H «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» σε σκηνοθεσία του Ρώσου σκηνοθέτη Τιμοφέι Κουλιάμπιν και με τη σφραγίδα της μεταφραστικής δεινότητας του Παντελή Μπουκάλα θα ανοίξει τα φετινά Επιδαύρια στις 5 Ιουλίου, πραγματοποιώντας την παγκόσμια πρεμιέρα της ως ένα σύγχρονο διάβασμα της αρχαίας τραγωδίας του Ευριπίδη με αντιπολεμική προσέγγιση σε μια περίοδο που συνεχίζονται τόσο ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία όσο και ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα.
Τουλάχιστον αυτό αποκομίσαμε από τα όσα είπε ο διεθνώς αναγνωρισμένος δημιουργός στη σημερινή συνέντευξη τύπου στο Ινστιτούτο Γκαίτε με την καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου Κατερίνα Ευαγγελάτου, στο πλευρό του όπως και τους ηθοποιούς της παράστασης, την Ανθή Ευστρατιάδου (Ιφιγένεια), τη Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα), τον Θάνο Τοκάκη (Αχιλλέας), τον Νίκο Ψαρρά (Αγαμέμνων), τον Νικόλα Παπαγιάννη (Μενέλαος), όπως και τον σκηνογράφο Όλεγκ Γκολόβκο και τον μουσικοσυνθέτη Τιμοφέι Παστούκοφ.
Η σύγχρονη προσέγγιση της τραγωδίας του Ευριπίδη
«Προκειμένου να ξεκινήσεις έναν πόλεμο χρειάζεσαι θύματα ή αλλιώς, μια θυσία», είπε ο Κουλιάμπιν. Ο τρόπος που ο ίδιος προσεγγίζει την τραγωδία του Ευριπίδη «δεν αφορά το φιλοσοφικό νόημα της θυσίας αλλά κυρίως την τεχνική του πολέμου, ένα θέμα, δυστυχώς, επίκαιρο σήμερα», όπως σχολίασε.
Δηλαδή, για να είμαστε πιο σαφείς, στο επίκεντρο της «Ιφιγένειας» του Τιμοφέι Κουλιάμπιν, ο οποίος επέλεξε προσωπικά το συγκεκριμένο αρχαίο κείμενο από αγάπη προς αυτό, βρίσκεται ο οι μηχανισμοί πίσω από τον επικείμενο πόλεμο. Θυμίζουμε ότι στο αρχαίο δράμα οι Αχαιοί συγκεντρώνονται στην Αυλίδα με το στόλο τους για να κυριεύσουν την Τροία και να φέρουν πίσω την Ελένη που έχει κλέψει ο Πάρις. Όμως η άπνοια τους εμποδίζει. Σύμφωνα με την προφητεία του μάντη Κάλχα οι άνεμοι θα φυσήξουν ξανά όταν θυσιαστεί στην θεά Άρτεμις η κόρη του Αγαμέμνονα.
Ο Κουλιάμπιν ξεκαθάρισε πως δεν αναφέρεται στην τεχνολογία του πολέμου, αλλά στον «πολιτικό μηχανισμό του πολέμου και στις μπίζνες πίσω από αυτόν, δηλαδή στους πραγματικούς λόγους που κρύβονται πίσω από έναν πόλεμο». Πώς, προκειμένου να οδηγηθεί κάποιος σε έναν πόλεμο, προσφέρει fake news ή πώς αληθινά γεγονότα παρουσιάζονται ως ψευδή. Πώς παράγεται αυτός ο μηχανισμός των ειδήσεων σε σχέση με το αληθινό ή το ψεύτικο;
Ο Ρώσος σκηνοθέτης, που γνωρίζουμε πολύ καλά από την πρώτη του επαφή με το κοινό στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με τις Τρεις αδερφές (2018) του Τσέχωφ που αποδόθηκαν εξ ολοκλήρου στη νοηματική γλώσσα, επανέρχεται στην Επίδαυρο, ξανά με τη δική του οπτική στο αρχαίο δράμα. «Ευχαριστώ το Φεστιβάλ για τη δυνατότητα που μου έδωσε να σκηνοθετήσω μια παράσταση σε αυτό το μυθικό θέατρο. Αποτελεί μια πρόκληση ταυτόχρονα με την τεράστια χαρά που έχω για αυτό. Είμαι ευγνώμων στους καταπληκτικούς ηθοποιούς, έχουμε μια εξαιρετική συνεργασία. Η Ιφιγένεια αποτελεί μια τεράστια χαρά δημιουργίας», δήλωσε ο ίδιος.
Τιμοφέι Κουλιάμπιν, Κατερίνα Ευαγγελάτου
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου στάθηκε στη σύμπραξη του Ρώσου σκηνοθέτη με τους Έλληνες ηθοποιούς και τη σημασία που έχει αυτή όντας μία από τις πολυαναμενόμενες διεθνείς συμπράξεις του φετινού καλοκαιριού, για τον ελληνικό καλλιτεχνικό χώρο αλλά για το ελληνικό κοινό. «Έχουμε ξεκινήσει από πέρυσι μία γέφυρα ανταλλαγής προσκαλώντας ξένους σκηνοθέτες να δουλέψουν με Έλληνες και Ελληνίδες ηθοποιούς στην Επίδαυρο πάνω σε αρχαία κείμενα κάτω από τη δική τους οπτική. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι αυτή η ανταλλαγή και συνεργασία μπολιάζει το ελληνικό θέατρο και την ελληνική καλλιτεχνική κοινότητα με δημιουργικούς πόρους και φυσικά δίνει στο κοινό την ευκαιρία να δει παραστάσεις εξαιρετικές με την έννοια τις εξαίρεσης καθώς δεν μπορεί να τις δει κανείς κατά τη διάρκεια του χειμώνα», σημείωσε η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ.
Συμπλήρωσε, επίσης, ότι η παράσταση έχει τα προσόντα να ταξιδέψει στο εξωτερικό, ως «παραγωγή μη απαγορευτικών διαστάσεων» στο πλαίσιο της πλατφόρμας προβολής του ελληνικού θεάτρου και του χορού στο εξωτερικό.
Ο Παντελής Μπουκαλάς είπε για την περιπέτεια της μετάφρασης του έργου ότι αποτελεί για εκείνον μεγάλη τιμή που το κείμενο του Ευριπίδη θα το διαχειριστεί μια μεγάλη ομάδα με τον Τιμοφέι επικεφαλής. «Ομολογώ ότι από την Αγία Τριάδα των αρχαίων τραγωδών ο Ευριπίδης είναι αυτός που έχω μεταφράσει περισσότερο και νιώθω πολύ κοντά του. Αν δεν ηττηθείς από τον αρχαίο λόγο δεν υπάρχει περίπτωση να τον προσεγγίσεις. Για μένα δεν είναι άλλοθι η αυτόματη γνώση της αρχαιοελληνικής γλώσσας επειδή είμαστε νεοέλληνες», σχολίασε .
Όπως πρόσθεσε ο συγγραφέας: «Η παρουσία του Τιμοφέι είναι μία από τις πολλές πιστοποιήσεις ότι πρόκειται για μια διεθνή κληρονομιά και έχουμε ένα λόγο παραπάνω ως προς τον σεβασμό και την ανάγκη να διαβάσουμε λίγο βαθύτερα. Ο πόλεμος για τον Ευριπίδη είναι πτώματα, ήττα για όλους νικητές και νικημένους και καμία δόξα και τιμή».
Οι ηθοποιοί αναγνωρίζουν την ήττα των ηρώων τους
Την ίδια ήττα σε σχέση με τους ήρωες που υποδύονται παραδέχτηκαν ότι ένιωσαν από την προσέγγιση του έργου στις πρόβες που έκαναν επί έξι εβδομάδες, οι ηθοποιοί. Για τη Μαρία Ναυπλιώτου, η Κλυταιμνήστρα της αποκαλύφθηκε ως «ένα πρόσωπο που είναι τρομακτικό, έχει επιλογές που δεν τις κάνει ενώ η ήττα είναι το τελικό γνώρισμα της κατάστασης της. Όταν καταλαβαίνει τι έχει πια συμβεί είναι πολύ αργά»
Για την Ανθή Ευστρατιάδου που ερμηνεύει την Ιφιγένεια, ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν, ενέπνευσε τους ηθοποιούς «με ένα υποσυνείδητο τρόπο». Όπως είπε: «Μας έχει πάρει με πολλή αγάπη και χεράκι χεράκι να βουτήξουμε σε ψυχικές περιοχές που είναι πραγματικά άγριες. Γι’ αυτό αισθάνομαι μεγάλη χαρά που είμαι μέρος αυτής της παράστασης».
Ο Θάνος Τοκάκης είπε ότι το μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η διαπολιτισμική σύγκρουση ανάμεσα στον ξένο σκηνοθέτη που προέρχεται από άλλη σχολή και έρχεται να δουλέψει με τα πιστεύω των Ελλήνων ηθοποιών που είναι βαθιά ριζωμένα. «Χωρίς να κάνω spoiler της διαδικασίας, μας έμαθε στη διαδικασία της πρόβας την αποκαθήλωση των ηρώων μας», είπε ο ηθοποιός.
Ο Νίκος Ψαρράς μοιράστηκε ότι: «Παλεύω με τον Αγαμέμνονα ο οποίος πάλλεται από την αρχή του έργου να μην σφάξει το παιδί του. Ένας βαθιά συγκινητικός χαρακτήρας ο οποίος γίνεται κι αυτός στην πορεία ένας τέρας, γιατί η πολεμική μηχανή τους παρασέρνει όλους. Ένας πατέρας που σύμφωνα με τον Ευριπίδη, στο τέταρτο επεισόδιο λέει στην Κλυταιμνήστρα ή θα σκοτώσουμε την Ιφιγένεια ή θα αφανιστεί όλη η οικογένειά μας. Η Άρτεμις είναι παρούσα στην παράσταση μας ως μηχανισμός πίεσης που ταράζει τους χαρακτήρες και δεν μπορεί να τους διώξει από το πεπρωμένο τους. Η συνάντηση με τον Τιμοφέι είναι ευλογία γιατί ξέρει ότι στην πρόβα πρέπει να είμαστε όλοι ίσοι. Μόνο τότε μπορείς να είσαι γόνιμος, να μην νοιάζεσαι για τίποτα άλλο παρά μόνο για τον κόσμο του χαρακτήρα σου».
Στην παρατήρηση αυτή συνηγόρησε και ο Νίκος Παπαγιάννης, σχολιάζοντας πως «έχει μεγάλη σημασία ο διάλογος που αναπτύσσεται μεταξύ ενός ξένου σκηνοθέτη και των Ελλήνων ηθοποιών πάνω σε αυτά τα κείμενα που έχουν κάτι για εμάς μεγάλο, το οποίο δημιουργεί μια απενοχοποίηση λυτρωτική».
«Από ότι φαίνεται δεν έχουμε διδαχθεί αρκετά από την ιστορία. Θεωρούμε ότι ζούμε σε έναν πολιτισμένο κόσμο αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε καταφέρει να φτάσουμε στο σημείο να έχουμε μια ζωή που να μην επιτρέπει τον πόλεμο»
Στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Τιμοφέι Κουλιάμπιν το μέγα ερώτημα είναι οι αιτίες του πολέμου. Γιατί στον 21ο αιώνα ριχνόμαστε ακόμα στις φλόγες του πολέμου, θυσιάζοντας την ανθρώπινη ζωή;
«Θεωρούμε κανονικότητα ένα πόλεμο, γεγονός το οποίο είναι χειρότερο από το τίμημα της πραγματοποίησης ενός πολέμου. Για εμένα σαν άνθρωπο που ζω στο 2024 ο πόλεμος δεν είναι αποδεκτός, δεν θα έπρεπε να συμβαίνει κι όμως συμβαίνει, γι’ αυτό πρέπει να επιστρέψουμε πίσω στο αρχαίο κείμενο που γράφτηκε χιλιάδες χρόνια πριν και αφορά στα ηθικά διλήμματα σε σχέση με τον πόλεμο. Από ότι φαίνεται δεν έχουμε διδαχθεί αρκετά από την ιστορία. Θεωρούμε ότι ζούμε σε έναν πολιτισμένο κόσμο αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε καταφέρει να φτάσουμε στο σημείο να έχουμε μια ζωή που να μην επιτρέπει τον πόλεμο. Θα έλεγα ότι ο πόλεμος είναι πιο κοντά μας από ότι νομίζουμε».
INFO Ιφιγένεια η εν Αυλίδι του Ευριπίδη, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 05/07 έως 06/07/2024
