Αρχή με Σύμπαν και Οϊλερ

Αποτελεί πάντα είδηση το να εμφανίζεται ένας καινούργιος εκδοτικός οίκος με αντικείμενο βιβλία με επιστημονικό περιεχόμενο. Είτε εκλαϊκευμένης ύλης είτε ύλης που απευθύνεται σε μαθηματικά καταρτισμένους αναγνώστες. Οι εκδόσεις Εφαλτήριο μπήκαν σε αυτόν τον δύσκολο χώρο με τα δύο βιβλία, ένα στην καθεμία από τις παραπάνω κατηγορίες, που σας παρουσιάζουμε σήμερα.

Το Σύμπαν θέλει να
μας σκοτώσει όλους;

Ο Νιλ ντε Γκρας Τάισον είναι αστροφυσικός στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, διευθυντής του Πλανηταρίου Hayden και εμφανίζεται σε τηλεοπτικές σειρές με αντίστοιχο επιστημονικό περιεχόμενο. Πριν από δύο χρόνια κατηγορήθηκε από μια παλιά του συμφοιτήτρια για βιασμό στη δεκαετία του ’80 και από άλλες τρεις γυναίκες για απρεπή συμπεριφορά απέναντί τους. Οι έρευνες που διεξήγαγαν το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το τηλεοπτικό κανάλι του National Geographic οδήγησαν στο να μην τον θέσουν σε διαθεσιμότητα και να συνεχίσουν τη συνεργασία τους μαζί του, αλλά αρνήθηκαν να δημοσιοποιήσουν το περιεχόμενο των ερευνών τους. Επίσης το 2015, η δήλωσή του ότι η Σαϊεντολογία είναι και αυτή μια θρησκεία που υστερεί της ιουδαϊκής αλλά και των άλλων καθιερωμένων θρησκειών μόνον ως προς την παλαιότητα, είχε προκαλέσει πολύ θόρυβο.

Ο Νιλ ντε Γκρας Τάισον έχει κερδίσει με τα χρόνια και τη φήμη ενός πολύ καλού εκλαϊκευτή της επιστήμης του. Το βιβλίο του «Θάνατος από μαύρη τρύπα», αν και γράφτηκε το 2006 και εμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2007, επιβεβαιώνει τη φήμη του αυτήν. Είναι χωρισμένο σε επτά ενότητες και σαράντα δύο κεφάλαια. Και μέσα σε αυτά καταφέρνει, χωρίς κανέναν σχεδόν μαθηματικό τύπο (νομίζω είδα μόνον κάπου τον τύπο για την επιφάνεια της σφαίρας) και χωρίς μια έστω φωτογραφία, σε 330 πυκνογραμμένες σελίδες να χωρέσει όχι μόνον τα όσα χρειάζεται και ο πλέον ανίδεος αναγνώστης για να έχει μια πρώτη αλλά πολύ περιεκτική ιδέα των όσων υπάρχουν στο Σύμπαν από τις μαύρες οπές έως την αντιύλη, αλλά και κάποια πολύ ιδιαίτερα στοιχεία. Με διατύπωση κάποιες φορές αρκετά έντονη όπως όταν γράφει ότι «το Σύμπαν θέλει να μας σκοτώσει όλους», εννοώντας τις πολυάριθμες απειλές, από τις ακτίνες-γ έως τους ιούς.

Ταλέντο
στην εκλαΐκευση

Κορυφαίο είναι το ομώνυμο κεφάλαιο για το πώς κάποιος άνθρωπος θα πέθαινε προσεγγίζοντας μια μαύρη τρύπα (ακόμη αυτό δεν έχει συμβεί). Δεν έχω διαβάσει ξανά τόσο λεπτομερή, θα την έλεγες και ωμή, περιγραφή και γι’ αυτό είναι μοναδική. Ομως υπάρχουν και άλλα λίγο έξω από αυτό που περιμένει κανείς, δηλαδή καθαρά θέματα αστροφυσικής. Εχει ένα πολύ διασκεδαστικό κεφάλαιο όπου επισημαίνει τα λάθη των κινηματογραφικών έργων με θέματα σχετικά με το Διάστημα αλλά και για λάθη του Τζέιμς Κάμερον στην ταινία «Τιτανικός». Και διάσπαρτα μας θυμίζει πόσες καθημερινές εκφράσεις σχετικές με τα επάνω και πέρα από τη Γη είναι λάθος. Για παράδειγμα ότι ο Πολικός Αστέρας είναι το πιο φωτεινό άστρο στον νυχτερινό ουρανό (δεν είναι), ο Ηλιος είναι κίτρινο άστρο (δεν είναι, αν και τον ζωγραφίζουμε από το νηπιαγωγείο έτσι), στην ισημερία έχουμε ακριβώς ίσο χρόνο ημέρας και νύχτας (όχι, υπάρχει μια διαφορά επτά περίπου λεπτών υπέρ της ημέρας), το καταμεσήμερο ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς από επάνω μας (μόνον σε πολύ λίγες περιοχές και για πολύ λίγο χρόνο) και πολλά ακόμη ενδιαφέροντα που τα εξηγεί φυσικά.

Σε πολλά σημεία του βιβλίου, και με ιδιαίτερα κεφάλαια στο τέλος, δεν διστάζει να ασχοληθεί με το θέμα θρησκεία-εκκλησία-επιστήμη. Ιδιαίτερα καυστικός είναι στο θέμα «ευφυής σχεδιασμός», στην ιδέα πολλών Αμερικανών ότι «κάποια οντότητα προικισμένη με νοητικές ικανότητες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που μπορεί να επιστρατεύσει ο άνθρωπος δημιούργησε τα του φυσικού κόσμου που δεν μπορεί να εξηγήσει η επιστήμη».

Η έκδοση είναι πολύ επιμελημένη, με ευρετήριο όρων, εξαιρετική μετάφραση ακόμη και δύσκολων όρων, το κείμενο διαβάζεται άνετα (μόνον ένα τυπογραφικό λάθος υπέπεσε στην αντίληψή μου στον ωκεανό αυτών των σελίδων). Αν παραβλέψει κανείς το ότι το βιβλίο γράφτηκε πριν δεκαπέντε χρόνια περίπου, άρα λείπουν σημαντικά γεγονότα, από το σωματίδιο Χιγκς έως τη φωτογράφιση μιας μαύρης οπής, είναι αυτή τη στιγμή ένα από τα καλύτερα βιβλία για να αρχίσει κάποιος να μαθαίνει για το Σύμπαν ή για να ενοποιήσει κάποιες σκόρπιες γνώσεις που του έχουν προκύψει από άλλα διαβάσματα.

Τα Μαθηματικά
του Οϊλερ

Πάμε τώρα στο δεύτερο βιβλίο των εκδόσεων Εφαλτήριο, το «Οϊλερ, ο δάσκαλος όλων μας» του Γουίλιαμ Ντάνχαμ. Πιο πολύ από όλα εκτιμώ δύο πράγματα σε αυτή την έκδοση. Την άψογη, χωρίς λάθη εμφάνιση των μαθηματικών συμβόλων και τύπων αλλά και τη δήλωση του εκδότη πως απευθύνεται στον μαθηματικά καταρτισμένο αναγνώστη. Γιατί αυτό είναι το σωστό. Πρέπει ο άλλος, που παραγγέλνει για παράδειγμα μέσω Διαδικτύου και δεν έχει τη δυνατότητα να φυλλομετρήσει το βιβλίο, να ξέρει τι επίπεδο απαιτείται να διαθέτει ως αναγνώστης.

Το βιβλίο περιλαμβάνει οκτώ κεφάλαια. Θεωρία αριθμών, λογαρίθμους, άπειρες σειρές, αναλυτική θεωρία αριθμών, μιγαδικές μεταβλητές, άλγεβρα, γεωμετρία και συνδυαστική. Ολα αυτά είναι ένα ψήγμα μόνον από τη δουλειά του ελβετού μαθηματικού Λέοναρντ Οϊλερ (1707-1783). Που το σύνολό της είναι βέβαια κάτι το ασύλληπτο, αφού έχουν εκδοθεί 87 τεράστιοι τόμοι (400 με 500 σελίδες ο καθένας, και παραπάνω μερικές φορές) με εργασίες του στη Μηχανική, στην Αστρονομία και βέβαια στα Μαθηματικά, αλλά υπάρχουν και άλλοι προς έκδοση.

Εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί πως και ένας πρωτοετής του Μαθηματικού Τμήματος, του Φυσικού ή του Πολυτεχνείου μπορεί να διαβάσει αυτό το βιβλίο με κέρδος. Και όποιος βέβαια ενδιαφέρεται γενικότερα για τα Μαθηματικά.

Την επιλογή έχει κάνει ο Γουίλιαμ Ντάνχαμ, καθηγητής Μαθηματικών στο Κολέγιο Μούλενμπεργκ, και εκτός από ένα δεκασέλιδο βιογραφικό του Οϊλερ έχει κάνει πολλή δουλειά για το κάθε κεφάλαιο διότι πρέπει να γνωρίζουμε πως από τα γραπτά του μεγάλου αυτού μαθηματικού ελάχιστα είναι μεταφρασμένα καν στα αγγλικά.

Τα περισσότερα είναι στα λατινικά και στα γερμανικά. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο για τους μιγαδικούς αριθμούς, εκεί όπου παρουσιάζεται μια από τις πλέον διάσημες σχέσεις που την οφείλουμε στον Οϊλερ, η e ^ix  = cosx + isinx. Με τον Ντάνχαμ να μην παραλείπει να δείξει το από πού ξεκίνησε ο Οϊλερ και πέτυχε κυριολεκτικά τη μετουσίωση των μιγαδικών εκθετικών σε πραγματικούς τριγωνομετρικούς αριθμούς. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο.

Νιλ ντε Γκρας ΤάισονΘάνατος από μαύρη τρύπαΕκδόσεις Εφαλτήριο,Αθήνα, 2021,σελ. 360, τιμή 20 ευρώ

Γουίλιαμ ΝτάνχαμΟϊλερ, ο δάσκαλος όλων μαςΕκδόσεις Εφαλτήριο,Αθήνα, 2021,σελ. 200, τιμή 20 ευρώ