Τα Βορίζια «κρέμονται» στις νότιες παρυφές του Ψηλορείτη, ψηλά στο βουνό και κάπως μακριά από το κράτος. Σε αυτή την ορεινή ενδοχώρα που μοιράζονται Ηράκλειο και Ρέθυμνο, στην αποκαλούμενη «οροσειρά της σιωπής», οι θεσμοί του ελληνικού κράτους δεν έριξαν ποτέ «ρίζες». Κάνουν μόνο περάσματα, κατά καιρούς. Ερχονται για μια έρευνα, μια σύλληψη και ύστερα υποχωρούν πάλι προς τις πεδινές περιοχές, σαν να αναγνωρίζουν σιωπηρά, χωρίς να παραδέχονται επίσημα, τη μακρόχρονη αδυναμία του ελληνικού κράτους να εφαρμόσει το δίκαιό του σε μια γωνιά της επικράτειας που έμαθε να ζει με το δικό της: το δίκαιο του αίματος. Ενα άγραφο συμβόλαιο σιωπής που αποδεικνύεται, συχνότερα από όσο θα έπρεπε, πιο ανθεκτικό από οποιονδήποτε νόμο περνά η ελληνική Βουλή.
Το «δίκιο του ισχυρού»
Η Κρήτη ζει εδώ και δεκαετίες μέσα σε αυτή την αντίφαση. Ενα νησί που δέχεται έξι εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο κι όμως, είκοσι χιλιόμετρα μακριά από τις παραλίες της, υπάρχουν κάποια ορεινά χωριά όπου η αυτοδικία και η οπλοκατοχή δεν αποτελούν φαινόμενα του περιθωρίου, ούτε καν του παρελθόντος, αλλά συστατικά ενός σκληρού πολιτισμικού συστήματος που το κράτος ανέχεται και αδυνατεί να μεταβάλει εδώ και ολόκληρες γενιές. Το αποτέλεσμα είναι οι παλιές βεντέτες, που γεννήθηκαν από οικογενειακές αντιπαλότητες περασμένων δεκαετιών, να έχουν μετατοπιστεί πλέον στη σκιά της παραοικονομίας. Εκβιασμοί, ζωοκλοπές, ναρκωτικά, όπλα, ένα πυκνό πλέγμα που διατηρεί για χρόνια το «δίκιο του ισχυρού» ως άτυπο κανόνα.
Σε αυτό το τοπίο, όπου το κράτος υπήρξε για δεκαετίες επισκέπτης και η ανομία μετατράπηκε σε ρομαντικοποιημένη «παράδοση», επανεμφανίζεται τώρα η πολιτεία με ένα νέο σχέδιο και πιο σκληρή γλώσσα. Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης κατανοεί ότι δεν αντιμετωπίζει έναν απλό δείκτη εγκληματικότητας που μπορεί να βελτιωθεί με περισσότερες περιπολίες και συλλήψεις. Αυτό που βρίσκεται μπροστά του είναι μια βαθιά και δύσκολη πολιτισμική πραγματικότητα. Μια κοινωνία που έχει μάθει να θεωρεί το όπλο προέκταση της τιμής και την εκδίκηση μορφή δικαιοσύνης.
«Από την ημέρα που η Κρήτη εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος», λέει σήμερα στο «Βήμα» ο κ. Χρυσοχοΐδης, «υπήρξε, δυστυχώς, ανοχή απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα. Αλλες κοινωνίες τα ξεπέρασαν. Στην Κρήτη διατηρήθηκαν. Η χώρα ανέχθηκε να μη λειτουργεί το κοινωνικό συμβόλαιο και το κράτος δικαίου σε ένα κομμάτι της επικράτειας». Είναι μια παραδοχή που σπάνια ακούγεται από υπουργό εν ενεργεία, αλλά είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως το κράτος απέτυχε – όχι πρόσκαιρα, όχι λόγω έλλειψης πόρων ή προσωπικού, αλλά δομικά και συστηματικά για πολλές δεκαετίες.
«Η επιβολή του νόμου είναι υποχρέωση του κράτους. Είμαστε αποφασισμένοι να ξεριζώσουμε το κακό από τη ρίζα»
Η κυβέρνηση, σήμερα, επιχειρεί μια διαφορετική προσέγγιση σε αυτό το σύνθετο πρόβλημα. Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης δεν υπόσχεται επιχειρήσεις-αστραπή, αλλά επιμονή και συνέπεια. «Ο τρόπος είναι ένας και μοναδικός», λέει, «να εφαρμοστεί ο νόμος προς κάθε κατεύθυνση, χωρίς εξαιρέσεις». Το σχέδιο που εισηγείται είναι συγκεκριμένο και αρκετά αυστηρό.
«Για πρώτη φορά θεσπίστηκε νόμος που καθιστά τους άσκοπους πυροβολισμούς, τις μπαλοθιές, κακούργημα. Εχουν ήδη γίνει οι πρώτες μηνύσεις. Κακούργημα είναι πλέον και η κατοχή πυροβόλου όπλου. Αν κατέχεις όπλο παράνομα, θα πας φυλακή. Πρέπει να το καταλάβουν κάποιοι. Οι υπότροποι δεν θα έχουν τη δυνατότητα μετατροπής ποινών. Οποιος επαναλαμβάνει την πράξη θα εκτίει την ποινή του κανονικά. Η επιβολή του νόμου είναι υποχρέωση του κράτους. Είμαστε αποφασισμένοι να ξεριζώσουμε το κακό από τη ρίζα».
Στις λεπτομέρειες του νομοσχεδίου περιλαμβάνονται απαγορεύσεις μεταφοράς όπλων και μαχαιριών σε δημόσιους χώρους – σε γήπεδα, σχολεία, χώρους λατρείας, πανηγύρια, οπουδήποτε υπάρχει συνάθροιση – ενώ οι ποινές για αυτές τις παραβάσεις αγγίζουν ως τα οκτώ έτη κάθειρξη.
Ανεφάρμοστος αφοπλισμός
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., την τελευταία τριετία έχουν σχηματιστεί πάνω από 3.200 δικογραφίες για παράνομη οπλοκατοχή και 480 για οπλοχρησία, λιγότερες όμως από 90 οδήγησαν σε τελεσίδικες ποινές. «Αν δεν υπάρχει βεβαιότητα τιμωρίας, δεν υπάρχει αποτροπή» λέει ο κ. Χρυσοχοΐδης. «Δεν μετράει μόνο πόσους συλλαμβάνεις, αλλά και πόσοι τιμωρούνται». Το 2024 κατασχέθηκαν 1.142 όπλα στην Κρήτη, σχεδόν διπλάσια από το 2023, ενώ οι συλλήψεις για οπλοκατοχή αυξήθηκαν κατά 58%. Ωστόσο, η δικαστική εκκρεμότητα παραμένει – οι περισσότερες υποθέσεις χρειάζονται πάνω από δύο χρόνια για να εκδικαστούν.
Το 2019 ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε μιλήσει για «αφοπλισμό της Κρήτης». Η εξαγγελία έκανε θετική αίσθηση, αλλά έμεινε στον αέρα. Μια ακόμη υπόσχεση που χάθηκε στη μετάβαση από το βήμα στην πράξη. Τώρα επανέρχεται σε πιο ρεαλιστική μορφή. Εντοπισμός και σταδιακή απόσυρση των παράνομων όπλων μέσω αυστηρών ελέγχων και ποινών. «Είναι πολιτική απόφαση να τελειώνουμε με αυτά» λέει ο κ. Χρυσοχοΐδης. «Η Κρήτη δεν είναι άβατο και το κράτος δεν μπορεί να φοβάται να εφαρμόσει τον νόμο».
Στο νησί το 2023 και το 2024 σημειώθηκε μόλις μία ανθρωποκτονία σε κάθε χρονιά, ενώ στο δεκάμηνο του 2025 έχει καταγραφεί επίσης μία. «Σε όλη τη χώρα είχαμε 76 ανθρωποκτονίες το 2024. Η Κρήτη ευθύνεται για λιγότερο από το 4%» τονίζει στο «Βήμα» ο υπουργός.
«Αυτό δεν είναι εικόνα άβατου, είναι η εικόνα ενός τόπου που ζει ειρηνικά, με εξαίρεση ορισμένες νησίδες παραβατικότητας στα ορεινά». Ο ίδιος απορρίπτει κατηγορηματικά τον όρο «άβατο». «Δεν υπάρχει άβατο. Υπάρχει ανοχή. Και η ανοχή είναι επιλογή» λέει. «Αυτή η εποχή, όμως, τελείωσε. Δεν μπορεί να στιγματίζεται ένα ολόκληρο νησί για λίγα περιστατικά που εκμεταλλεύτηκαν τη σιωπή των πολλών και την αδράνεια του κράτους».
Ο ρόλος της πρόληψης
Σύμφωνα με τον υπουργό, η πρόληψη αποτελεί το δεύτερο, εξίσου κρίσιμο σκέλος του σχεδίου. «Ο Πρωθυπουργός θα ανακοινώσει ειδικά μέτρα για την Κρήτη: σχολές γονέων, ψυχολόγους, στήριξη των παιδιών, ώστε να αρχίσει σιγά-σιγά ένας διάλογος μέσα στα σχολεία» εξηγεί. Οσον αφορά τη νέα στρατηγική για την Κρήτη, για πρώτη φορά το Τμήμα Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος αναβαθμίζεται σε Υποδιεύθυνση, με πλήρη δομή και ενισχυμένη οργανική δύναμη 122 αστυνομικών. Δημιουργείται, επίσης, ειδικό Τμήμα Εγκληματικών Δραστηριοτήτων Κρήτης, αποκλειστικά αφιερωμένο στις πιο «σκληρές» υποθέσεις, όπως ανθρωποκτονίες, διακίνηση όπλων, εκβιασμοί, ζωοκλοπές και ναρκωτικά. Ηδη εκατό νέοι αστυνομικοί τοποθετούνται στην Κρήτη, οι είκοσι από αυτούς αποκλειστικά για δράσεις στην ενδοχώρα.
«Πρέπει να τελειώσουμε με αυτό το φαινόμενο. Είναι θέμα πολιτικής απόφασης» λέει ο υπουργός. «Οπου υπάρχει πολιτική βούληση, τελειώνουν τα φαινόμενα. Θέλουμε μια Αστυνομία παρούσα, όχι επισκέπτη». Το μήνυμα που θέλει να εκπέμψει η κυβέρνηση σε αυτή τη φάση είναι «τέλος στις αποσπασματικές επιχειρήσεις, αρχή μιας σταθερής, οργανωμένης παρουσίας στο νησί».
Παράλληλα, προχωρά μια αναδιοργάνωση των Τμημάτων Αστυνομικών Επιχειρήσεων (ΤΑΕ), τα οποία ενοποιούνται με τις Ομάδες Πρόληψης και Καταστολής Εγκλήματος (ΟΠΚΕ) για ενιαία δράση σε κάθε νομό. Τα ΤΑΕ θα υπάγονται απευθείας στους τοπικούς διευθυντές Αστυνομίας, ενώ το προσωπικό θα επιλέγεται με αυστηρά κριτήρια, εκπαίδευση από την ΕΚΑΜ και ετήσια αξιολόγηση. Η ενίσχυση προβλέπει 150 νέους αστυνομικούς και νέο εξοπλισμό, από οχήματα μέχρι μέσα επιτήρησης.
Βέβαια, το πραγματικό και ρεαλιστικό ερώτημα είναι αν η πολιτεία έχει τη βούληση και τη συνέπεια να εφαρμόσει όσα εξαγγέλλει. Ο κ. Χρυσοχοΐδης γνωρίζει ότι το στοίχημα είναι πολύ δύσκολο. «Το κράτος δεν μπορεί να είναι καλεσμένος» λέει. «Πρέπει να είναι παρών». Αν η Κρήτη γίνει πράγματι πεδίο δοκιμής του κράτους δικαίου, τότε το ζητούμενο δεν θα είναι οι συλλήψεις, αλλά η διάρκεια. Γιατί, όπως παραδέχεται και ο ίδιος, το πρόβλημα δεν είναι τα όπλα, είναι η ανοχή. Μια ανοχή που για πρώτη φορά φαίνεται πως έχει τελειώσει.
