Διδώ Σωτηρίου
Ηλέκτρα
Εκδόσεις Κέδρος,
σελ. 137, τιμή 11 ευρώ

Η Ηλέκτρα Αποστόλου γεννήθηκε το 1912 σε εύπορη αστική οικογένεια και εντάχθηκε από πολύ νωρίς στους κόλπους του ΚΚΕ. Κατά τη δεκαετία του 1930 έλαβε μέρος σε διεθνή συνέδρια για τις γυναίκες και την κομμουνιστική νεολαία και εν συνεχεία κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, περνώντας αργότερα στην παρανομία. Ακολούθησαν ο εκτοπισμός της στην Ανάφη, η γέννηση της κόρης της στον τόπο της εξορίας, η εκ νέου φυλάκισή της στην Αθήνα και εν τέλει η απόδραση και η επιστροφή της στην παρανομία. Ο θάνατος ήρθε ύστερα από μια ακόμα σύλληψη: η Ηλέκτρα δολοφονήθηκε σε ηλικία 32 ετών σε ένα κτίριο της πλατείας Βικτωρίας από τους Γερμανοτσολιάδες της Ειδικής Ασφάλειας αφού πρώτα βασανίστηκε φριχτά.

Μια δεκαπενταετία μετά τη δολοφονία της Ηλέκτρας, η Διδώ Σωτηρίου (προ ολίγων ημερών συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από τον θάνατό της), που υπήρξε συναγωνίστρια και στενή της φίλη, δημοσίευσε στην ανθολογία αντιστασιακής λογοτεχνίας Αρματωμένη Ελλάδα του Θέμου Κορνάρου μια νουβέλα για τον σύντομο μα τόσο πυκνά δραματικό βίο της. Το κείμενο αυτό φέρνει τώρα ξανά στη δημοσιότητα ο ανά χείρας τόμος, που αποτελεί στην ουσία την πρώτη του επανέκδοση (προηγήθηκε μια σχεδόν άκυρη προσπάθεια, το 1999, με σωρεία λαθών και αβλεψιών, η οποία δεν περιελήφθη ποτέ στη βιβλιογραφία της συγγραφέως, όπως παρατηρεί στο προλογικό του σημείωμα ο ανιψιός της Νίκος Μπελογιάννης).
Γράφοντας για την Ηλέκτρα Αποστόλου, η Σωτηρίου δεν διαπράττει ποτέ το ολίσθημα να την παραδώσει στην κομματική ηρωολογία. Η μορφή και η δράση της παρουσιάζονται στις σελίδες του βιβλίου όχι ως τεκμήριο των αγωνιστικών περγαμηνών του Κόμματος αλλά ως έκφραση του αντιστασιακού πνεύματος που ανέπτυξε ο αθηναϊκός πληθυσμός εναντίον των ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ο ιστορικός χρόνος της Κατοχής άλλωστε είναι και ο χρόνος τον οποίο καλύπτει κατά το μεγαλύτερο μέρος της η αφήγηση, μιλώντας για όλες τις μεγάλες κινητοποιήσεις της περιόδου: από την απεργία των δημοσίων υπαλλήλων τον Απρίλιο του 1942 και την παλλαϊκή διαδήλωση στις 28 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς με αφορμή την επέτειο της έναρξης του ελληνοϊταλικού πολέμου μέχρι το συλλαλητήριο της 5ης Μαρτίου του 1943 για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης που προσπάθησε να επιβάλει στους Αθηναίους η ναζιστική διοίκηση. Δεν λείπουν σε ένα τέτοιο πλαίσιο και οι αναφορές στις τραγωδίες που σημειώθηκαν εκτός Αθηνών, όπως οι σφαγές στα Καλάβρυτα και στο Δίστομο.
Ποια είναι η εικόνα της Ηλέκτρας μέσα σε αυτό το κλίμα; Η συγγραφέας θα υμνήσει τη νιότη και την καθημερινή της χάρη, θα παινέψει την υπομονή και την αντοχή της, θα εξάρει την αφοσίωσή της στο όραμα ενός ελεύθερου και δημοκρατικού αύριο, αλλά δεν θα την εξιδανικεύσει και δεν θα την αγιογραφήσει. Η Σωτηρίου δεν θα κρύψει επίσης τη θέρμη της κομμουνιστικής πίστης της ηρωίδας της και θα θαυμάσει το σθένος της απέναντι σε κάθε αντιξοότητα, εκείνο όμως το οποίο θα κεντρίσει πρωτίστως τη γραφή της, όπως συμβαίνει πάντα όταν η λογοτεχνία ξέρει πώς να κάνει τη δουλειά της, θα είναι η ψυχική της καθημερινότητα: η φυσική της δύναμη για ζωή, η άσβεστη αγάπη για την κόρη της, την οποία θα αναγκαστεί να αποχωριστεί προκειμένου να τη σώσει από τις άθλιες συνθήκες της φυλακής, όπως και ο σιωπηλός πόνος του διαζυγίου της. Διαζύγιο το οποίο θα ζητήσει όταν ο σύζυγός της θα «σπάσει» στα δεσμωτήρια της Κέρκυρας, πεθαίνοντας κατόπιν φυματικός στις γερμανικές φυλακές. Η Σωτηρίου δεν θα αφιερώσει παραπάνω από μερικές αράδες σε αυτό το συμβάν, η λιτότητα ωστόσο των μέσων της θα το αποκαλύψει σε όλο το συγκλονιστικό του βάθος. Ξαναδιαβάζοντας εξάλλου σήμερα την Ηλέκτρα καταλαβαίνουμε αμέσως αυτήν ακριβώς την ειδική της σημασία ως μαρτυρίας: ένα βιβλίο το οποίο επαναφέρει στη συλλογική μνήμη τους ανθρώπους μιας εποχής που οφείλουμε να κρίνουμε και να κατανοήσουμε με μέτρα εντελώς διαφορετικά από τα δικά μας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ