Η σχέση μας με τη θρησκεία είναι πνευματική. Συνδέεται με την εξέλιξη των κοινωνιών μας; Συνδέεται με τα συναισθήματα ασφάλειας ή προστασίας που μας προφέρει ο κρατικός μηχανισμός ή οι κοινωνίες γύρω μας; Είναι βαθιά και ριζωμένη; Είναι επιφανειακή και προσαρμοσμένη στον καθένα μας;
Από την Αφρική ως τις ΗΠΑ, από την Ασία ως την Ινδία ή τον Καναδά, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τη θρησκευτικότητα διαφορετικά και οι απαντήσεις τους συχνά μας εντυπωσιάζουν. Για παράδειγμα, ανεξαρτήτως θρησκευτικού δόγματος, ποιος ήξερε ότι στη Γερμανία ένα ποσοστό 34,4% απαντά ότι έχει σήμερα «αρκετή έως μεγάλη εμπιστοσύνη» στους θρησκευτικούς χώρους (εκκλησίες, ναούς κ.λπ.), ένα αντίστοιχο 40,6% στη Μ. Βρετανία και ένα 53,1% στις ΗΠΑ; Ή ότι στο ερώτημα «πιστεύετε στον Θεό;» απαντούν θετικά το 81,2% στις ΗΠΑ, το 77,4% στη Ρωσία, το 68,2% στη Β. Ιρλανδία, το 58,5% στον Καναδά ή το 55,7% στη Γερμανία;
Αποστάσεις από την «ιερότητα»
Στο διεθνές αυτό «θρησκειολογικό φόντο», οι Ελληνες θεωρούν σε μεγάλα ποσοστά πολύ σημαντική τη θρησκεία στη ζωή τους. Ωστόσο, παρότι το θρησκευτικό μας συναίσθημα μας προσδιορίζει ιστορικά ως έθνος, τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται μεγαλύτερα ποσοστά πολιτών που φαίνεται ότι κρατούν αποστάσεις από την «ιερότητα». Η εικόνα αυτή αποτυπώνεται στις τελευταίες έρευνες κοινής γνώμης (νεότερη εκείνη της ΔιαΝΕΟσις που παρουσιάστηκε πριν από έναν χρόνο), στην οποία φαίνεται ότι το 78,7% των Ελλήνων πιστεύει στον Θεό, το 53,4% αισθάνεται πολύ κοντά στη θρησκεία και ένας στους τρεις Ελληνες πηγαίνει στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά τον μήνα.
Ωστόσο, σε σχέση με παλαιότερες έρευνες παρατηρείται μια αργή και σταδιακή τάση μείωσης του θρησκευτικού αισθήματος και των δεσμών με την Εκκλησία. Μάλιστα, φαίνεται ότι στο χρονικό διάστημα 2018-2022 μειώθηκαν όσοι πιστεύουν στον Θεό κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες και αυξήθηκαν κατά αντίστοιχο ποσοστό όσοι δηλώνουν σήμερα πολύ μακριά από τη θρησκεία. Δηλαδή σχεδόν διπλασιάστηκαν όσοι δηλώνουν πως δεν πηγαίνουν καθόλου στην εκκλησία από 10,2% το 2018 σε 19,5% σήμερα, ενώ αυξήθηκαν σημαντικά και όσοι δήλωσαν πως εκκλησιάζονται λιγότερο συχνά από μία φορά τον χρόνο από 10% το 2018 σε 17,5% το 2022.
Το θέμα σε διεθνές επίπεδο αποτυπώνεται από την Παγκόσμια Ερευνα Αξιών (WVS), μια μελέτη μακρά κλίμακας που ξεκίνησε το 1981 από τη World Value Survey Association (WVSA) και η οποία διεξάγεται έκτοτε σε δεκάδες χώρες του κόσμου με σκοπό να παρακολουθεί τον μετασχηματισμό των βασικών αξιών που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες.
Από τα στοιχεία του τελευταίου αυτού κύκλου της έρευνας, στον οποίο συμμετείχαν συνολικά 64 χώρες, προέκυψε ότι η Εκκλησία ως θεσμός εξακολουθεί να προσελκύει την εμπιστοσύνη μας. Στην Ελλάδα, το 65,4% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως εμπιστεύονται την Εκκλησία από αρκετά έως πολύ. Ωστόσο, όπως λέει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής του τομέα Κοινωνικής Θεωρίας και Κοινωνιολογίας και senior research fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ, «στην Ελλάδα είδαμε στις τελευταίες μας μετρήσεις πριν από έναν χρόνο σημάδια ύφεσης στο θρησκευτικό συναίσθημα, κάτι όμως που μπορεί να εξηγηθεί εύκολα από την πολύ στενή σχέση (σχεδόν «αναγκαστική») που εμφανιζόταν τα προηγούμενα χρόνια στη χώρα μας στα θέματα θρησκευτικής συνείδησης».
Σε φάση αργής αλλά σταθερής μετακίνησης
Η αλλαγή αυτή στις τάσεις που καταγράφονται πλέον σε μεγάλο βαθμό στη χώρα μας οφείλεται κυρίως στους νέους. «Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν περαιτέρω κοσμοπολιτισμό σε θέματα κοινωνικότητας, μια καθυστερημένη στον ιστορικό χρόνο εκκοσμίκευση που αντιστοιχεί πλέον στους σύγχρονους τρόπους ζωής μας» σημειώνει ο κ. Παναγιωτόπουλος. «Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια φάση αργής αλλά σταθερής μετακίνησης από την παράδοση στη νεωτερικότητα» αναφέρει.
Πάντως, το ποσοστό εβδομαδιαίου εκκλησιασμού σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου είναι σημαντικά μικρότερο, με εξαίρεση την Κύπρο και τις ΗΠΑ που το ποσοστό των ανθρώπων που εκκλησιάζονται μία φορά την εβδομάδα ανέρχεται σε 23,7% και 20% αντίστοιχα, σύμφωνα με τη WVS.
