Από πού πάνε για το Εσεκίμπο; Ή αλλιώς από πού πάνε για το πλουτοπαραγωγικό, πλην σταθερά αμφιλεγόμενο, αυτό κομμάτι γης εκτάσεως 159.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων που καλύπτει τα σχεδόν 2/3 της επικράτειας της Γουιάνας, αλλά την ίδια στιγμή την κυριότητά του διεκδικεί με σθένος η Βενεζουέλα;

Το αποτέλεσμα στο πρόσφατο δημοψήφισμα της κυβέρνησης Μαδούρο υπήρξε σαρωτικό. Από το αρμόδιο Εκλογικό Γραφείο έγινε λόγος για παρουσία στις κάλπες περισσότερων των δέκα εκατομμυρίων ψηφοφόρων. Ήταν το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής που έχει καταγραφεί ποτέ σε εκλογική διαδικασία της λατινικής χώρας και γι’ αυτό ακριβώς η αντιπολίτευση αμφέβαλε πλήρως για την εγκυρότητά του.

Ανεξάρτητα από τον -πραγματικά- συνολικό αριθμό των όσων συμμετείχαν στη μαραθώνια διαδικασία διάρκειας δεκατεσσάρων ωρών, καθώς δόθηκε παράταση για να «προλάβουν» άπαντες, ανακοινώθηκε πως ένα ποσοστό που ξεπέρασε το 95% ενέκρινε το σχέδιο διεκδίκησης της εδαφικής κυριαρχίας στη «ζώνη υπό ανάκτηση» μέσα από την αναγνώριση μιας νέας (πλήρως προσαρτημένης και ελεγχόμενης) πολιτείας-κράτους 125.000 κατοίκων.

Από το Καράκας ως το Σαν Κριστόμπαλ κι από το Μαρακαΐμπο ως τη Σιουδάδ Μπολιβάρ, μερίδες φιλοκυβερνητικών πανηγύριζαν για την ισχυρή λαϊκή ετυμηγορία που εξασφάλισε η προεδρική πρόταση και το μεγάλο «ναι» στα πέντε ερωτήματα πριν από το παραβάν.

Διπλωματική κρίση, στρατιωτική κινητικότητα

Οι επιπτώσεις της άτεγκτης αυτής στάσης που τηρεί η Βενεζουέλα δεν θ’ αργήσουν ν’ αποτυπωθούν και ν’ αφήσουν το σημάδι τους στον γεωπολιτικό χάρτη: αν δηλαδή θ’ ακολουθήσει μια, όποιου είδους, στρατιωτική εισβολή με σφραγίδα τη «γνωμοδότηση» των πολιτών. Αδιαμφισβήτητο είναι πάντως πως η διπλωματική κρίση δεν αποφεύγεται όπως εξελίσσεται αυτή η παρτίδα.

Τη στιγμή που ο Μαδούρο τυπώνει κι εμφανίζει χάρτες με το Εσεκίμπο ενταγμένο στην επικράτεια της Βενεζουέλας λέγοντας πως «επιθυμούμε την ειρηνική διάσωση» του, από τη Γουιάνα προετοιμάζονται για το επόμενο στάδιο αντιπαράθεσης – δίχως να έχει αποκλειστεί η ένοπλη σύρραξη.

Η στρατιωτική κινητικότητα στα σύνορα, με αύξηση των χερσαίων δυνάμεων, μόνο τυχαία δεν ήταν τις τελευταίες ημέρες, δεδομένου ότι το Τζορτζτάουν, που προηγουμένως βέβαια είχε αρχίσει να δημοπρατεί πετρελαϊκές πηγές, καταδίκασε τη μονομερή αυτή ενέργεια ως  μια ολοφάνερη «απόπειρα προσάρτησης» παρά το γεγονός πως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν έχει κάποια νομική, πόσο μάλλον, διεθνή ισχύ.

Ταυτόχρονα η Βραζιλία, που συνορεύει με αμφότερες τις χώρες, εξέφρασε τις ανησυχίες της για την κλιμάκωση της κρίσης κι έπραξε αναλόγως ως μέτρο προστασίας των δικών της συνόρων, ενώ οι ΗΠΑ διέρρευσαν πως δεν πρόκειται να μείνουν άπραγες και θα εμπλακούν, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως η Βενεζουέλα θα ενισχύει κι άλλο τη θέση της εφόσον αποκτήσει άμεση πρόσβαση στο πολύ πετρέλαιο της περιοχής.

Η Συμφωνία της Γενεύης εκκρεμεί ακόμα

Η Γουιάνα, ούτως ή άλλως, δεν είναι διατεθειμένη να αποδεχθεί οτιδήποτε αντιτάσσεται στα εδαφικά και οικονομικά συμφέροντά της. Όπως τουλάχιστον αυτά εξακολουθούν να ορίζονται από τη Συμφωνία της Γενεύης, η οποία είχε υπογραφεί στις αρχές του 1966.

Ήταν η περίοδος που στην τρίτη μικρότερη χώρα της Νότιας Αμερικής αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της από τo Ηνωμένο Βασίλειο και μαζί το δικαίωμά της να μιλά ως ετέρος της Βενεζουέλας για την τελική χαρτογράφηση των μεταξύ τους συνόρων, συνδυαστικά με τη διευθέτηση όλων των υπόλοιπων θεμάτων που θα ανέκυπταν.

Από το 1966 και την «έωλη» συνθήκη οι δύο χώρες βρίσκονται σε μια διαρκή διαμάχη για την κυριότητα της περιοχής που εκτείνεται δυτικά του ποταμού Εσεκίμπο και η οποία αποτελεί άλλη μια «γκρίζα ζώνη» του πλανήτη για πάνω από 120 χρόνια. Η Συμφωνία της Γενεύης αποτέλεσε μια αρχική, προσωρινή, βάση πάνω στην οποία Βενεζουέλα και Γουιάνα δεσμεύονταν να διαπραγματευτούν προτού καταλήξουν σε μια συναινετική λύση.

Από την ώρα όμως που δεν προέκυψε ο απαραίτητος συμβιβασμός, οι όροι εξακολουθούν να αιωρούνται και φυσικά να μην εκπληρώνονται.

Η πετρελαϊκή κρίση της τελευταίας 15ετίας

Ιδίως μετά το 2015 όταν ο πετρελαϊκός κολοσσός, ExxonMobil, ανακάλυψε πλούσιες πηγές ορυκτού πλούτου στα ύδατα της επαρχίας Εσεκίμπο, έχει διακοπεί κάθε επαφή αναζήτησης αμοιβαίας αποδεκτής λύσης, δεδομένου πως Γουιάνα και Βενεζουέλα θέλουν να εκμεταλλευτούν, προς όφελός τους, τα ενεργειακά κοιτάσματα.

Η Γουιάνα έχει προσφύγει σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, υπερασπιζόμενη τις θέσεις της και κερδίζοντας κάποιες μικρές διπλωματικές μάχες. Επειδή όμως η οριστική απόφαση εκκρεμεί και θα εκκρεμεί για χρόνια ακόμη η Βενεζουέλα πράττει κατά το δοκούν, αμφισβητώντας τόσο τις αντίπαλες προσφυγές όσο και τη δικαιοδοσία οργάνων που έχουν κληθεί να ορίσουν την τύχη των δύο.

Είναι μια στρατηγική που εφαρμόζει και δεν έχει εγκαταλείψει από τις αρχές των ’70s, απορρίπτοντας μετά βδελυγμίας την αναγνώριση του Εσεκίμπο ως εδάφους της Γουιάνας.

Ναι μεν 1970 Βενεζουέλα και Γουιάνα είχαν υπογράψει το Πρωτόκολλο του Πορτ οφ Σπάνια, το οποίο άφηνε χρονικό περιθώριο δώδεκα ετών ως την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων και την επίλυση του μείζονος αυτού ζητήματος. Ωστόσο το 1982, και μετά τη λήξη του, δεν σημειώθηκε η παραμικρή πρόοδος. Κάθε φορά που γινόταν ένα βήμα μπροστά ακολουθούσαν άλλα δύο πίσω.

Ο χρόνος γύρισε 120 χρόνια πίσω

Ό,τι ακριβώς -με τον έναν ή τον άλλον τρόπο- ισχύει από το 1899. Η Βενεζουέλα δεν έπαψε ποτέ ν’ αμφισβητεί τη νομιμότητα της απόφασης του Διαιτητικού Δικαστηρίου του Παρισιού, προφασιζόμενη στρεβλώσεις στις διατάξεις που υπογραφέντος μνημονίου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και Ηνωμένου Βασιλείου, κι είχε αρχίσει μεμιάς έναν ανένδοτο αγώνα ακύρωσής του.

Οι ΗΠΑ είχαν εξασφαλίσει τον ρόλο του εγγυητή σε όλο αυτό το «αλισβερίσι» και οι Βρετανοί εκπροσωπούσαν τη Γουιάνα, που αποτελούσε τη μοναδική αποικία τους στη Νότια Αμερική. Έπεισαν μάλιστα να τους αναγνωριστεί ως κτήση τους το 90% του Εσεκίμπο, ιδίως δε το κομμάτι γη με τα ορυχεία χρυσού, διότι οι Ισπανοί δεν είχαν καταπατήσει την περιοχή ενόσω αυτή βρισκόταν υπό ολλανδική επιρροή (όπως δίπλα το Σουρινάμ) μέχρι το 1814.

Και να που σήμερα, 120 χρόνια αργότερα, η αντιπαλότητα των δύο χωρών έχει επανέλθει στο σημείο μηδέν και το Εσεκίμπο καταλήγει να είναι ακόμη μια λωρίδα γης που, στην άλλη άκρη του κόσμου και περισσότερα από 10.000 χιλιόμετρα δυτικότερα του Ισραήλ, απειλεί να βάλει φωτιά στο διεθνές σκηνικό πυρπολώντας την ειρήνη.

Ο πρόεδρος Μαδούρο έχει ήδη προβεί σε μια σειρά από ενέργειες που προοικονομούν γενικευμένη κρίση. Πώς και γιατί;

  • Έχει δώσει εντολή στον κρατικό φορέα ενέργειας να προχωρήσει στην έκδοση αδειών εξόρυξης.
  • Έχει παραγγείλει στο αρχηγείο του στρατού την ανάπτυξη αμυντικής ζώνης που θα προστατεύει την περιοχή.
  • Έχει ενημερώσει πως πρωτεύουσα της νεοσύστατης πολιτείας θα είναι η πόλη Τουρεμέμο, απ’ όπου θα ελέγχονται οι πάντες και τα πάντα.
  • Έχει ζητήσει τη διανομή νέων χαρτών σε όλα τα σχολικά ιδρύματα με τα διευρυμένα σύνορα της Βενεζουέλας.

Λογική κι αναπόφευκτη από την άλλη πλευρά η αντίδραση της κυβέρνησης της Γουιάνας που (χάρη στην όχι μυστική συμμαχία της με τις ΗΠΑ και την επιρροή που αυτές ασκούν) απαιτεί αναδίπλωση από τη Βενεζουέλα. Έχει προειδοποιήσει ότι αν δεν εισακουστεί, θα δράσει κι αυτή αναλόγως προσφεύγοντας σε πρώτη φάση στον ΟΗΕ. Διευκρινίστηκε μάλιστα πως θα επικαλεστεί τον Χάρτη του Οργανισμού για την επιβολή κυρώσεων που θα διατηρήσουν ή θ’ αποκαταστήσουν την ειρήνη στην περιοχή.

Άραγε θα μιλήσουν και σ’ αυτήν την περίπτωση τα όπλα;