Χωρίς να ανοίξει μύτη, πριν από δέκα χρόνια, στις 16 Μαρτίου 2014, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν προσάρτησε την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας. Η Δύση κοιμόταν τον ύπνο του δικαίου και δεν αντέδρασε ουσιαστικά στο παράνομο δημοψήφισμα εκείνης της μέρας, στο οποίο των 96,6% των πολιτών της Κριμαίας ψήφισαν υπέρ της «επιστροφής» της χερσονήσου στην αγκαλιά της Μητέρας Ρωσίας. Μέχρι την 21η Μαρτίου 2014 η διαδικασία της προσάρτησης είχε ολοκληρωθεί.
Η άνοιξη (21 Μαρτίου) άρχιζε για τον Πούτιν με τους καλύτερους οιωνούς. Η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν το πρώτο στάδιο της σύγκρουσης της Μόσχας με το Κίεβο. Δέκα χρόνια αργότερα, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η σύγκρουση έχει λάβει διαστάσεις πολέμου με σοβαρές γεωπολιτικές συνέπειες.
Στις 27 Φεβρουαρίου 2014, «πενήντα μικρά πράσινα ανθρωπάκια» όπως τα αποκαλούσαν οι Ουκρανοί, με κουκούλες και χωρίς διακριτικά στις πράσινες στολές τους, ύψωσαν τη σημαία της Ρωσίας στο τοπικό κοινοβούλιο της Κριμαίας, στην πρωτεύουσα Συμφερόπολη. Η Ουκρανία βρισκόταν σε χάος. Δύο μέρες νωρίτερα και μετά από μήνες διαδηλώσεων, το ουκρανικό κοινοβούλιο, με ψήφους 328 υπέρ και 0 κατά, είχε αποπέμψει τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος προκάλεσε πολιτική κρίση όταν αρνήθηκε να προωθήσει την ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στην ΕΕ.
Η Μεγάλη Αικατερίνη και ο Στάλιν
Από τα τέλη του 2013, οι Ουκρανοί διαδήλωναν κατά του αυταρχισμού και της διαφθοράς της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς και υπέρ της προσέγγισης με την ΕΕ. Οι ογκώδεις διαδηλώσεις, η “Επανάσταση της Αξιοπρέπειας” όπως ονομάστηκαν οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις της πλατείας Μαϊντάν του Κιέβου, κατεστάλησαν αγρίως – περισσότεροι από 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Ο αποπεμφθείς Γιανουκόβιτς μετέβη στη Ρωσία, ζήτησε τη βοήθεια της Μόσχας και την έλαβε.
Ο Πούτιν προφασίστηκε ότι η αποπομπή του Γιανουκόβιτς ήταν παράνομη, πραξικοπηματική, και πέρασε στην αντεπίθεση. Σε χρόνο ρεκόρ, εντός δυο εβδομάδων, έστειλε στην Κριμαία «μικρά πράσινα ανθρωπάκια» – ρώσους στρατιωτικούς που κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια και αεροδρόμια – και οργάνωσε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, επικαλούμενος τους ιστορικούς δεσμούς της Ρωσίας με την Κριμαία (το λιμάνι της Σεβαστούπολης στην Κριμαία είναι η έδρα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας). Σκοπός του ήταν, υποτίθεται, να εκδιώξει από τη χερσόνησο τους «φασίστες» της δυτικής, φιλοευρωπαϊκής Ουκρανίας οι οποίοι την επιβουλεύονταν.
Υπενθυμίζεται ότι η Ρωσία είχε κατακτήσει την Κριμαία επί Μεγάλης Αικατερίνης, στα τέλη του 18ου αιώνα. Το 1945 ο Στάλιν εξαπέλυσε πογκρόμ εναντίον των μουσουλμάνων, τουρκόφωνων Τατάρων της Κριμαίας (αυτόχθονες κάτοικοι της χερσονήσου) και το 1954 ο τότε ηγέτης της ΕΣΣΔ, Νικίτα Χρουστσόφ, επέστρεψε την Κριμαία στην Ουκρανία, δημοκρατία τότε, της Σοβιετικής ‘Ένωσης. Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, η Κριμαία αποτέλεσε τμήμα της ανεξάρτητης πλέον Ουκρανίας. Η Κριμαία ήταν και είναι και ρωσόφωνη και ουκρανόφωνη.
Ο λόγος που δεν υπήρξαν αντιδράσεις από Γαλλία και Γερμανία
Η κίνηση του Πούτιν απεδείχθη ματ για την Ουκρανία, που ήταν στρατιωτικά απροετοίμαστη και η οποία φοβούμενη κλιμάκωση αποφάσισε να μην στείλει στρατό εναντίον των Ρώσων στην Κριμαία, αλλά και για τη Δύση. Σε συνέντευξή του το 2016, στο CNN, o Μπαράκ Ομπάμα, πρόεδρος των ΗΠΑ το 2014 (όταν προσαρτήθηκε η Κριμαία), απαντώντας στις επικρίσεις ότι υποτίμησε τη ρωσική απειλή, δήλωσε ότι “αντισταθήκαμε στον Πούτιν με όσα εργαλεία είχαμε εκείνη την εποχή και με δεδομένο το πού βρισκόταν η Ουκρανία”. Υπονοώντας προφανώς ότι η Ουκρανία δεν ανήκε στην ΕΕ ούτε στο ΝΑΤΟ και ότι γεωγραφικά βρίσκεται δίπλα στη Ρωσία.
Ούτε όμως η Γαλλία ούτε η Γερμανία – με τις γνωστές εξαρτήσεις στον τομέα της ενέργειας από τη Ρωσία – αντέδρασαν στην προσάρτηση της Κριμαίας. «Για πολλούς Γάλλους, η Κριμαία ήταν πάντα ρωσική και επειδή η προσάρτηση ήταν αναίμακτη, δεν προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις», επισημαίνει στο France 24 o Γάλλος διπλωμάτης Μισέλ Φουσέ. «Η Μόσχα παρουσίασε την προσάρτηση ως επιστροφή στην προ του 1954 κατάσταση, και οι περισσότερες χώρες της Δύσης αποδέχτηκαν αυτή την εκδοχή» προσθέτει, επισημαίνοντας ότι η προσάρτηση της Κριμαίας εντάσσεται στο σχέδιο του Πούτιν για την κατάληψη όλης της Ουκρανίας, ένα σχέδιο το οποίο απεργάζεται ήδη από την πρώτη φορά που εξελέγη στο αξίωμα του προέδρου της Ρωσίας το 2000.
Οι μόνες χώρες που αντέδρασαν στην προσάρτηση της Κριμαίας ήταν οι χώρες της Βαλτικής, η Φινλανδία και η Πολωνία, που ιστορικά έχουν υποφέρει από τη Ρωσία. Σύμφωνα με στοιχεία του αμερικανικού think tank, Wilson Center, οι αμυντικές δαπάνες της Σουηδίας, της Φινλανδίας, της Εσθονίας, της Λιθουανίας και της Λετονίας αυξήθηκαν από 10 δισ. δολάρια το 2014, σε 15 δισ. το 2021.
