‘ Ολο νομίζω ότι τα εγκυκλοπαιδικά-πραγματολογικά που είχα σκεφτεί να σχολιάσω ολοκληρώθηκαν, και όλο νέα «μου προκύπτουν», ή παλαιότερα μου έρχονται στο νου. Τέσσερα, λοιπόν, από αυτά στο σημερινό Υπο-γλώσσιο. Κοινός παρονομαστής, ο λάθος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται, στον γραπτό ή στον προφορικό λόγο, ορισμένες εκφράσεις που έλκουν την καταγωγή τους από την Ιστορία ή από την παλαιότερη γραμματεία.
Συχνά λέγεται ή γράφεται -και μάλιστα συνήθως σε τόνο ειρωνικό ή επικριτικό- ότι «το ζήτημα παραπέμφθηκε στις καλένδες», εννοώντας ότι ποτέ δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί, και πολύ περισσότερο να λυθεί. Ομως, το σωστό είναι «παραπέμφθηκε στις ελληνικές καλένδες» (ad calendas graecas), μια και η λέξη καλένδες προέρχεται από το ρωμαϊκό ημερολόγιο, ενώ αντίθετα δεν υπήρχε κάτι ανάλογο στο ελληνικό. Αν, λοιπόν, ένα θέμα παραπέμπεται απλώς «στις καλένδες», ουδέν πρόβλημα: πολύ σύντομα θα εξεταστεί και θα αντιμετωπιστεί, μια και οι calendae αντιστοιχούσαν στις πέντε ή επτά πρώτες μέρες κάθε μήνα (δηλαδή, του επομένου στη συγκεκριμένη περίπτωση, εφόσον δεν δηλώνεται κάτι διαφορετικό).
Συχνά επίσης -στην πολιτική κυρίως καθομιλουμένη, αλλά όχι μόνο- ακούμε και διαβάζουμε για διανοούμενους ή ηγέτες «κλεισμένους στους ελεφάντινους πύργους τους», με την έννοια ότι είναι αποκομμένοι από τα προβλήματα του λαού ή και από την πραγματικότητα γενικότερα. Η έκφραση όμως, της οποίας η πατρότητα ανήκει στον γάλλο κριτικό και λόγιο του 19ου αιώνα Sainte-Beuve, αναφέρεται σε πύργους από ελεφαντόδοντο/ελεφαντοστό ή κοινώς φίλντισι (και όχι βέβαια σε πύργους οι οποίοι ανήκουν στον… Αγγελο Ελεφάντη, κατοικούνται από ελέφαντες, έχουν ελεφαντίαση ή δεν ξέρω τι άλλο). Με άλλα λόγια, σε πύργους χτισμένους με πανάκριβα υλικά, όπου μπορεί κανείς να επιδίδεται απερίσπαστος σε αισθητικές ή άλλες απολαύσεις, μακριά από την τύρβη της καθημερινότητας. Αρα, το σωστό είναι να γίνεται λόγος για ελεφαντοστέινους πύργους ή πολύ πιο απλά -μια και το ελεφαντοστέινος είναι μεν από άποψη ιστορίας της τέχνης σωστό, αλλά οπωσδήποτε άχαρο- για φιλντισένιους πύργους.
Στον γνωστό μύθο, ο Ηρακλής δεν καλείται να διαλέξει μεταξύ Αρετής και Κακίας, όπως παιδιόθεν μαθαίνουμε. Δεν τίθεται θέμα -ούτε καν στους μύθους- να επιλέξει κανείς εν ψυχρώ, απροκάλυπτα, την «κακία», οπότε και το δίλημμα είναι μάλλον ανύπαρκτο. Πρόκειται για επιλογή μεταξύ «αρετής» και «παθών» (virtue and vice, κατά τους Αγγλοσάξονες). Με άλλα λόγια, ο Ηρακλής αμφιταλαντεύεται αν θα αφιερώσει τον εαυτό του στα καλά έργα, τους καλούς σκοπούς κ.ο.κ. ή θα ενδώσει στα πάθη, την τρυφηλότητα, τις ηδονές, που είναι πάντοτε γλυκά – εξ ου και το δίλημμα.
Δεν τραγούδησαν -όποιοι και όποτε την τραγούδησαν- την «Τρίτη Διεθνή», όπως κατά κανόνα γράφεται. Τραγούδησαν τη «Διεθνή», ύμνο του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος πολύ πριν ιδρυθεί καν η Τρίτη Διεθνής, ο οποίος ακούστηκε για πρώτη φορά στη Λιλ της Γαλλίας το 1888, υιοθετήθηκε σύντομα από τη Δεύτερη Διεθνή και είναι γνωστός στην Ελλάδα κυρίως από τον αρχικό του στίχο «Εμπρός της Γης οι κολασμένοι». Η σύγχυση ίσως προέρχεται από το γεγονός ότι, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η «Διεθνής» έγινε εθνικός ύμνος της Σοβιετικής Ρωσίας, και επομένως ταυτίστηκε από ορισμένους με τον κομμουνισμό και το κομμουνιστικό κίνημα (ο Στάλιν την αντικατέστησε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον παλαιορωσικό και ολίγον εθνικιστικό εθνικό ύμνο που όλοι γνωρίζουμε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες κ.λπ.).’
Ο Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ).
