«Ενας Μότσαρτ της εποχής μας» , «Η φωνή ενός Μπάρτοκ της Μεσογείου» αλλά και «Μια εκρηκτική ιδιοφυΐα». Οι παραπάνω φράσεις είναι ενδεικτικές της αναγνώρισης του Νίκου Σκαλκώτα (1904-1949) σε διεθνές επίπεδο, δυστυχώς μετά τον θάνατό του. Στη σύντομη ζωή του ο συνθέτης, που γεννήθηκε στη Χαλκίδα, σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και αργότερα στο Βερολίνο δίπλα στον Αρνολντ Σένμπεργκ, για να επιστρέψει στην Ελλάδα μετά την άνοδο του ναζισμού, ευτύχησε να δει να εκδίδονται μόλις τρία έργα του, ενώ ελάχιστα από αυτά της αθηναϊκής περιόδου είχε την ευκαιρία να τα ακούσει να εκτελούνται δημόσια.
Σήμερα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους έλληνες συνθέτες του 20ού αιώνα ενώ η εφετινή επέτειος των 70 χρόνων από τον πρόωρο θάνατό του προσφέρει την ευκαιρία της ευρύτερης προβολής και εκτίμησης του πολυσχιδούς έργου του. Στο πλαίσιο του «Ετους Σκαλκώτα», όπως έχουν ονομάσει το 2019 οι τέσσερις μεγάλοι φορείς που συστεγάζονται στους χώρους του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής με τη Μουσική του Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» στην οποία προσφάτως παραχωρήθηκε το Αρχείο του συνθέτη από το Ιδρυμα Χουρμουζίου-Παπαϊωάννου, ο Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η Ενωση Ελλήνων Μουσουργών) οργανώνουν στους χώρους του ΜΜΑ μια σειρά επετειακές εκδηλώσεις που άρχισαν ήδη: συναυλίες, συζητήσεις, έκθεση, διεθνές συνέδριο, διαγωνισμός σύνθεσης και εκπαιδευτικά προγράμματα επιχειρούν να καταδείξουν ότι η μουσική του Σκαλκώτα μπορεί να απευθυνθεί όχι μόνο στους «μυημένους» αλλά και στο ευρύτερο κοινό.
Τι σημαίνει, όμως, ο συνθέτης για τους μουσικούς και τους ερευνητές της νεότερης γενιάς; Ποια ήταν η πρώτη τους επαφή με το έργο του; Θα ήθελαν, άραγε, να ασχοληθούν περισσότερο με τον Σκαλκώτα; Θεωρούν πως η δημιουργία του είναι επαρκώς γνωστή; Για ποιον λόγο, τέλος, είναι κατά τη γνώμη τους σημαντικός συνθέτης; Ο διεθνώς διακεκριμένος πιανίστας Βασίλης Βαρβαρέσος, ο Aλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος, βιολοντσελίστας και ιδρυτικό μέλος του Τρίο El Greco το οποίο στις 12/4 θα δώσει την επόμενη επετειακή συναυλία στο Μέγαρο, η Πηνελόπη Παπαγιαννοπούλου, στην οποία ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής απένειμε, ύστερα από διεθνή διαγωνισμό, ειδική χορηγία για την εκπόνηση βραχύβιας μουσικολογικής μελέτης στο Αρχείο Σκαλκώτα, και ο βιολονίστας-εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης Αντώνης Σουσάμογλου καταθέτουν τις απόψεις τους.
Bασίλης Βαρβαρέσος
«Εκφράζει συναισθήματα πρωτόγονα…»
«Πέρα από τους “Ελληνικούς Χορούς” οι οποίοι λίγο ως πολύ είναι γνωστοί, προσωπικά δεν είχα σχεδόν καμιά επαφή με το έργο του Σκαλκώτα πριν από τη φιλία μου με τον βιολονίστα Γιώργο Δεμερτζή. Αυτός ήταν που μου έβαλε να ακούσω στο αυτοκίνητο για πρώτη φορά ένα κουαρτέτο του συνθέτη – δεν θυμάμαι ποιο – ηχογραφημένο από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο. Τρελάθηκα. Ως γνήσιος Ελληνας – χωρίς την παραμικρή ιδέα, δηλαδή, ως προς το τι θησαυρούς κρύβει η Ελλάδα – μου ήταν δύσκολο να πιστέψω ότι υπάρχει στ’ αλήθεια εγχώριος συνθέτης ο οποίος γράφει μουσική που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα τότε ευρωπαϊκά πρότυπα.
Σαφώς η μουσική του Σκαλκώτα μπορεί να μιλήσει στο σήμερα. Αυτό που χρειάζεται είναι απλώς να παιχθεί, αλλά να παιχθεί στα tempi και με το νεύρο που ζητεί ο συνθέτης, να την προσεγγίσει κάποιος με τον τρόπο που θα προσέγγιζε τη μουσική οποιουδήποτε γνωστού δημιουργού. Πριν από έναν χρόνο έπαιξα το 3ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα πνευστών του Σκαλκώτα με την Ορχήστρα της Βασιλείας στην Ελβετία. Το έργο – όπως άλλωστε και τα περισσότερα του συνθέτη – είναι αυστηρά δωδεκαφθογγικό, με τραχείς ρυθμούς, σε πρώτο επίπεδο δύσπεπτο και ακατανόητο. Η παράδοση στις ηχογραφήσεις το θέλει να διαρκεί γύρω στη μία ώρα. Εμείς το παίξαμε στα tempi που ήθελε ο ίδιος ο συνθέτης, με άλλα λόγια δυο φορές πιο γρήγορα. Κανείς δεν ήταν σίγουρος αν ένα κομμάτι 40 λεπτών, πλέον, αυτής της γλώσσας θα άρεσε στο κοινό. Ωστόσο οι Ελβετοί έπαθαν αμόκ, τρελάθηκαν. Ακριβώς επειδή η μουσική του Σκαλκώτα έχει κάτι να πει και κατά την άποψή μου βγάζει νεύρο και ενίοτε θυμό που μιλά έντονα στην ψυχή του ακροατή.
Ο Σκαλκώτας είναι για την Ελλάδα ό,τι είναι ο Σένμπεργκ για τη Γερμανία ή ο Ντεμπισί για τη Γαλλία. Ενας άνθρωπος-κεφάλαιο στις αρχές του 20ού αιώνα ο οποίος θα μπορούσε να δημιουργήσει είτε σχολή σκέψης είτε σχολή αντίθετης σκέψης. Ενας φάρος, εν ολίγοις, γύρω από τον οποίον θα πλεκόταν ένας υγιής συνδυασμός εθνικής υπερηφάνειας και θέλησης για πρόοδο. Ωστόσο, τα περισσότερα έργα του είναι ανέκδοτα και γενικά στην Ελλάδα ο Σκαλκώτας είναι ο συνθέτης τον οποίον όλοι γνωρίζουν αλλά κανείς δεν πολυασχολείται.
Θεωρώ πως η μουσική του εκφράζει συναισθήματα πρωτόγονα. Πολλές φορές μου έρχεται η εικόνα κάποιου που τσιρίζει μέσα σε ένα ηχομονωμένο κλουβί. Αυτό το συναίσθημα που όλοι έχουμε λίγο ως πολύ βιώσει: ότι έχω κάτι να πω αλλά δεν με ακούει κανείς. Αυτό που με συγκινεί στη μουσική αυτή – και αναμφίβολα θα ασχοληθώ περισσότερο – είναι ότι δεν είναι αποκομμένη από το χθόνιο της ανθρώπινης φύσης. Και είναι στο χέρι μας να καταλάβουμε τι θέλει να μας πει ο Σκαλκώτας».
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
