‘Δεν είναι στήλη του τύπου «Η σωστή χρήση της ελληνικής», δεν είναι ένα «Λιβάδι με τους μαργαρίτες» του 21ου αιώνα, δεν είναι θεωρητικά κείμενα για τη γλώσσα, δεν είναι απόψεις γλωσσολόγου. Είναι, απλώς, σύντομα σχόλια για τη γλωσσική μας πραγματικότητα από έναν γλωσσομανή, ο οποίος, αν και επαγγελματίας του κλάδου, δεν διστάζει να δηλώσει «εμπειροτέχνης».
Στα 35 χρόνια που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ασχολούμαι με τη γλώσσα γράφοντας, μεταφράζοντας, επιμελούμενος, διορθώνοντας και εκδίδοντας κείμενα, τα μάτια μου… είδαν πολλά. Ωστόσο μακριά από μένα κάθε πρόθεση να παραστήσω τον μπαρμπα-Στάθη της γλώσσας, και ακόμη πιο μακριά κάθε διάθεση για κείμενα δασκαλίστικα, που φιλοδοξούν να λειτουργήσουν «κανονιστικά». Για απλά σχόλια – επιμένω στον όρο – θα πρόκειται, με αφορμή όσα συμβαίνουν, λέγονται και γράφονται στο γλωσσικό τοπίο που μας περιβάλλει.
Ετσι κι αλλιώς, σε γραπτά και σε ηλεκτρονικά ΜΜΕ υπήρχαν και υπάρχουν – και πολύ καλά κάνουν – στήλες και εκπομπές, κατά κανόνα αξιόλογες, που έχουν ρητά ως αντικείμενό τους τα «σωστά ελληνικά» και άλλα παρόμοια.
Εγώ θα προσπαθώ να θίγω ή να «ακουμπάω» απλώς κάποια ζητήματα, με γλαφυρό (κατά το δυνατόν) τρόπο, με παιγνιώδη (συχνά) διάθεση, με χρήσιμα (θέλω να πιστεύω) παραδείγματα. Με άλλα λόγια, θα αισθάνομαι ευτυχής και δικαιωμένος αν η στήλη καταφέρει να λέει «σοβαρά πράγματα με ανάλαφρο τρόπο», κατά τη γνωστή ρήση των παλαιοτέρων.
Ο σχολιασμός που θα επιχειρείται και οι απόψεις που θα εκφράζονται στα «Υπο-γλώσσια» είναι προφανές – ή μήπως όχι, οπότε δεν βλάπτει να διευκρινιστεί εισαγωγικά – πως θα εμπεριέχουν ενίοτε και στοιχεία υποκειμενισμού. Υποκειμενισμού όμως πάντα τεκμηριωμένου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο οποίος θα εδράζεται σε συγκεκριμένα επιχειρήματα, και όχι σε αυθαιρεσίες του τύπου «εμένα έτσι μού πάει καλύτερα».
Σπεύδω, λοιπόν, σε αυτό το αρχικό κείμενο γνωριμίας να «καταθέσω» τα δέκα πρώτα από τα θέματα που θα με απασχολήσουν, όπως (σκοπίμως) αξιωματικά και σχηματικά συμπυκνώνονται στον δεκάλογο που έχω συντάξει προς χρήσιν των μαθητών/τριών μου, παντός ενδιαφερομένου, αλλά και εμού του ιδίου:
1. Ου χρησιμοποιήσεις ποτέ ουσιαστικό, όταν μπορείς να χρησιμοποιήσεις ρήμα.
2. Απόφευγε επιμελώς τη γενική.
3. Αγάπα και αξιοποίησε την άνω τελεία.
4. Αξιοποίησε τα εισαγωγικά, τις παρενθετικές παύλες και άλλα χρήσιμα «εργαλεία», δίχως να κάνεις κατάχρησή τους.
5. Ου χρησιμοποιήσεις δύο ή και περισσότερα που στην ίδια πρόταση («πουπουδισμός»).
6. Ου διολισθήσεις στην κατάχρηση του και («καικαιδισμός»).
7. Απόφευγε το αόριστο ένας, μία, ένα.
8. Μη χρησιμοποιείς χωρίς λόγο το γύρω από, πάνω σε, πέρα από, καθώς και άλλα ανάλογα «τοπικίζοντα».
9. Προτίμησε τις σύντομες και «αυτάρκεις» προτάσεις.
10. Less is more (συγγνώμη για την αγγλικούρα· δεν είναι πολύ «βιβλική», αλλά είναι τόσο όμορφη η άτιμη).’
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής, διδάσκει στο Ελληνικό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ) και έχει γράψει το βιβλίο «Μεταξύ Μαρξ και Γουτεμβέργιου: 30 χρόνια με μολύβι 4β και μοβ μαρκαδόρο» (Υποδομή, 1999).
